Дэгэд холын Уланхаан

Мэдэ! Бүмбэрсэг дэлхэйе мэдэхэеэ hанаа hаа,

Түрүүн өөрынгөө нютаг шэнжэлэ!

         Хүн бүхэндэ эгээл дүтын, эгээл нангин юумэн – тоонто нютаг, гэр бүлэ юм ааб даа. Минии тоонто нютаг Дондок Улзытуевай хэлэһэн “... Дэлхэйн шэмэг гэлсүүлhэн дэгэд холын Уланхаан” болоно.  Буряад ороной үзэсхэлэнтэ һайхан булан – Уланхаан нютагаа түүрээн магтахыемни зубшөөгыт. Үнэхөөрөөшье,  “Улюнхан эвенкийское” нютаг  Буряад оронойай эгээл хойто зүгтэнь, Баргажанай ба Икадай хадануудаар хүреэлэгдэнхэй үзэсхэлэнтэ һайхан буланда байдаг ха юм. Дээдэ гол гэжэ дэмы хэлэгдээгүй. Баргажан голой эгээл дээдэ захадахи Уланхаан һайхан нютагни аймагай  түб тосхонһоо аяар 80 модоной зайда оршодог. Тиимэhээ айлшаар ерэжэ байhан зон хойто болон урда хадын хоорондо нэмжыһэн үзэсхэлэнтэ hайхан байгаали харан зохидшоожо, холые холошье гэжэ мэдэнгүй хүрэхэл. Танай урда үдхэн ой тайга, загаhаар баян, сэбэрхэн Баргажан, Улгана мүрэнүүд, үндэр хада ууланууд нэмжыхэл, харгыетнай гаталжа харайха хандагай, шандаган, баабгайшье дайралдаха, адуу мал элбэгээр угтаха.

           Эндэ эгээ гайхамшагта ба холын холо суурхаһан баялигууд оршоно. Илангаяа манай Хүшэгөөрэй, Умхэйн, Сэюугэй аршаанууд ганса Буряад гүрэн соогоо бэшэ, харин хари гүрэнүүдээршье мэдээжэ болонхой. Эдэ аршаанууднай хүнүүдтэ найдал үгэжэ, шэдитэ зүйлэй хүсөөр бэе махабадыень аргална. Эндэ хүнүүд хүл гараа, нюргаяа, хото дотороо, арһанай элдэбын үбшэнүүдээ аргална.

          Эхэ оромни намда юунhээшье түрэлхи,  шухала, юунhээшье үнэтэй. Эндэ хүн бүхэндэ түрүүшын алхамууд, түрүүшын миhэрэл, түрүүшын үгэ… Үнэн сэхэ нүхэд, түрүүшын амжалта, түрүүшын дуран, аба эжын дэмжэлгэ… Тойроод харахадашни, хуу дүтын зон, хуу танил зон: эхэ эсэгэшни, түрэлхидшни, нүхэдшни, хүршэнэршни. Бултанаарнь холбоотойбди.

          Уланхаан – багахан нютаг, буряад ба хамнаган арад олон саг соо сугтаа ехэ эбтэйгээр ажаһуунабди. Сагаан һарын һайндэртэ, Болдеорой һайндэртэ сугтаа омогоороо сугларжа, элдэбын мүрысөөнүүдые хэдэг, ёһо заншалаа харуулдаг, дуугаа дуулажа, хатараа хатардагбди. Бэеэ бэеынгээ ёһо заншал хүндэлдэг, түрэл хэлэеэ мартадаггүй, уг гарбалаа үргэлжэлүүлдэг заншалтайбди.

         Хүдөө нютагай, аймагай, гүрэнэй түүхэдэ хүдөө ажыхын ажалшад, дайнай ба ара талын ветеранууд, габьяата хүдэлмэришэд,  багшанар, эмшэд ба юрын лэ арад зон хэды ехэ хубияа оруулhан гээшэб. Тэдэнэй дунда аймагай хүдөө ажахые хүгжөөхэ талаар габьяа оруулhан  аяар хоер Социалис Ажалай Геройнууд бии: Дондоб Читагарович Цыдендоржиев, Хубрак Дылгырович Хурганов. Мэдээжэ уран зохёолшод, уран шүлэгшэд гэхэдэ Даши-Дондоб Очиров, Владимир Лоргоктоев.  Нютаг зонойнгоо этигэл, найдал харюулжа, hайхан нэрэеэ арад зондоо нэрлүүлhэн бусадшье хүнүүд байха, ургажа гараха. Мүнөө залуушуул сооhоо Хэшэгто Бодиев ба Саян Бальжиев  хоерой хонгёо hайхан хоолой шагнаагүй хүн үгы ёhотой. Хэды гоеор дуулана гээшэб. «Аймаг эхин Уланхаан» гэжэ дуунайнь нэгэ бадаг соо хэды гүнзэгы үгэнүүд бэ:

Боолон-Тумэрhөө наашалhан,

Джиргэ Намаа хүдөөмнай,

Бөөри, Хүшэгөөр наарлаhан

Зэргэ аршаан үршөөлнай,

Бодолойм дурсан хүбшэргэй.

 

Айл гуламтын түшэг

Аймаг эхин Уланхаан,

Айраг хадаг дэлгэжэ,

Айлшадаа золгон дэгжээрэй!

             Бидэ, хойто зүгэй үхибүүд, нютагаа дээшэнь үргэжэ, суурхуулжа, ашыень харюулжа ябахабди. Иимэ hайхан нютагhаа бэлиг түгэлдэр хүбүүд басагад түрэл Буряадайнгаа алдар нэрые үргэhэн урган гараха еhотой гэжэ найдагдана.

           Бүмбэрсэг дэлхэй шэнжэлхэеэ, мэдэхэеэ һанаа һаа, түрүүн өөрынгөө нютагһаа эхилэ гэжэ багшын хэлэһэн үгэнүүдни тон зүб байба. Өөрынгөө, нютагайнгаа уг гарбал мэдэдэг болоходоо, нютагаа шэнжэлхэдээ би ехэ омогорхолтой байнаб.

       Ургажа ябаhан багашуулда, залуушуулдашье алтан болохо захяа хэлэхэ дуран хүрэнэ: «Нютагаа хаанашье ябаа hаа, мартангуй,  нэрэ hүлдэеэ алтан дэлхэй дээрэ үргэжэ, өөрын хэлэеэ, заншалаа мартангүй, бүхы дэлхэйн арад түмэн соо төөрижэ, шэнгэжэ үгы болошонгүй, бэе бэеэ гамнажа, алдар нэрэеэ, мүр сараагаа үлээхэеэ оролдоел!»

 Мэдэгма Бадлуева