Буряад дуунай сууряан

Бидэ тус фестивалиин эмхид­хэгшэдтэй уулзан хөөрэлдэбэбди. Эдэмнай хэд бэ гэхэдэ: Баяр Шойдо­ков - буряад арадтаа суу дуутай, үль­гэр домогтой болоһон «Үетэн» сту­диин хүтэлбэрилэгшэ, элитэ буряад хүгжэмшэн, Буряад Уласай ба Ород Уласай соёлой габьяата хүдэлмэ­рилэгшэ, Нина Димитрова - Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэ­рилэгшэ, Ород Уласай гэгээрэлэй от­личник, фестивалиин координатор, Эльвира Шойдокова - тус фестива­лиин захирал, зураг ба видео-буул­гагшань.

- Баяр Нимаевич, хэлээд үгыт, «Зүрхэнэй дуун» гэһэн түсэл хадаа ямар үндэһэ удхатайб, хэзээ, хаана бии болоһон гээшэб?

- Энэ буряад дуунуудта хабаатай түсэл аяар холо 2000 ондо Хэжэн­гэ нютагта мүндэлэн бии болоһон түүхэтэй. 23 жэлэй туршада мүнөө болотор олон зониие талмай дээрээ нэгэдүүлжэ ябаһан «Зүрхэнэй дуум­най» яба ябаһаар, хүүгэдэй хабаада­даг «Алтан хараасгай» гэһэн шэнэ проектээр арьбажажа, хүгжэжэл ябана. Эдэ хоёр фестивальдамнай буряад дуунда эльгэтэй юрын зон, хүүгэд ба томошуул гээд хабаададаг заншалтай.

- Минии ойлгоһоор, энэ фести­вальда дуунай һургуули һударгүй, юрын зон хабаадаха аргатай боло­но гү, Эльвира Дансарановна?

- Тиимэ даа, бүхы зон артист бэшэ ха юм, теэд буряад арадтамнай түрэл дуугаа хангюурдаха дуратай зон дүүрэн. Тайзан дээрэ гаража дуула­ха, аянгалха хүсэлтэй зон ямар олон гээшэб! Теэд элдэб шалтагһаа боло­жо, тэрэ хүсэлөө бэелүүлжэ шадаагүй, үрдеэгүй зон манай фестивалиин үедэ дали жэгүүр ургажа, урма зоригоор дүүрэжэ, тайзан дээрэ га­ража дуулана. Зарим зон ехэ баяраа мэдүүлдэг, шэбшэжэ ябаһан хүсэлни бэелүүлэгдэбэ гэжэ һайшаал баясха­ланаа хүргэдэг гээшэ.

- Ганса «Зүрхэнэй дуун» гэһэн нэрэ түрэ соонь энэ түсэлэй дэм­бэрэл ехэтэ удха шанар хадагалаг­данхай байна гэжэ хэлэмээр…

- Тиимэ даа, хабаадагша бүхэн буряад жэнхэни дуугаа улаан зүрхөөрөө мэдэржэ, сэдьхэжэ, бу­ряад сэдьхэлээ сэлижэ дуулана ха юм. Эдэ жэлнүүдэй хугасаа соо олон зон буряад дуугаа гүйсэдхэжэ, энэ проектын гаршаг соо фонограмма­тай боложо, хүн зониие хужарлуулжа ябана гэхэдэ, алдуу болохогүй.

- Санкт-Петербург хотын дэ­бисхэр дээрэ хэдыдэхиеэ үнгэрбэб?

- Санкт-Петербург хотодо түрүүшынхиеэ 2017 оной хуушаар үнгэр­гөө һэмди, долоо дахин үнгэрбэ. Тон түрүүшын «Зүрхэнэй дуунай» һүүлээр буряад дуунда эльгэтэй зон сугларан нэгэдэжэ, «Мүнгэн шүрэ» гэһэн ансамбль байгуулаа һэмди, мүнөө жэл энэ хамталигайнгаа табан жэлэй ойень тэмдэглээбди.

- Баяр Нимаевич, мүнөө жэлэй фестивальда хэды зон хабаадааб?

- Мүнөө жэл 10 үхибүүд ба 23 томо­шуул хабаадаа. Жэлһээ жэлдэ хабаа­дагшадай тоо олошордог. Элдэб мэргэжэлтэй, ажалтай, элдэб наһанай хэмжүүртэй эдэ бүгэдэ зониие ган­сал юумэн эндэ суглуулна – буряад дуунай аялга, тэрээндэ эльгэлэл, һо­жор. Эхилхэдээ, дууша, дуулаха дура­тай нютагаархидаараа эхилээ һэмди. Түрүүшээр кассетэ дээрэ хэдэг бай­гаабди, мүнөө аудиодиск гаргаад, түгэсхэлэй тоглолтодо хабаадагшын сертификадтай тэрэнээ бэлэг болгон барюулдагбди.

- Нина Будаширеевна, бэлдэл­гын ажал ехэ юм ааб даа, таахада…

- Хэды һара урда тээнь дуулаха зондоо хэлэжэ, соносхожо эхилдэгб­ди. Хабаадагшын урда олон зорилго­нууд тобойжо гарадаг: өөрынгөө хоо­лойдо, хүсэ хабада тааруулжа, дуугаа шэлэхэ, тэрэнээ бэлдэхэ, хүгжэмшын­гээ ударидалга доро аянга соонь дуу­лаха, тоглолтын үедэ гоё видеоряд ябуулагдаха һаа, тэрэнээ дуунайнгаа удхада тааруулжа хабсарха. Тон орёо юумэн гэхэдэ, микрофонһоо, тайзанһаа нэгэ жаа айдаг зон байха, олон зоной урда гарахаяа түбэг­шөөхэ, тэдээнтэй ехэ наряар хөөрэл­дэхэ саг болодог. Тэрэнэй хажуугаар хүгжэмһөө хойнтоод гү, али урдань ороод дуулахаяа, ритм гээшыень ал­дахаяа айдаг зарим хүнүүдтэй удаан бэлдэлгын ажал ябуулдагбди.

Хүүгэдэй дуунай абяа бэшэхэдээ, түрэл хэлэн дээрээ тодо зүбөөр дуу­гарха, үгүүлхэ таладань тон лэ хур- саар анхаралаа хандуулдагбди. Энээн тухай эжы абадань, хүгшэн эжы абадань һайса хэлэгдэдэгынь дамжаггүй юм ааб даа.

- Саашаа энэ дуунай аялгатай болоод, хаанашье дуулаха арга бо­ломжотой болоно гү?

- Тиинэ даа. Ямаршье хэмжээ ябуулгада, ямаршье ойн баярта гү, али түрэ найр, тоглолто-нааданда дуулаха арга олгогдоно. Үшөө энэ фестивалиин тоглолтын үедэ мэргэжэлтэ фото ба видео- буулгаба­ри хэгдэнэ, тэдэ һүүлдэ ютуб-ка­нал дээрэ табигдадаг. Тэрэнээ эл­дэб янзын онлайн аргаар үнгэрдэг мүрысөөнүүдтэ эльгээхэдэ, тон таа­руу, зохид.

Манай эдир хабаадагша, жэ­шээнь, Цыбенов Жамбал тиимэ ви­део-буулгабарияа Санкт-Петербург хотын «Этнокарусель» гэһэн дуунай фестивальда эльгээжэ, хоёрдохи һуу­рида илажа гараа.

- Баяр Нимаевич, жэлһээ жэл­дэ шэнэ дуунууд мүндэлэн гара­даг заншал бии гэжэ мэдэнэб, та­найшье дуунууд зэдэлнэ ёһотой?

- Мүнөө жэл минии хүгжэмтэй гурбан шэнэ дуун гүйсэдхэгдөө: «Бодолнууд» гэһэн дуун Намжилма Цыденовагай үгэтэй, «Небесная кон­ница» Баир Раднаевай шүлэг дээрэ. Санкт-Петербургын буряад соёл ур­лалай хүгжөөлгын «Ая ганга» гэһэн фондын һүлдэ дуунай үгэнүүдые Нина Димитрова зорюута бэшэжэ, баһал иимэ нэрэтэй «Ая ганга» гэһэн хүүгэдэй ба оюутадай ансамблиин хүтэлбэрилэгшэ Наталья Буянтуева дуулаа. Мүн Доржо Цыбенов «Барагхан һайхан нютагни» гэжэ дуугаа түрүүшынхиеэ дуулаба, хүгжэмыень Сэсэг Бадмаева зохёоһон.

- «Выборгская сторона» гэһэн соёлой байшан соо олоороо сугларһан буряад харагшад хоёр часай туршада тоглолто хаража хужар­лабад, сэдьхэлээ түрэл арадайнгаа уянгата һайхан дуунуудай аялгаар элсүүлбэ.

- Энэ фестиваль-тоглолтыемнай Питерэй буряадууд хүлеэн абадаг, хабаадагшадаймнай гэртэхин, түрэл гаралынь, дүтын зониинь булта баглаа сэсэгүүдээр, халуун альга ташал­гаараа дэмжэдэг, гарай бэлэгүүдээр урмашуулдаг, үнэнхэ зүрхэнһөө бая­садаг, амаршалдаг. Теэд буряад зон иимэ хэмжээ ябуулгануудта дуратай ерэдэг, уулзалгын баяраар дүүрэдэг.

- Саашанхи зохёохы ажалдатнай гүн ехэ амжалта хүсөөд, «Зүрхэнэй дуун» хэзээдэшье замхангүй, бу­ряад зоноо нэгэдүүлжэл, нютагһаа холо ажамидаржа ябаһан буряад түмэнөө нангин элшэ хүсөөр жэг- нүүлэн байха болтогой гэжэ үлзы үреэлээ табиха дуран хүрэнэ. Асуу­далнуудтамнай дэлгэрэнгы харюу үгэһэндэтнай баяраа хүргэнэб.