Гайхамшаг уран бүтээл мүндэлбэ

Манай эртын урдахи 209 он багаар болоһон хүннүүдэй түүхэ домог уянгата хүгжэмөөр, дуу бүжэгөөр, һаргама гоё хубсаһаар, артистнарай абьяас бэлигээр халин  хайлашаба. Монгол угсаатанай эртэ урдын үндэһэн байһан Модун хаан (Европодо Модэ Шаньюй гэжэ алдаршаһан) Хүннү Уласай Хуянь нэрэтэ обог гарбалтай. Модэ “Хүннын дуута һомон” гэжэ алдаршаһан түмэр зэбэтэй эшхэрдэг годлёороо ямар нэгэ шагаалса руу гэнтэ харбадаг байгаа. Тиихэдэнь хажуудань ябаһан сэрэгшэд нэгэн доро тэрэл зүг руу харбаха ёһотой һэн. Үлэжэ харбаһан хүн толгойн саазада хүртэхэ гэһэн шанга зарлиг үгтэбэ. Энэнь мориной гүйдэл дунда, нэгэн доро харбажа, дайсанай сэрэгтэ маша ехэ хороолто үзүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ һайн һургуули болоо.

Удангүй Модэйн сэрэг аймшагтайхан, түмэр мэтэ бата хүсэн болоо бэлэй. Эгээл энэ үедэ Хүннү Уласай зүүн талаар нютагладаг Дунху Уласай элшэд ерэжэ, наартай һайханаар хилэ залган байхын тэмдэг болгон, түмэн газарта эсэхэгүй мориёо үгэхыень дурадхаба. Зүблөөн дээрэ түшэмэлнүүд нэгэ дуугаар арсаба. Теэд Модэ хаан тэдэнэй үгэ тоонгүй, тэрэ суута мориёо үгэжэ ябуулба. Удангүй Дунху Уласһаа дахяад элшэд ерэжэ, тэрэнэй хайрата хатанииень эрибэ.

Энэшье удаа түшэмэдтэеэ һанал таарангүй, хатанаа үгэбэ. “Амташаһан хирээ гурба эрьехэ” гэһэн үгөөр Дунхугай элшэд гурбадахи удаагаа ерэхэдээ, хоёр уласай хилэ шадар байһан хүнэй байдаггүй, хооһон газараа үгэхыень баадхаба. Модэ түшэмэдөө суглуулан зүблэхэдэнь, олонхинь: ”Суута мориёо, хайрата хатанаа үгөөд байхадаа, тэрэ муухан бага газарые үгэхэдэ яахаб”, -гэлдэн, зүбшөөхэ тээшээ болобо. Тиихэдэнь Модэ ехээр уурлажа, мунхаг  түшэмэлнүүдые саазалха зарлиг буулгаба. “Адуун һүрэгэй байгаа сагта морин олдохо, улас ороной байгаа сагта хатан олдохо. Харин элинсэгүүдэйнгээ газар нютагай багаханшье хуби алдажа болохогүй. Газар уһаяа бурханайшье эреэ һаа, үгэжэ болохогүй. Газар бол уласын үндэһэн юм”, - гэжэ баһа зарлиг гаргаһан юм.

   Манай Ород Уласта шэрүүн түгшүүрилтэ сагай ерээд  байхада, олон хүбүүдэй сэрэгэй газарта мордожо байхада, “Модэ” зүжэг амин гол шухала болоно гэжэ хэлэхэ байнаб. Хүнэй хүл гэшхээгүй газар дайда хүйтэн Сибирьтэ байна. Манай уудам  газар уһанда, ашагта малтамал баялигта хорхойтоһон хобдог һанаата хариин гүрэнүүд байна гэжэ ойлгоноб. Нютаг нугаяа, газар дайдаяа хамгаалхаяа хүбүүднай эрэлхэг зоригтой жагсаалда зогсоно. Модэ хаанай сэрэг мэтэ хатуу шанга хүсэтэй байха ёһотойбди гэһэн бодолдо абтанабди.

“Модэ” зүжэг хэд гайхамшаг гоёор бүтээгээ гээшэб?  Уран зохёолшон Алексей Тенчой либреттэ зохёогоо юм, тэрэнииень "Амар сайн" театрай олониитэтэй харилсаанай талаар ахамад мэргэжэлтэнээр хүдэлдэг  Оюна Базарова  буряад хэлэн дээрэ оршуулһан байна. Олег Юмов - найруулан табигша, хореограф Павел Окунев - бүжэг уралан бүтээгшэ. Бэлигтэй хүгжэм зохёогшо Саран-Туя Жалцанова-Дмитриева түргэнөөр түшэгэнэжэ, хатууханаар дайража байһан мэтэ,  бүжэглэгшэд хиигээр ниидэжэ байһандал, мүнөө сагай маяг хэлбэритэй жэгтэйхэн хүгжэм зохёогоо байна. Тайзанай ара талада ханада тайзан дээрэ  боложо байһан үйлэ хэрэг дэлбэлэн ойлгуулһан зурагууд сахилгаан түргэнөөр зуралзан зурагдажа байна. Энээниие Алина Лыгденова бүтээгээ юм байна. Уран зурааша Ася Лыгденова “Модэ” зүжэгые уран гоёор шэмэглэбэ. Гайхамшаг уран бүтээл “Амар сайн” театрай тайзан дээрэ мүндэлбэ.

Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА