Баир Савельевэй «ондоо юртэмсэ»

Уран зурааша Баир Савельев үльгэр домогуудһаа эхилээд, уласхоорондын классика, шажанай суртаалнуудые уншажа, холборхой энэ юртэмсын ажабайдалай жама ёһо ойлгохые оролдодог. Тиигээд лэ уран зурагуудтаа өөрынгөө һанамжа тобойлгон гаргаха, хүн зондо ойлгуулха һэдэлгэ хэнэ гэхэдэ, алдуугүй хаш. Уран зурааша түрэл арадайнгаа ажабайдалые бүхы талаһаань харуулха гэжэ оролдоходоо, өөрын тон онсо бодол, һанамжануудаа элирхэйлнэ. Буряад арад заншалта ёһоороо хайшан гэжэ табан хушуу малаа ажалланаб, Байгал арюухан далайдаа, гол горхонуудтаа, нуур сөөрэмүүдтээ загаһашалнаб, ара хангайдаа агнанаб, сай сабагаа шананаб, архи дарһаяа нэрэнэб, угайнгаа онгонуудта, газар уһанайнгаа эзэнүүдтэ мүргэнэб, хүндэтэ айлшадаа угтанаб, найрланаб, сагаалнаб гэхэ мэтэ үйлэ хэрэгүүд миил юрынхеэр бэшэ, саанаһаань гэхэ юм гү, али уран зураашын доторой сэдьхэлһээ, ухаан бодолһоо, эльгэ зүрхэнһөө гараһан өөрын онсо удхатайгаараа харагшадые һонирхон гайхуулна. Тиихэдээ эдэ зурагуудта эндэхи юрын ажабайдал ба саадын – үльгэр домогой үйлэнүүд, дундахи түби болохо газарай болон дээдэ, доодо замбинуудай, үндэһэн арадай болон мүнөөнэй байдалай хоорондоо тааража байһаниинь нэгэ талаһаа шог ёгтойгоор, нүгөө талаһаа дэншье һаа эрид хурсаар харуулагдаха юм. Тиигэхэдээ эдэ зурагууд мааанадай хаража дадаһан зурагуудһаа тад ондоохон аад лэ, харагша бүхэнэй һанаае ондо ондоогоор эзэлнэ – харагша бүхэн өөр өөрын бодолнуудые гүйлгэнэ. Иигэжэл Баир Савельевэй харасаар ажабайдалаа анхаржа хараа һаа, мянгаад жэлэй саанашье, мүнөөшье, һаяын ерээдүйдэшье иигэжэл сансарын хүрдэ соо хэн-янгүй эрьелдэжэл байха ёһотой хабди...

1960 ондо Улаан-Үдэдэ түрэһэн Баир Савельевэй эсэгэнь,  мэргэжэлтэ уран зурааша-шэмэглэгшэ  Александр (Иван) Саввич Буряадай АССР-эй аймагуудай эмхи зургаануудаар ябажа, Улаан-Үдын үйлэдбэринүүдтэ урлан шэмэглэхэ ажал ябуулһан юм.  Баир баһал бага наһанһаа уран наринда мээхэй, зураха дуратай байгаа. Тиимэһээ мэргэжэлтэ һургуули дүүргээгүйшье һаа, Баир Александрович Ород драмын театрта уран зурааша-бутафористаар амжалтатай хүдэлөө. Тиихэдээ Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ багшанарай дээдэ һургуулида һуража гараад, Кабанскын аймагай Посольскын һургуулида багшалхадаа, уран зурагай, урлалай, ажалай, сэрэгтэ бэлдэлгын хэшээлнүүдые үнгэргэжэ, сүлөө сагаа уран зурагта сүм зорюулдаг байгаа.

Уран зурааша бүтээлнүүдээ заншалта “буряад зураг” аргаар,  карандаш, тушь, уһан шэрэ хэрэглэжэ, юрын саарһан дээрэ бэшэхэдээ, баһал мүнөө сагай хэрэгсэлнүүдые, илангаяа үнгэтэ голтой гелевэ авторучкануудые шадамараар тааруулжа хэрэглэһэн байна. Элдэб үнгэ уранаар хэрэглэжэ, сагаан сэдьхэл, һайн һанаа - хара доторой бодол; муу мухай ябадал – гэгээн гэрэлтэ зам гэһэн тэнсүүринүүдые тобойлгожо шадана. Зурагуудые хаража байхадаа, буряад арадай “мууһаа - муу, модонһоо – хөө” гээшэ зүб лэ юм байна гэһэн бодол түрэнэ. Хэды тиигэбэшье уран зурааша буряад арадайнгаа гэрэлтэ ерээдүйдэ этигэнэ гэжэ тэрэнэй зурагууд гэршэлнэ.

Жэшээлэн, “Бүтүү үдэр” зураг харая:

Доодо талын дунда - түүдэг бадарна, түүдэг тойроод хүнүүд үндэһэн наадаяа хатарна; баруун талада -  хүнэй муу муухайе харуулһан дүрэ – газар тэбэрижэ унаһан амитан; саанань – хорёо соо адууһа мал эдеэлнэ, гэр соо хүн зон найрлана. Харин зүүн талада – муу муухайе намнажа ябаһан баатар; саанань – субарга гороолжо, дасандаа мүргэхэһэеэ һубариһан зон, дээрэнь хии морин; орьёл үндэр хадын оройһоо мууе дарахаяа номо һуршаяа дэлгэһэн баатар. Эдэ үйлэнүүдэй дундуур эрын гурбан наадан: һур харбаан, бүхэ барилдаан, мори урилдаан, амяараа һээр шаалган, шатар наадан үнгэргэгдэнэ. Зурагай дээдэ талада  - хүхэ мүнхэ тэнгэриин сагаан үүлэнүүд дээрэ амгалан байдал, соёл заяаһан морин хуураар наадаһан бүһэтэй, хүгжэм доронь бүжэглэһэн бүһэгүй; нүгөө тээхи үүлэн дээрэ гурим заншалнуудаа сахихые уряалһан, ном судар дэлгэһэн үбгэжөөл; хоорондонь баруун зүүниие ниилүүлэн,  далинуудаа дэлгэһэн бүргэд-хан гарууди. Зурагай шанха оройдо – одо мүшэдэй хүреэ сооһоо алтан-шара наран замби түбиие эрьюулэн гэрэлтүүлнэ - мүнхэ эрьесэ. 

-Буряад ороной гол музейнүүдэй нэгэндэ бүтээлнүүдэйнгээ табигдаһанда, Цыренжаб Сампиловай музейн бүхы мэргэжэлтэдтэ, илангаяа Маргарита Владимировна Карнышевада баяр баясхалангаа мэдүүлнэб! Тэдэ гэрэлтэ танхим оложо үгэхэһөө гадна, зурагуудыемни хүреэнүүд соо хэжэ, дүршэл ехэтэй мэргэжэлтэд хадаа, һуури һууридань үзэмжэтэй һайнаар тааруулаа, - гэжэ Баир Александрович музейн мэргэжэлтэдтэ баяраа мэдүүлнэ.