Эхын нангин үдэр

 Эжынэр - рекордсменүүд

XVIII зуун жэлдэ ажаһууһан Валентина Васильева гэжэ нэрэтэй ород эхэнэр дэлхэй дээрэ эгээл олон үхибүүдые түрэһэн гээд, Гиннессэй рекорднуудай ном соо оруулагдаһан. Тэрэ таряашан эхэнэр 69 хүүгэдые нарайлһан: 16 дахин – хоёроор, 7 дахин – гурбаар, дүрбэ дахин – дүрбөөр эхирлэһэн юм. Тус рекордые хүсэһэн эжынэр мүнөө хүрэтэр үгы.

1939 ондо 5 наһатайдаа нарайлһан Перуа гүрэнэй Лина Медина гэжэ нэрэтэй басаган дэлхэй дээрэ эгээл залуу эжы болоһон. Тэрэнэй түрэһэн элүүр энхэ бэетэй хүбүүн 2 кг 700 г шэгнүүртэй байһан.

Харин эгээл наһажаал эжы Энэд­хэг гүрэндэ ажаһуудаг. Эрраматти Мангамма гэжэ 73 наһатай эхэнэр 2019 оной сентябриин 5-да хоёр эхир басагаар нарайлһан юм. Тэрэ ЭКО гэжэ эмнэлгын аргын туһаламжаар хээлитэй болоһон байгаа ха. Мүнөө 76 наһатай эжы гансааран үхибүүдээ үргэнэ. Тэрэнэй олон жэлдэ хүүгэдтэй болохые хүсэжэ хүлеэһэн наһанайнь нүхэр басагадайнгаа ойн­доо хүрэхэдэ, наһа бараһан.

Дэлхэй дээрэ эгээл хүндэ нялха нарай үхибүүн 10 кг шэгнүүртэй мүндэлһэн гэдэг.

Залуу эжынэр хүүгэдэйнгээ түрүүшын 2 жэлэй туршада 5 - 6 мян­ган (!) памперснуудые һэлгэдэг гэжэ элирүүлэгдэһэн.

Канадын Монреаль хотын университедэй эрдэмтэдэй шэнжэлэлгэнүүдээр, нялха нарай үхибүүнэй бэеын аятай үнэр хан­галынь ёһото наркотик ба архиин охиндо адли нүлөө үзүүлдэг.

Эхын габьяагай түлөө

1944 ондо, Эсэгын дайнай хүндэ хүшэр жэлдэ, Россида эгээл түрүүшынхиеэ “Эхын эрхын медаль” үгтэжэ эхилһэн түүхэтэй. Тэрэ жэлдэ 43 эхэнэр 1-дэхи ба 2-дохи шатын тус медаляар шагнагдаһан байна.

Мүнөө манай гүрэндэ “Эхын эрхын медаль”, “Эхын алдарай” орден ба “Түрэлхидэй алдар” орден гэһэн гурбан янзын гүрэнэй шагналнууд баталагдаһан.

Росси дотор эгээл олон үхибүүдтэй эжы – Татьяна Сорокина - Ростовой можодо ажаһуудаг. Тэрэ 82 хүүгэдые хүмүүжүүлэн ургуулна.

Мүнөөнэй Россида 15 000 000 бүлэнүүд ажаһуудаг, тэдэнэй 5 000 000-иинь эсэгэгүй, ганса эжынэрһээ бүридэдэг. Тиимэ бүлэнүүдэй тоо жэлһээ жэлдэ оло­шорно гэһэн статистикын уйдхартай мэдээнүүд һанаа зобоодог.

Гайхамшагта нюусанууд

Эхэнэрнүүд юһэ һарын туршада зүрхэн дороо үхибүүгээ тэнжээн ургуулаад түрэхэдөө, хүйһөөрөө таһаржа гаргадаг. Теэд эхын бэе соо түрэһэн бүхы хүүгэдэйнь хуби­нууд хэтын хэтэдэ шэнгэн үлэдэг гэжэ эрдэмтэд элирүүлһэн. Олон жэлнүүд үнгэржэ, бүдүүн болоһон үхибүүдэйнь ДНК-гай клеткэнүүд эжынэрэйнь шуһан соо соо олдодог.

Эхэ үхибүүн хоёрой гайхамшагта бүхэ холбоон тушаа “микрохиме­ризм” гэһэн эмнэлгын гайхамшагта феномен гэршэлдэг. Жэшээнь, хээ­литэй эхэнэрэй гэнтэ зүрхэнэй ехээр үбдөөд, аюултай байдалай тохёолдо­бол, умай соохи үхибүүнэйнь тусхай ДНК-клеткэнүүд шуһаарнь дамжажа, эхынгээ зүрхэндэ хүрэжэ ерээд, дэмжэлтэ туһаламжа үзүүлдэг гэжэ эрдэмтэд элирүүлһэн.

Тэрэнэй хажуугаар зарим ушарнуудта үхибүүнэйнь ДНК-гай клеткэнүүд эхынгээ бэе соо аутоим­мунна гэдэг үбшэнгүүдые тарааха аргатай. Тэрэнь хүнэй үйлын үриин, зол хубиин шалтагаанһаа дулдыда­даг юм бэзэ.

Мүн лэ тэрэ аргаар эхын клеткэнүүд үхибүүнэйнгээ үбшэн органуудые хүреэлжэ аргалхые оролдодог гэжэ хэлэгдэнэ.

Эжынэр таалажа аргалдаг

Гэнтэ унаад, адаад, бала няза сохюулһан ба шулгарһан шархатай балшар үхибүүе эжынь энхэргыгээр тэбэрин таалахада, үбшэниинь бууража, шархань түргөөр эдэгэдэг гэжэ мэдээжэ. Энээн тухай эрдэмтэд иигэжэ хэлэнэ:

- Хүнэй бэеын муу микроорганизмуудһаа иммунна системэ аршалдаг. Тэрэ хорото вирусүүдэй урдаһаа антитела гаргажа тэмсээд, ёһото дайн байл­даан болодог гээшэ. Харин нялха нарай хүүгэдэй бэень үшөө дүй дүршэлгүй һэн тула антитела түргэн гаргажа шададаггүй. Энэ үедэ эжынь бүүбэйгээ таалахадаа, үбшэнгэй микробуудые өөртөө абадаг. Тэрэнэй бэе соо дары түргэн анти­тела бии болоод, хүхэнэйнь һүнтэй хамта үхибүүнэйнь бэедэ орожо, үбшэнтэйнь тэмсэдэг.

Тэрэ ушараар эжыдээ ходо таа- луулжа байдаг ба удаахан сагта эхын­гээ хүхэ хүхэжэ тэнжэһэн үхибүүд түргэн үбшэнгүүдһээ эдэгэдэг ба наһан соогоо элүүр энхэ, бүхэриг шанга бэе махабадтай байдаг гэжэ онсо тэмдэглэгдэнэ.

“Ма” “Мэ” – эжы гэһэн үгэнүүд

Ород, испан, англи, хитад, буряад- монгол болон дэлхэйн бүхы хэлэнүүд дээрэ “эжы” гэһэн үгэ адляар зэдэл­дэг гэһэн гайхамшагта нээлтэ эрдэм­тэд хэһэн байна. Ородоор - мама, англи хэлээр “мом”, буряад-монго­лоор – мэмэ (мээмэй) г.м. зэдэлдэг үгэнүүд дэлхэй дээрэ мүндэлһэн бүхы үхибүүдэй түрүүшын үгэ боло­дог гэжэ онсо тэмдэглэгдэнэ.

Эхын түби хубилна

Статистикын мэдээгээр, хэр­бэеэ 1976 он хүрэтэр дэлхэйн 90% эхэнэрнүүд 40 наһа гүйсөөгүйдөө үхибүүдые түрэдэг байгаа һаа, 2010 ондо тэрэ тоо 80% боложо унаа. Дүшэһөө дээшэ наһандаа түрүүшынхиеэ түрэһэн эхэнэрнүүдэй тоо олошорно.

Тэрэнэй хажуугаар ганса эхэтэй, эсэгэгүй хүүгэдтэй бүлэнүүд олошор­но.

Дэлхэй дээрэ жэл бүхэндэ 4,3 сая үхибүүд түрэн мүндэлдэг гэһэн тоо ехэ хубилдаггүй.

Тиигээд хэды ехэ эрдэмтэй, үндэр цивилизациин болон бусад бүхы арадуудай ехэнхи хуби хээлитэй эхэнэрнүүд бурхан шажанда хан­дадаг гэжэ ажаглагдаһан. Тэдэнэр олон мянгаад жэлэй саада тээ элинсэгүүдэйнгээ шүтэдэг байһан бурхадта хандажа, үндэһэн заншал­та ёһо гуримуудые сахижа, нялха нарайнуудаа аршалхые оролдодог.

Амитад - эжынэр

Амитадай эжынэр хүнүүдһээ дорогүйгөөр түрэһэн үринэрөө энхэр­дэг. Гахайнууд поршоонхонуудтаа һүеэ хүхүүлхэ үедөө аялгатан абяалжа, үлгын дуу дууладаг ха. Крокодилнууд зулзагануудайнгаа үндэгэнһөө бул­тайжа гарахада, аргагүй мээхэйгээр анхаран тэнжээдэг. Эхэ-осьминогууд 5 жэлэй туршада 50 мянган үндэгэ гаргажа дарадаг, ехэ эрэлхэгээр тэдэ­нээ хамгаалан аршалдаг гуримтай. Энэ сагай туршада эхэ-осьминогто өөртөө эдеэ бэдэржэ хооллохо арга олдодоггүй шахуу һэн тулань, тэрэ аалихан туража үхэдэг.

Коала гэжэ амитан өөрынгөө хоргооһо жажалжа бутаргаад, гүлгэдөө хооллуулдаг. Тэрэнь нялха үринэрэйнь хото соо эвкалиптын хоротой набшаһануудые буйлуулдаг тусхай ферментын бии болоходо туһатай ха.

Орангутанг гэжэ һармагшад ами­тад сооһоо эгээл удаан – 6-7 жэлэй туршада гүлгэдөө харгалзалан тэжээ­дэг. Дэлхэй дээрэ эгээл үдэсэтэй гэжэ тоологдодог далайн нарата загаһан түрьһэ хаялгын үедэ океан руу 300 000 000 үндэгэ түрэжэ табидаг.