Аршаамнай бурьялжал байг

Амаралтын газарнууд

Бүхы Буряад ороноймнай нютаг бүхэндэ өөрын эмтэй домтой аршаан булагууд байха. Нютагай арад түмэн хэдэн мянгаад жэлэй туршада тэрэ аршаандаа амарха, бэеэ аргалха. Хамтын ажахын үедэ тиимэ аршаантай газарнуудта гэр байранууд баригдажа,  амаралтын газарнууд олоор түхеэрэгдэһэн байдаг. Хүндэ хара ажалаа дүүргэхэдээ, хүдэлмэрилэгшэд жэлэй нэгэ аршаанда амаржа, бэеэ заһахадаа, саашадаа үшөөшье оролдосотойгоор ажалладаг байгаа бшуу. Харин энэ амаралтын газарнууд шэнэдхэн хубилалтын үедэ ехэнхинь хаясаанай боложо, һалан һандарха туйлдаа хүрэһэн байха. Сагай һайжаржа, юумэнэй һэргэжэ эхилхэдэ, иимэ амаралтын газарнуудые хоёрдохиёо ами абаһантай сасуулмаар. Гэхэтэй хамта, эмтэй домтой аршаанууд үшөөшье һэргээгдээдүй,  үшөөл хаясаанай зандаа байха ушарнууд олоор дайралдадаг.

Нютагай аршаанууд

Жэшээнь, Хурамхаанай аймагта халуун, хүйтэн болон шабартай аршаанууд ехэ элбэг юм. Хүшэгөөрэй, Үмхэйн, Бүгсэхээнэй болон Гааргын аршаанууд амаргүй суутай юм. Яһа уһанай, ханяаданай болон дотор гэдэһэнэй үбшэнгүүдтэ ехэ туһатай байһанииень холо ойроһоо арга абахаяа ерэһэн зон гэршэлдэг. Урдандаа нютагай зоной бэеэ аргалдаг байһан һаань, һүүлээрнь хамтын ажалшадай амаралтын газарнууд болоо гэжэ хэлэгдээ һэн. Харин сагай ошохо бүри  эдэ аршаануудай хүсэн тухай һураг суу холуур таража,  ондоо можо нютагуудһаа  арад зон олоор субадаг болоһон юм. Тиин мүнөө аяншалгын һалбариин хүгжэжэ байһан сагта амаралтын газарнууд хүгжэлтын шэнэ шатада гаража,  нютагайнгаа зондо олзо оршо оруулха үшөө нэгэ арга болоно. Энэ һалбарида ажалладаг олзын хэрэг эрхилэгшэд холоһоо ерэһэн айлшадта нэн түрүүн зохид оршон байдал түхеэрхэ ёһотой ха юм даа. Арад зониие халуунаар угтан абаад, һайнаар эдеэлүүлээд, зөөлэн унтарида хонуулбал,  тэдэ дахинаа эрьен ерэхэ, үшөө хажуудаа нүхэдөө дахуулжа асархал. Эгээл энээниие ойлгоһон Хурамхаанай аймагай арад зон, ноёд болон олзын хэрэг эрхилэгшэд нэгэдэжэ ажаллаха һанаатайнууд.

Бэрхэшээлнүүд

Мүнөөдэрэй байдалаар харахада, аймаг дотор айлшадые хүлеэн абаха 8 буудал, 1 амаралтын газар ажаллана. Бүхыдөө энэ газарнуудта нэгэ дороо 324 хүниие байлгаха аргатай. Үнгэрэгшэ жэлдэ хадата аймаг хүрэжэ айлшалһан зоной тоо 12 мянга болотороо ургаа. Энэнь халдабарита үбшэнэй һүжэрһэнһөө, гүрэнэй хилын хаагдаһанһаа боложо,  арад зон гүрэн дотороо, түрэл Буряадайнгаа нютагуудаар аяншална. Үшөөшье олон зониие угтан абаха аад, зохид байра байдалай талаһаа бэрхэшээлнүүд дайралдана.

- Ойн ажахын агентствын мэдэлһээ бидэ Үмхэй гэһэн аршаанда газар абаһан байгаабди. Теэд тэрэ газарай онсо харууһатай һэн тула, тиишэнь зайн гал оруулха талаар бэрхэшээлтэй дайралданабди. Аяншалагшадые буулгахаһаа урид тэндэ бүхы юумэ бэлдэхэ ёһотой ха юмбибди. Харгыһаа эхилээд, зохид буудал болон эдеэ хоол бариха газар хүрэтэр хэрэгтэй. Хэхэ ажал урдамнай ехэ, - гэжэ олзын хэрэг эрхилэгшэ Любовь Зулеян хэлэнэ.

Тиихэдэ Арзгун нютагһаа урагшаа 10 гаран модоной зайда Гааргын халуун аршаан газар дороһоо хэдэн мянгаад жэлэй туршада бурьялжа байдаг юм. Анхандаа эндэ амаргүй гоё амаралтын газар түхеэрэгдэнхэй һэн. Бурьялжа байһан аршаанай халууниинь 75 градусһаа дээшэ болодог юм. ХХ зуунай 70-80-яад онуудта тиишээ шулуун нүүрһэ малтадаг шахтёрнууд ехэ олоороо ерэжэ амардаг байһан юм. Халуун ванна абаха томо байшантай, хоол бариха столовотой, байрлаха томо гэрнүүдтэй,  тэрэ үедөө яһала хүгжэнги амаралтын газар һэн. Тэндэнь зайн галай утаһан үгы бэлэй  - хүрэжэ ошохо Гаарга мүрэн дээгүүр баряатай хүүргэнь галда шатаһан  юм. 1990-ээд  онуудаар бүхы юумэнэй доройтожо эхилхэдэ, аршаантай амаралтын газар хаясаанай болоһон. Теэд мүнөө нютагай арад зон, аймагай захиргаанай мэргэжэлтэд Гааргынгаа аршаан һэргээхэ гэжэ оролдолго гаргана.

-Тус амаралтын газар саашадаа хүгжэжэ, арад зондоо туһа асарха, олзо оршо аймагай һанда оруулха гэжэ баталжа шадаа һаамнай, юумэн урагшалха. Бидэ бултадаа нэгэдэжэ, ажалаа ябуулха, түсэб табиха ёһотойбди. Яажа тэндээ зайн гал оруулхаб, харгы болон хүүргэ барихаб гэжэ бодохо хэрэгтэй, - гэжэ Буряад Уласай Аяншалгын яаманай сайд Алдар Доржиев хэлэнэ.

Тобшолол

Хүн зоной амарха тааруу  байдал зохёогдобол, тэдэниие дуудажа байһанай хэрэг үгы болохо -  өөһэдөө ерэжэ байха.

- Ехэ олзын хэрэг эрхилэгшэдые аймагтаа дуудажа оруулхаһаа урид   таанад өөһэдөө ямар шэглэлээр хүгжэхэ һанаатай байһанаа ойлгохо ёһотойт. Бүхы юумэеэ эмхилээд,  һайн түсэб зохёохо хэрэгтэй болонот. Һайн оршон байдал тогтооходотнай, бидэ аяншалагшадые ябуулжал байхабди, - гэжэ Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденов Хурамхаанай аймагай ажаһуугшадаар болон олзын хэрэг эрхилэгшэдээр уулзахадаа хэлэһэн байна.