Габжын габьяа

  Нютаг бүхэндэ түүхэ домог боложо мүнхэрһэн бурхан багшын шабинар тоогүй олон юм. Арад зоной ажабайдалда аша туһатай оюун ухаанай үйлэ хэрэг бүтээһэн, эрдэм номтой, эди шэдитэй, мартагдашагүй намтартай ламанар тухай аман үгѳѳр мүнѳѳнэй зондо дамжуулан хѳѳрэхэ хүнүүд үе сагай үнгэрхэ бүри үсѳѳн боложол байнхай. Ушар тиимэһээ бүмбэрсэг дэлхэйн бурхан шажантанай түүхэдэ онсо һуури эзэлһэн Агын дасанай сэсэн мэргэн, суутай бэрхэ зурхайша лама Лубсан Балжар габжа тухай хѳѳрэхэ хүсэлтэйб.

 Намтарайнь һабагша

Догой нютагай сагаангууд омогой Баламбын Гомбын гэр бүлэдэ Нам- сарай (Пинта), Гоншог, Сэрэн-Дашын удаа дүрбэдэхи хүбүүн Дагбай 1855 ондо түрэһэн намтартай. Тэрэ са­гай гуримаар олон хүбүүдтэй айл нэгэ гү, али хоёр хүбүүдээ дасанда хубараг болгожо үгэдэг байгаа. Ар­баад наһатай Дагбай Агын дасанай хубараг болоходоо, Балжар гэжэ һахилай нэрээр нэршээ бэлэй. Энэ хүбүүн хубараг болоһон сагһаа хойшо ном үзэхэдѳѳ бэрхэ, түргэн бодолтой, хурса бэлигтэй, лама баг­шанартаа магтаалтай ябажа, эрдэм мэргэжэлээ дээшэлүүлжэ, габжын дамжаа хамгаалһан. Хожомынь ѳѳртѳѳ Лубсан гэжэ багшынгаа нэрэ нэмэжэ, Лубсан Балжар габжа гэжэ бүмбэрсэг дэлхэйдэ элитэ лама болоһон түүхэтэй.

Зурхайн үүргэ

Мүнѳѳ үедэ элдэб наһанай, олон ондоо яһанай һүзэгшэд зурхайшадта хандажа, ажабайдалайнгаа орёо асуудалнуудые уридшалан шиидхэдэг болонхой. Мүн шэнэ жэлэйшье, ээлжээтэ долоон хоногойшье, үдэр үдэрэйшье зурхайн литэ мүнѳѳ хүн зон үргэнѳѳр хэрэглэнэ.

Эхын алтан умайһаа мултаржа, үнгэтэ юртэмсэдэ мүндэлһэн нялха нарайда таараха нэрэ залаха, тэрэнэй хуби заяа уридшалан мэдээд, хэзээ, хэдыдэ ямар юумэнһээ һэргылхэб гэхэ мэтын олон орёо асуудалнуудые шиидхэхэ ушарнууд дайралдана. Эрдэм һуралсалдаа, ажалдаа амжалтатай ябаха тухай асууха гү, али үбшэндэ нэрбэгдэһэн хүн аргын нюур һуража, эдэгэхэшье ушарнууд али олон болоно. Энэ сагай эрхээр Интернет сүлжээндэ, олон ондоо хэлээр уншагшадта мэдээсэл тараадаг сонинуудта, сэтгүүлнүүдтэ хүнэй түрэһэн он жэлэй, мэнгын, һуудалай, хии мориной нүлѳѳ гээд лэ заха хизааргүй һонин бэшэгдэдэг болонхой. Зурхай хадаа хүн түрэлтэнэй ажамидархада, ажабайдалаа зохёоходо, тон шухала хэрэгтэй болоод байһаниинь эли.

Эгүүридэ мүнхэ зохёол

«Энэ сэсэн мэргэн зурхайн эшэ үндэһэн хэнэй ухаан бодолоор, хэзээ, хэдыдэ зохёогдоһон гээшэб?» - гэжэ хэн нэгэн һонирхоһоншье байжа магад. 1908 ондо Агын дасанай Дуйнхор сүмын шэрээтэ Лубсан Балжар лама олон жэлэй туршада эсэшэ сусашагүй хэһэн ажаглалта, дүй дүршэлѳѳ онсолон тобшолжо, оюун ухаанайнгаа бүтээл дүүргэжэ, түбэдѳѳр бэшэгдэһэн «Онцар шелжи мелон» гэжэ зурхайн ном нара харуулһан габьяатай. Тэрэнь ородоор «Прекрасное хрустальное зерцало» гээд оршуулагдана. Автор «Гайхамшагта болор толи» номоо «Лубсан Балжар лама Догой нютагта түрэгсэн» гэжэ ѳѳр тухайгаа тобшохон мэдээсэлээр дүүргэһэн байгаа.

Энэ ном хэдэн үе галабай үнгэ- рѳѳшье һаа, хэтэдээ мүнхэ зохёол боложо тодороо. Ушар юуб гэхэдэ, үнгэрһэн сагуудташье хэдэн үе зоной замайнь залуур, эрдэм ухаа­найнь хүгжэлтын хүсэн болоһон. Мүн мүнѳѳшье бүхы дэлхэйн зур­хайшад энэл номой эшэ үндэһэндэ түшэглэн, шэнэ жэлэй литэ зохёо- но, зурхайн нюуса шудална, эр­дэм мэргэжэлээ гүнзэгырүүлэн дээшэлүүлнэ. Замби түбиин одо мүшэдэй, һара наранай дүхэриг соо хүн түрэлтэнэй хуби заяанай үйлэ хэрэг, ажабайдалай нюуса, ажами­даралай шиидхэгдээгүй асуудал­нуудые алдуу эндүүгүй уридшалан тайлбарилха гээшэ нарин ухаанай эди шэдиһээ, сэсэн мэргэшүүлэй эр­дэм һургуулиһаа, мүн байгаалиһаа заяагдаһан бэлиг шадабариһаань болоно.

Үндэр түрэлтэ ХIV дүгээр Далай ламын хэлэһээр, Лубсан Балжар гэжэ буряад ламын зохёоһон зурхайн ном гээшэ оёоргүй гүнзэгы эрдэмэй далай соо асари томо, хэм хэмжүүргүй үндэр, хэтэ мүнхын хэмхэрхэгүй хабсагай мэтэ арад зондо эгээн сэнтэй субад эрдэни гээшэ. Далай лама үдэр бүриингѳѳ уншалгада алтан дэлхэйн олон ондоо яһатанда, элдэб олон һүзэгтэндэ илгаагүй тааруу оньһото нангин хэрэг бүтээһэн Лубсан Балжар ламын нэрэ оруулжа уншадаг юм.

Нэрэнь мүнхэрөө

Үе сагай үнгэрхэдэ, оршолонто юртэмсын орёо байдалһаа боложо, олохон түүхэтэ нэрэнүүд мүр сараагүй баларан, «сагаан толбо» болоод, удаадахи үеынхидтэ хүрэнгүй мартагдашадагынь угаа харамтай. Харин нэгэ заримашуулынь «эрдэни элэхэ бүреэ үнгэ орохо» гэдэгтэл, хатуу шэрүүн, сэмүүн сагуудые гаталжа, дахяад һэргэн мүнхэрдэгынь одоол һайшаалтай. Бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй үүсхэлээр Лубсан Балжар ламын түрэһѳѳр 155 жэлэй ойдо зорюулжа, хүйһэн холбоо тоонтодонь, хүлѳѳ шоройдоһон нютагтань субарга бодхоохо гэжэ шиидхэбэри абтаа бэлэй. Теэд энэ габжын намтар тухай тодорхой мэдээсэл байхагүй ушарһаа бэдэрэлгын, шэнжэлэлгын ажал эхилээ һэн.

«Лубсан Балжар габжа Догой нютагта түрэгсэн» гэхэһээ бэшэ, ямаршье баримта мэдээн байгаагүй. Теэд энэ дэлхэй дээрэ «Догой» гэжэ адли нэрэтэй нютагууд хаана, хэды бии юм? Буддын шажанай дэлгэрһэн бүхы газар нютагуудаар, хари гүрэнүүдээр Догой гэжэ газарнуудые элирүүлхэ ажал хэгдээ. Интернет сүлжээ хэрэглэжэ, Тувагай ниислэл Кызыл хотын хажууда, Енисей мүрэнэй эрье шадар, Догээ гэжэ нэрэтэй 1002 метр үндэртэй нангин шүтѳѳнэй томо хада уула бии юм гэжэ элирбэ. Дээрэнь 120 метрэй зайда «Ом маани пад ме хум» гэжэ бэшээтэй байдаг ха. Яхадта мүн Догой гэжэ хэмжүүрээрээ багашаг гол урдана. Энэнь баһал удхатай. Эртэ урда сагта манай нютагта яхад яһанай зон ажаһууһан ха. Догэн гэжэ буддын шажанай япон философ тухайшье мэдэхэ болобобди. «Зандан Жуу» альманахай 9-дэхи нюурта Лобсон Догоин Балсамбу гэжэ санаартанай хүрэг дүрэ олобобди. Теэд нарин нягтаар бэдэрэлгын ажал хэһэнэй дүнгөөр Агын тойрогой Могойтын аймагай Догой гэжэ нютаг Росси гүрэн соо оройдоол ори ганса байһаниинь элирбэ.

Саашань Лубсан Балжар ламын бодото нэрэнь, ямар омогой хэн гэжэ айлай хүбүүн байһыень, аха дүүнэр, түрэл түрхэмынь болоод, хаана тоонтонь нюугаатай гээшэб гэжэ элирүүлхэ бүри харюусалгатай ажал эхилбэ. Догойн зоной угай бэшэг шэнжэлжэ, түрэл гаралыньшье элирбэ, Баламбын Гомботоной буусашье олдобо.

Хоёр жэлэй туршада сагаангууд омогой Цырендоржиев Цырен Базаровичай ударидалга доро нютагай зон субарга бодхоохо хэрэгтэ хам орожо хамһалсаба, холо ойроһоо хандиб мүнгэ зѳѳри татагдаба, барилгын ажалда, субаргын шүндэ хүн бүхэн хабаадаа. Дид хамба Цырен ламахай, Агын дасанай шэрээтэ Бадма ламахай, манай нютагай Мүнхэжаргал лама, Балдан лама ходол зүбшэл заабари үгэжэ, туһалжал байгаа.

2009 оной майн 13-да бумба нюугдажа, Дуйнхор Шодон субаргын һуури табигдажа, барилгын ажал эхилһэн юм. Хүгшэн залуу илгаагүй холо ойроһоо һүзэгшэд ерэжэ, сентябриин 30-ай наратай дулаахан намжаа һайхан үдэр алтан шара жаншатай 108 боти «Ганжуур » номоо хүндэтэйгѳѳр гар дээрээ үргэжэ, нютагаа гороолбобди. Удаань Агын дасанай ламанар уншалга бүтээжэ, субаргын шүн хэгдэбэ. 2010 оной августын 17- до үргэн баян Буряад оронһоо Бандида хамба лама түрүүтэй 60 гаран дасанай шэрээтэнэр морилжо, манай гүрэн дотор эгээ түрүүшын «Дуйнхор Шодон» гэжэ зурхайн субарга рамнайлагдаба.

Субаргын үүргэ нүлөө

Лубсан Балжар габжада зорюулһан субаргын бүтэһөөр 10 жэл болохонь. Субаргын үүргэ нүлѳѳ айхабтар ехэшье, удхатайшье, холын ашатайшье байгаа. Һара бүри таһалгаряагүй монгол литын 12-ой үдэр нютагай Мүнхэжаргал лама Балдан лама хоёр мааниин дуган соо эхэ зургаан зүйлэй хамаг амитадай тулада Сахюусанай, Отошын, Мандал Шиивын хурал хурадаг, хотон хотоной зон Дүйсэн үдэрнүүдтэ ээлжээгээр зула бадараадаг, залуу хүгшэн, ород буряад илгаагүй субаргаяа гороолдог болонхой. Буянта һара соо нютагай һургуули дүүргэгшэд амгалан байдалай түлѳѳ зальбаржа, Лусад тахюулдаг, орон нютагуудайнгаа обоо уула тахихада, ѳѳһэдынгѳѳ дураар ехэ ажал хэдэг болонхой. Саг үргэлжэ сэбэрлэлгын, һэргээлгын - хүгжэлтын ажалнууд боложол байдаг. Хулгана жэлэй буянта һара соо нютагайхид хандиб үргэжэ, субаргынгаа хорёо соо шэнэ үе сагай түхэлтэй, үргэн, уужам һаруул, одоол хаража ханашагүй гоё жаган баряа. Олоороо дэмжэгдэһэн ажал урматай даа. Энэ ехэ ашатай, дүнтэй ажал хэгшэдэй нэрэ Роза Будаевна Цырендоржиева нютагай бүлгэмүүдтэ ходо бэшэжэ байдаг. Энэ дансань гэр бүлын архивта нангинаар хадагалагдадаг.