​Сэсэн һамган

 Урда сагта нэгэ залуу айлай­хи һууһан юм. Үбгэниинь юушье хэхэгүй, гансал һамган гэртэхи, га­заадахи ажалаа хэдэг бэлэй. Тиигэ­жэ тэдэ хоер амидаржа байдаг һэн. Һамганиинь – «Энэ үбгэн гээшэеэ яажа ажал хүүлэхэб гээшэб» – гэжэ үдэрэй һанаан, һүниин зүүдэн бо­лотор, арга һанажа ябана.

Нэгэтэ тэрэ һамган түйсэтэй тоһоео газаа гаргажа, үбгэнэйнгөө газаа гарагша харгы дээрэ табяад, юушье болоогүй шэнги ажалаа хэжэ байба. Намарай үе һэн. Үбгэн газаа гараад, тэрэ түйсэтэй тоһыень гэртээ оруулаад, һамгандаа харуу­лаад: «Бишни газаа гараад ябаха­даа, түйсэтэй тоһо олооб», – гэжэ һайрхаба. Һамган хүхиһэн шарай харуулаад, «Эрэ хүн гээшэшни эр­дэни гэжэ дэмы хэлсэдэггүй юм. Алхалхадаа, алта олохо, мүлхихэдөө мүнгэ олохо. Шимни иигээд агна­ха болобо гүш?» – гэжэ аалиханаар үбгэеэ магтаба гээшэ.

Тэрэ гэһээр үбгэн агнажа эхил­бэ. Гэртээ байхаяа болижо агнаад, элбэг ан олзоборилхо бүреэ, үшөө хомхой болоод, ябажал бай­даг болобо. Хэдэн олон жэлнүүд һубарилдан үнгэржэ, үбгэн һамган хоер хүгшэрбэ. Арһа элдэхэ, оехо юумэ хүгшэндэ хүндэ болобо.

Нэгэтэ үбгэндөө: «Агнахаа боли­хошни гү? Энэ асарһан ангай арһа эдлэхэ гээшэ хүшэр хүндэ болоо» гэхэдэнь, үбгэн – «Хүл дээрээ ябаха­даа, агнаад байхаб» – гэжэ шангарба. Һамган һанаандаа: «Яажа энэ үбгэнөө болюуха гээшэб» – гэжэ һанаа үнөөн болобо. Һамганай толгой соо нэгэ бодол түрэбэ гээшэ. Энеэбхилһээр, үбгэнэйнгөө агнуурида гараха гэжэ байхада: «Хаагуур агнаад ерэхэш­ниб? – гэжэ һураба. «Мүнөө үбэртэ ан орожо байна. Тэрэ үндэр үбэрые үгсэхэм. Дороһоон хараад, мориео уяад, дээшээ гарахаб» – гэбэ үбгэн. Агнажа һураһан мориндоо мордо­жо, үбгэн агнахаяа ошобо. Һамган хойноһоонь хурдан мориндоо мор­добо. Һамгамнай ехэ үбэрэй дээ­рэнь гараад, модон соо мориео уяад, хубсаһаа тайлаад, эхэһээ түрэһэн бэ­еэрээ, үһэеэ задалжа, гэдэргэнь уна­гаагаад, дүрбэ хүлөө үбэр руу, гэдэр­гээ оробо. Үбгэн ехэ үбэрые ехэ анха­ралтайгаар хаража ябатараа, «Ямар энэ амитан гээшэб, үһэгүй нюсэгэн бэетэй, ехэ аматай ямар жэрхэмшэг амитан гэшэб. Бүхы наһаараа агнажа, ангые хорооходом, хангайн эзэн боли гэжэ иимэ амита харуулба гү? Ай бур­хаан, һахюуһамни абарыш» – гэжэ дуугараад, гэдэргээ эрьелдээд, мо­риео нэшэбэ. Һамган үбгэеэ гэдэргээ эрьехынь хараад, дээшээ гаража хуб­салаад, үбгэнһөө урид гэртээ ерээд, ажалаа хэһэн янзатай үбгэнөө угтаба.

Үбгэн нюдэеэ орой дээрээ гар­ганхай: «Бишни жэгтэй амитаниие харааб, шимни бөөдэ ошожо үзүүлээд ерыш даа. Наһан соогоо иимэ амита хараагүй юумэб, орой руугаа хахархай аматай, тархи гэжэ үгы, нюсэгэн, нооһо үгы, хара һүүлтэй».

«Ай бурхаан! Сэдьхэлээ номго­руулаад, сайгаа уужа бай. Бишни бөөдэ ошоод ерэһүү», – гээд, хурдан мориндоо мордожо, хүршэ айлайн­гаа хүгшэндэ ошожо, нилээн удаан болоод ерэбэ. Үбгэн һамганайнгаа ерэхэдэ: «Бөө юун гээб?» – гэжэ һураба. «Хангайн эзэн агнахаяа боли гээ, бэшэ юумэн һайн бай­на гээ», – гээд, һамган харюусаба. Үбгэн: «Болоол даа» – гээд, һанаа алдаба.

Тиигэжэ үбгэн огтолон агнахаяа болео бэлэй. Һамган сэсэн бодол­той хадаа болюулһан юм гэжэ үбгэд хөөрэлдэгшэ һэн.