Гурбан эрдэниин хүсэ абаhан эршэтэй аршаан

Дэлхэй дээрэ ажамидаржа байhан хүн бүхэн өөрын түрэhэн, тэнжэhэн, хүлөө шоройдоhон нютагтай юм.Нютаг бүхэн байгаалиин hайхан үзэгдэлнүүдтэй, үргэлтэй - мүргэлтэй нангин газартай, эмтэй - домтой аршаануудтай бшуу.

         Энэ дэлхэйн нэгэ буланда оршодог үзэсхэлэн арюухан газар - үргэн хүнды бии. "Угсаахай" гэжэ үни холоhоо нэршэhэн, хоёр талаараа угсараа  үндэр хадануудтай ута хүнды оршодог. Ташалан боорёороо үнгын ургамалаар хангалтаhан, голоороо hөөг бургааhатай, хадалан сабшалантай газар дайда нэмжын байдаг.

Хабарай сагта хадын боорёор бүйлөөhэн сэсэглэхэдээ, бурзан сагаан субад эрдэнеэр хушагдаhандал  үзэгдэдэг. Сагаан субадтай үнгэ буляалдан, тэрэлжэ ягаан сэсэгээ дэлгээхэдэнь, ёhотойл бурханайл орон  болодог. Энэ үзэсхэлэн ороной шэмэглэлдэ нэмэри болгон, набшаhаяа задарhан нарин сагаан хуhад, hуурагар уляаhад, шэлбүүhэтэ нарhан, шэнэhэн  hархайлдахадаа, элинсэгэйм дурдаhан диваажинай орон hанагдадаг.

         Агаарынь аргагүй арюун, тунгалаг. Энэ хүндын эхиндэ хүмэг шулуунай дороhоо бурьялан гараhан аршаанай аргагүй эмтэй домтойе үбгэ эсэгэнэрнэй элирүүлhэн.

Эртэ урдаhаа дамжан ерэhэн домог бии. Үни сагта энэ хүндыдэ аргагүй сэбэрхэн "Усан-Сасан" гэжэ нэрэтэй басаган байhан ха. Нэгэтэ, халуун үдэр,  тэрэ багаарынь моритой хүн ябаба. Ангаhан аяншаниие Усан-Сасан хүйтэн уhаар ундалуулба. Эршэтэй аршаан амсажа, тэрэ аянай  хүн хүсэ шадал оробо, ангаань гаража, hэргэбэ.

Тэрэ газарынь "Угсаахай" гэжэ нэршэhэн, "Дүүрэн уhатай" гэhэн удхатайгаар алдаршаа.

         Энэ аршаанай хүсэтэй, эршэтэйе арад зон мэдэжэ, ябагаар, морёор, мори тэргээр ошожо, бараалхадаг болоhон түүхэтэй.

         Энэ хүндын эхиндэ "Угсаахай" гэhэн болбосон түхэлэй профилактори мүнөө тобойн байдаг. Тус профилактори байгуулха ажалай эхи табиhан хүн - Дульдаргын аймагай "Родина" колхозой түрүүлэгшээр олон жэлдэ хүдэлhэн, Ородой Холбоото Уласай хүдөө  ажахын габьяата хүдэлмэрилэгшэ  Доржиев Норбо Доржиевич.

         "Угсаахай" профилакториин захирал Батуев Радна-Жаб Цырен-Доржиевич, олохон жэлэй туршада энэ амаралтын газарай ажалые эмхидхэжэ, ударидажа байнхай. Арад зоной амарха байра байдалые шэнэ сагай эрхээр болбосон түхэлдэ оруулха ажал эрхимээр хэhэнэй түлөө Радна-Жаб Цырен-Доржиевич "Агын Буряадай автономно тойрогой ниигэм хамгаалгын ажалай түрүүшын габьяата хүдэлмэрилэгшэ" гэhэн нэрэдэ хүртэhэн.

         Жэлэй дүрбэн сагта арад зон эндэ амардаг. Үбэлэй сагта амарха байшан дотор олон таhагууд бии. Зунай сагта сэбэр агаараар амилжа, амгалан нойрсохо hэрюухэн гэрнүүд жэрылдэхэ. Халуун, хүйтэн торхо абаха таhагууд зохидоор түхеэрэгдэнхэй. Бэеэ аршаанаар аргалхын хажуугаар элүүржүүлхэ зорилгоор нидхэрэлгэ (массаж) дуратай зондо хэгдэдэг.

         Аршаанай шэнжэлэл хэхэдэнь, уhаниинь минеральна бодостой гэжэ элирhэн. Үе мүсын, хото хоолойн, доторай ба эхэнэрэй үбшэн, суухын, зүрхэнэй, шуhанай даралтын, яhанай, нервын үбшэнгүүд аргалагдадаг. "Бальнелечение" хэгдэдэг.

         Эдеэ хоолынь айхабтар hайн, амарагшад үдэртөө дүрбэ дахин эдеэлдэг. Һүн, сагаан эдеэн, газарай ургамал, мяхан, хартаабха гэхэ мэтэ зүйлнүүд өөрын хамhабариин ажахынуудта буйлуулагдадаг.

         Профилакториин бааза дээрэ аймагай, тойрогой, хизаарай болон Россиин хэмжээнэй уулзалганууд, семинарнууд, спартакиаданууд эмхи зургаануудай хоорондо үнгэргэгдэдэг. Хари гүрэнhөө болон Россиин баруун талаhаа, Алас Дурна зүгhөө зон ерэжэ, Угсаахайн аршаанда амардаг. Илангаяа зундаа зон аргагүй олон байдаг. Сүүдхын туршада зуун хүниие угтан абаха аргатай.

         Тус профилактори Зүдхэли  нютагай "Угсаахай" гэжэ хүндын эхиндэ оршодог. Аршаанhаа тойрогой түб хүрэтэр үргэн дардам харгы оршодог.

         Ой модоной набшаhалха үеэр, хүхын дуунай сууряатаха сагаар, тэрэлжэ бүйлөөhэнэй сэсэглэхэ хаhаар энэ амаралтын орондо айлшалан ерэбэлтнэй, бурьялан гараhан аршаанаар аяшарhан сэдьхэлыетнэй сүршэн амаруулха, эсэhэн бэе махабадыетнай  жэгнэжэ, hэргээхэ.

         Наранай туяа гэрэлhээ, газарай элшэ хүсэнhөө, байгаалиин агуу амисхалhаа бүридэжэ, гурбан эрдэниин хүсэ абаhан эршэтэй аршаан арад зоноо аргална, аршална, абарна.

Бадмаханда Загдаева, Забайкалиин хизаар, Могойтын аймаг, Хила нютагай соёлой ажалшан