1943
2018 оной декабрь һара «Байгал» сэтгүүлэй 6-дахи дугаар хэблэгдээ. Энэ дугаарта Ярууна аймагай литературна “Булаг” нэгэдэлэй толгойлогшо Эдуард Будаевтай хөөрэлдөөн үгтөө. Олоной түлөө оролдогшодой эли бодо үсөөрөөд байхада, уран үгэтэ зониие эблүүлхэ талаар эсэлтэгүй оролдожо байдаг Эдуард Дансаранович дэмбэрэлтэй үүргэеэ бэелүүлһээр.
Баян хэлэтэй, бад байса удхатай шүлэгүүдээрээ мэдээжэ Дамдин-Сэрэн Доржогутапов һайса мүлигдэһэн, философско бодомжотой мүрнүүдээ толилуулба.
ОЙЛГОСО
Хангай ногоон байгаали
Халюуран мүнхэ бадаржа,
Хүнэй богони наһан соо
Хубилангүйгөөр байдаг гэжэ
Холшор залуудаа һанаашам –
Хээрын сагаан манандал
Хөөрэн тунан дэгдэшоол.
Хайрата хонгор абамни
Хурса һургаал түхээжэ,
Хэшээхэ сэдьхэлээр үргэжэ,
Хараан соомни ябаһай гэжэ
Хутагта тарни тоолоошом -
Хорбоо дэлхэйн хооһондол
Холодон зосоом мүнхэршөөл...
«Далан долоон домог» гэһэн урилдаанда Захаамин аймагай Енгорбой һууринда ажаһуудаг Хандажап Цыренов оролсобо. «Хонгоодор» гэһэн домог-түүхэ залуудаа ухаандаа бүхөөр хадуун абаһан байжа, мүнөө тунхаглаба бшуу.
Үндэр түрэлтэ зонойнгоо түүхые
Үхибүүн ябахадаа шагнаһанаа бэшэбэб.
Үргэлжэлүүлэн бэшэхэ хүнүүд байха.
Нарата хун шубуунһаа гарбалтай,
Нангин түрэлтэй хонгоодорой
Юһэн туг һүлдэтэй,
Юһэн сагаан һэеы
Юрын гэртэй
Юһэн сагаан хүрдые эрьюулһэнтэй адли.
Юумын гамтайгаар гамнажа ерэһэн
Юһэн галабай һүлдые шэнжэжэ шадаха
Хонгоодор зонойм хонгор баян
Хун сагаан һэеы гэрэй
Домог түүхэ оршобой.
“Үлэгшэн нютагай домогууд” гэһэн удаадахи хэһэгһээ нэгэ домогынь дурдая.
Үндэр Баабайн үреэл
Үндэр Баабай гэһэн һүр жабхаланта шүтөөн уула дээрэ табяад онуудта болоһон үйлэ хэрэг. Үлэгшэнэй һургуулиин һурагшадые харгы аршагты, сэбэрлэгты гэжэ тиишэнь эльгээһэн байгаа.
Үхибүүд хамуур тармуураараа һахы һалаг хүдэлжэ байба ха. Тиин нэгэниинь гэнтэ хашхарба:
-Харыт, ялагар сохонууд!
Үнэхөөрөөшье, ногоон зүлгэһөө улаан элһэн тээшэ бөөн алтан сохонууд һубаряад гаража байба.
- Байзагты, байгты, гар бү хүрэгты, би өөрөө абахам, - гээд, эгээл шуумарынь, Банзарагшын Долгор пулаадаа дэлгээгээд, бултыень хамажа абашаһан юм ха. Гэртээ абаашахадань, эжынь алтан сохонуудые шэл амһарта соо хэбэ. Тэдэнь удангүй шара тоһон болоод хубилшахадань, энэ олзоёо бурхандаа табиһан бэлэй.
- Энэ үхин ядамаргүй һууха даа, харуужабди, - гэлсэһэн ха үлэгшэнэйхид.
Иигэжэ Үндэр Баабайн бэлэгтэ хүртэһэн энэ айлайхи шадалтай баян байдалтай болоһон. Долгор хүгшэн мүнөөшье 90 наһанай хорёо соо амгалан ажаһууна.
Иимэрхүү домогууд нютаг бүхэндэ бии, аман үгэ болоод, тэрээхэн дүхэриг соогоол үлэшэдэг. Һургаал болгохын тула суглуулаял, толилуулаял!
Буряад Уласай габьяата уран зурааша Шираб-Жамса Раднаев тухай Ирина Содбоевагай зураглал соо иимэ мүрнүүд бии:
“Жамса Раднаев арад зонойнгоо уг үндэһые ехэ гүнзэгы удхатайгаар ойлгодог, ехэ бэрхээр энээнээ харуулжа шададаг хүн. Ондоо хүнэй обёороогүй юумые харажархиһан байха: Жамсын зураг дээрэ хүбүүхэн бороогой дуһал гартаа тодожо байна. Ямар ехэ гүнзэгы зураг гээшэб! Хүн зондо үхибүүдэй юртэмсые нээжэ үгэһэн мэтэ...” – гэжэ Ород Уласай уран зурагай академиин гэшүүн Дмитрий Санжиев тэмдэглэнэ.
Бэлигтэй уран зураашын зурагууд 6-дугаар дугаарые шэмэглээ. Жамса Раднаев зохёохы ульһаяа яагаад хүгжөөһэн байгааб гэжэ мэдэхэ гэбэл, сэтгүүлээ нээжэ танилсагты, хүндэтэ уншагшад.
Галина Базаржапова-Дашеева, «Байгал» сэтгүүлэй эрхилэгшэ
.
