Эхын нангин үдэр

Эжынэр - рекордсменүүд

XVIII зуун жэлдэ ажаһууһан Валентина Васильева гэжэ нэрэтэй ород эхэнэр дэлхэй дээрэ эгээл олон үхибүүдые түрэһэн гээд Гиннесэй рекорднуудай Ном соо оруулагдаһан. Тэрэ таряашан эхэнэр 69 хүүгэдые нарайлһан гэдэг: 16 дахин – хоёроор, 7 дахин – гурбаар, дүрбэ дахин – дүрбөөр эхирлэһэн ушартай.  Тус рекордые хүсэһэн эжынэр мүнөө хүрэтэр үгы. 1939 ондо 5 наһатайдаа нарайлһан Перуа гүрэнэй Лина Медина гэжэ нэрэтэй басаган дэлхэй дээрэ эгээл залуу эжы болоһон. Тэрэнэй түрэһэн элүүр энхэ бэетэй хүбүүн 2 кг 700 г шэгнүүртэй байһан гэжэ эли. Харин эгээл наһажаал эжы Энэдхэг гүрэндэ ажаһуудаг. Эрраматти  Мангамма гэжэ 73 наһатай эхэнэр 2019 оной сентябриин 5-да хоёр эхир басагаар нарайлһан юм. Тэрэ ЭКО гэжэ эмнэлгын аргын туһаламжаар хээлитэй болоһон байгаа ха. Мүнөө 76 наһатай эжы гансааран үхибүүдээ ургуулна. Тэрэнэй олон жэлдэ хүүгэдтэй болохые хүсэжэ хүлеэһэн наһанай нүхэр басагадайнгаа 1 жэлтэй байхада наһа бараһан.  

Дэлхэй дээрэ эгээл хүндэ нялха нарай үхибүүн 10 кг шэгнүүртэй мүндэлһэн гэдэг.     

Залуу эжынэр хүүгэдэйнгээ түрүүшын 2 жэлэй туршада 5 -6 мянган (!) памперснүүдые һэлгэдэг гэжэ элирүүлэгдэһэн.  

Канадын Монреаль хотын университедэй эрдэмтэдэй шэнжэлэлгэнүүдээр, нялха нарай үхибүүнэй бэеын аятай үнэр хангалынь ёһото наркотик ба архиин охиндо адли нүлөө үзүүлдэг.    

Эхын габъяагай түлөө

 1944 ондо, Эсэгын дайнай хүндэ хүшэр жэлдэ, Россида эгээл түрүүшынхеэ “Эхын эрхын медаль” үгтэжэ эхилһэн түүхэтэй. Тэрэ жэлдэ 43 эхэнэрнүүд 1-дэхи ба 2-дохи шатын тус медаляар шагнагдаһан байна. Мүнөө манай гүрэндэ “Эхын эрхын медаль”, “Эхын алдарай” орден ба “Түрэлхидэй алдар” орден гэһэн гурбан янзын гүрэнэй  шангнууд баталагдаһан. Росси дотор эгээл олон үхибүүдтэй эжы – Татьяна Сорокина - Ростовой можодо ажаһуудаг. Тэрэ 82 хүүгэдые хүмүүжүүлэн ургуулна. Мүнөөнэй Россида 15 000 000 бүлэнүүд ажаһуудаг, тэдэнэй 5 000 000-нь эсэгэгүй, ганса эжынэрһээ бүридэдэг. Тиимэ бүлэнүүдэй тоо жэлһээ жэлдэ олошорно гэһэн статистикын уйдхартай мэдээнүүд һанаа зобоодог.     

Гайхамшагта нюусанууд     

Эхэнэрнүүд юһэ һарын туршада зүрхэн дороо үхибүүгээ тэнжээн ургуулаад түрэхэдөө, хүйһөөрөө таһаржа гаргадаг. Теэд эхын бэе соо түрэһэн бүхы хүүгэдэйнь  хубинууд хэтын хэтэдэ шэнгэн үлэдэг гэжэ эрдэмтэд элирүүлһэн. Олон жэлнүүд үнгэржэ, бүдүүн болоһон үхибүүдэйнь ДНК – гэй клеткэнүүд эжынэрэйнь шуһан соо соо олдодог.     

Эхэ үхибүүн хоёрой гайхамшагта бүхэ холбоон тушаа “микрохимеризм” гэһэн эмнэлгын гайхамшагта феномен гэршэлдэг. Жэшээнь, хээлитэй эхэнэрэй гэнтэ зүрхэнэй ехээр үбдөөд, аюултай байдалай тохёолдобол, умай соохи үхибүүнэйнь тусхай ДНК – клеткэнүүд шуһаарынь дамжажа, эхынгээ зүрхэндэ хүрэжэ ерээд, дэмжэлтэ туһаламжа үзүүлдэг гэжэ эрдэмтэд элирүүлһэн.

Тэрэнэй хажуугаар, зарима ушарнуудта, үхибүүнэйнь ДНК -гэй клеткэнүүд эхынгээ бэе соо аутоиммуннэ гэдэг үбшэнгүүдые тарааха аргатай. Тэрэнь хүнэй үйлын үриин, зол хубиин шалтагаанһаа дулдыдадаг юм бэзэ.   

Мүн лэ тэрэ аргаар эхын клеткэнүүд үхибүүнэйнгээ үбшэн органуудые хүреэлжэ, аргалхые оролдодог гэжэ хэлэгдэнэ.

Эжынэр таалажа аргалдаг

Гэнтэ унаад, адаад, бала ниса сохюулһан ба шулгарһан шархатай бальшар үхибүүе эжынь энхэргыгээр тэбэрин таалахада, үбшэниинь бууража, шархань түргөөр эдэгэдэг гэжэ эли. Энээн тухай эрдэмтэд иигэжэ хэлэнэ:

• Хүнэй бэеын муу микроорганизмуудһаа иммунна системэ аршалдаг. Тэрэ хорото вирусуудай урдаһаа антитела гаргажа тэмсээд, ёһото дайн байлдаан болодог гэжэ эли. Харин нялха нарай хүүгэдэй бэень үшөө дүй дүршэлгүй һэн тула антитела түргэн гаргажа шададаггүй. Энэ үедэ эжынь бүүбэйгээ таалахадаа, үбшэнгэй микробуудые өөртөө абадаг. Тэрэнэй бэе соо дары түргэн антитела бии болоод, хүхэнэйнь һүнтэй хамта үхибүүнэйнь бэедэ орожо, үбшэнтэйнь тэмсэдэг.           

Тэрэ ушараар эжыдээ ходо таалуулжа байдаг ба удаахан сагта эхынгээ хүхэ хүхэжэ тэнжэһэн үхибүүд түргэн үбшэнгүүдһээ эдэгэдэг ба наһан соогоо элүүр энхэ, бүхэриг шанга бэе махабадтай байдаг гэжэ онсо тэмдэглэгдэнэ. 

 “Ма” “Мэ” – эжы гэһэн үгэнүүд

Ород, испан, англи, хитад, буряад – монгол болон дэлхэйн бүхы хэлэнүүд дээрэ “эжы” гэһэн үгэ адляар зэдэлдэг гэһэн гайхамшагта нээлтэ эрдэмтэд хэһэн байна. Ородоор - мама, англи хэлээр “мом”, буряад монголоор – мэмэ (мээмэй)  г.м зэдэлдэг үгэнүүд дэлхэй дээрэ мүндэлһэн бүхы үхибүүдэй түрүүшын үгэ болодог гэжэ онсо тэмдэглэгдэнэ.

 Эхын түби хубилна

Статистикын мэдээсээр, хэрбэеэ 1976 он хүрэтэр дэлхэйн 90% эхэнэрнүүд 40 наһа гүйсөөгүйдөө үхибүүдые түрэдэг байгаа һаа, 2010 ондо тэрэ тоо 80% боложо унаа. Дүшэһөө дээшэ наһандаа түрүүшынхеэ түрэһэн эхэнэрнүүдэй тоо олошорно.   

Тэрэнэй хажуугаар, ганса эхэтэй, эсэгэгүй хүүгэдтэй бүлэнүүд олошорно гэжэ эли. 

Дэлхэй дээрэ жэл бүхэндэ 4,3 сая үхибүүд түрэн мүндэлдэг гэһэн тоо ехэ хубилдаддгүй. 

Тиигээд, хэды ехэ эрдэмтэй, үндэр цивилизациин болон бусад бүхы арадуудай ехэнхи хуби хээлитэй эхэнэрнүүд бурхан шажанда хандадаг гэжэ ажаглаглагдаһан. Тэдэнэр олон мянгаад жэлнүүдэй саада тээ элинсэгүүдэйнгээ шүтэдэг байһан бурхадта хандажа, үндэһэн заншалта ёһо гуримуудые сахижа, нялха нарайнуудаа аршалхые оролдодог.

 Амитад - эжынэр

Амитадай эжынэр хүнүүдһээ дорогүйгөөр түрэһэн үринэртөө энхэрдэг. Гахайнууд поршоонхонуудтаа һүеэ хүхүүлхэ үедөө аялгатан абяалжа, үлгын дуу дууладаг ха. Крокодилнууд зулзагануудайнгаа үндэгэнһөө бултайжа гарахада, аргагүй мээхэйгээр анхаран тэнжээдэг. Эхэ – осьминогууд 5 жэлэй туршада 50 мянган үндэгэнүүдые гаргажа дарадаг, ехэ эрэлхэгээр тэдэнээ хамгаалан аршалдаг гуримтай. Энэ сагай туршада эхэ – осьминогто өөртөө эдеэ бэдэржэ хооллохо арга олдодоггүй шахуу һэн тулань, тэрэ аалихан туража үхэдэг.       

Коала гэжэ амитан өөрынгөө хоргооһо жажалжа бутаргаад, гүлгэдөө хооллуулдаг. Тэрэнь нялха үринэрэйнь хото соо эвкалиптын хоротой набшаһануудые буйлуулдаг тусхай ферментын бии болоходо туһатай ха. 

Орангутанг гэжэ һармагшад амитад сооһоо эгээл удаан – 6 -7 жэлэй туршада гүлгэдөө харгалзалан тэнжээдэг. Дэлхэй дээрэ эгээл үдэсэтэй гэжэ тоологдодог далайн нарата загаһан түрьһэ хаялгын үедэ океан руу 300 000 000  үндэгэнүүдые түрэжэ табидаг.