Юртэмсын хүгжэмэй ном

Хүндэтэ багшын, алдар суута хүгжэм зохёолшын, ирагуу найрагшын, уран зураашын дурасхаалда зорюулагдаһан баяр баясхаланта ёһололнуудай хэмжэ­эндэ «Алтатай хүрьһэнһөө эхитэй...» гэһэн шэнэ номтой танилсалга үнгэргэгдэһэн байна.

Инаг дуранай, энэрхы сэдьхэлэй, үндэр нарин мэдэрэлэй, юртэм­сын үзэсхэлэнгүүдээр аялгатаһан ном болоно. Тэрэнэй бүридэлдэ оруулагдаһан 200 гаран дуун хэдэн үеын хүнүүдэй зүрхэ сэдьхэлдэ шэнгэһэн, баяр жаргал бадарааһан, дууша, хатарша буряад арадай сэдь­хэлэй хүбшэргэйн аялгаар зэдэлһээр, байдалыемнай шэмэглэһээр. Алдарта зохёолшоной дуунуудые Буряадай ба Монголой түрүү дуушад гүйсэдхэдэг.

Алтатай хүрьһэнһөө эхитэй

Дагба Ринчинович Ринчинов 1934 ондо Үбэр Байгалай хизаарай Агын аймагай Шулуутай нютагта түрэһэн намтартай.

Түрэхын хурса ухаатай, оюун бэлигтэй хүбүүн эгээл бага наһанһаа дуу хүгжэмдэ дуратай, эрхимээр зурадаг, урладаг, элдэб янзын хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ наададаг байһан.

Дагба дунда һургуулиин удаа 1954 ондо Агын багшанарай училищи, 1969 ондо Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой институт амжалтатайгаар түгэсхэһэн.

1954-1996 онуудта Б.Ринчиногой нэрэмжэтэ Агын багшанарай учили­щида хүгжэмэй багшаар хүдэлһэн намтартай. Гол ажалайнгаа хажуу­гаар ехэ ниитын ажал хэрэгүүдые ябуулһан аша габьяатай. Тойрогой хүгжэм зохёолшодой һайн дура­танай секциин хүтэлбэрилэгшын үүргэнүүдһээ гадуур зурагуудые зурадаг, модоор урлан дархал­даг, амитадай яһаар ба эбэрээр дүрсэнүүдые бүтээдэг байһан.

Эрхим багша, хүгжэмшэн, шатаршан

Нютагай арадай музей соо Дагба Ринчиновичэй «Ленин ба Сүхэ-Баатар», «Мүнхэ дуран», «Хада­ханууд» гэһэн зурагуудынь олоной һонирхолдо табигдаһан юм. Агын уран зохёолшодой хамтын согсолбо­ри номууд соо шүлэгүүдынь толилог­додог байгаа.

Багша үшөө эрын гурбан наадан тухай олон соло магтаалнуудые зохё­он найруулһан. Тэрэнэй хажуугаар Дагба Ринчинов нэгэтэ бэшэ шатара­ар аймагай, тойрогой мүрысөөнүүдтэ илажа гараад, абаргын зэргэдэ хүртэһэн солотой.

2009 онһоо Үбэр Байгалай хизаарта буряад шатараар Дагба Ринчиновэй дурасхаалай нэрэмжэтэ шангай мүрысөөнүүд үнгэргэгдэдэг заншалтай.

1963 ондо Агын тойрогто ара­дай филармониин байгуулалтада эдэбхитэйгээр хабаадаһан байна. Саашадаа тэндэ Хүгжэм-урлалай зүблөөнэй гэшүүн, концертмейстер, урлалай талаар хүтэлбэрилэгшын орлогшо гэһэн тушаалнуудта аша габьяатайгаар хүдэлһэн намтартай. Дагба Ринчинов хамта 400 гаран дуунай, шүлэгэй, басниин автор юм. Уран зохёолнуудынь буряад арадай дуунай аман зохёолнууд дээрэ үндэһэлһэн.

Дагба Ринчиновэй дуунуудые алдар солото дуушан Лхасаран Линховоин, Буряад Уласай дуу, хатарай «Байгал» ансамблиин гол дуушад Буда-Ханда Дашиева, Аюша Данзанов болон үшөө олон элитэ артистнууд үндэр тайзангууд дээрэ гүйсэдхэжэ, хаа-хаанагүй суурхуулһан, одото заяаень үргэһэн намтартай.

Мүн лэ хүгжэм зохёолшон Г.К.Кобяковой «Кони пьют из Керуле­на» гэһэн олондо мэдээжэ зүжэгэй хүгжэмэй автор болоһон.

Мэдээжэ оршуулагша Борис Макаров Дагба Ринчиновэй гушаад шүлэгые буряадһаа ород хэлэн дээрэ оршуулжа, согсолбори ном соогоо оруулһан байна.

Үнжэгэн балшар хаһаһаа үбгэн буурал наһан хүрэтэр Дагба Ринчи­нович алтан үлгы тоонто нютагтаа, гэр бүлэдөө, арад түмэндөө энхэргэн мээхэйгээр хандажа, алдар солыень дуудажа ябаа. Бүхы буряад арадай соёл урлалай хүгжэлтын хэрэгтэ сэгнэшэгүй ехэ хубитаяа оруулһан аша габьяатай.

Буряадай омогорхол

«Алтан хүрьһэнһөө эхитэй» гэһэн шэнэ номтой танилсуулгын баяр ёһололто хэмжээнэй үедэ Агын багшанарай колледжын, соёлой түбүүдэй мэргэжэлтэдэй, багшана­рай, артистнуудай, оюутадай хүсөөр уянгата һайхан дуунай концерт наадан үнгэргэгдэбэ.

Тэрээнһээ гадуур, дуунай шэнэ ном «Буряад үнэн» хэблэлдэ, Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрта, Буряадай гүрэнэй филармонидо, «Амар мэндэ» буряад хэлэнэй түбтэ, «Мүнгэн хонхо» лицей - гимназида, арадай уран бэлигэй түбтэ, урлалай колледждо, соёлой ба урлалай академидэ, Ага нютагаархи­дай эблэлдэ, суг хамта найруулагша авторнуудта, тэдэнэй түрэлхидтэ бэлэглэгдэһэн байна.

Энэ ушараар Буряад Уласай соёл урлалай эмхи зургаануудай хүтэлбэрилэгшэд ба мэргэжэлтэд шэнэ номые үндэрөөр сэгнэжэ, ехэ баяраа мэдүүлһэн юм.

Х. Намсараевай нэрэмжэтэ Буря­ад драмын театрай режиссер Саян Жамбалов: «Би Дагба Ринчиновэй дуунуудай ехэ үнэтэй сэнтэй ном бэлэг абажа байхадаа, аргагүй ехэ баяртайб. Дагба Ринчинов минии эсэгэ Цыдып Жамбаловтай нүхэсэдэг байһан гэжэ мэдэдэгби. Энэ оюун бэлигтэй хүгжэм зохёолшын ирагуу һайхан дуунуудынь Буряад орон­домнай хэтын хэтэдэ зэдэлхэнь бол­тогой!»

- Буряадай элитэ багша, уран шүлэгшэн, хүгжэм зохёолшо Дагба Ринчиновэй номдо хүртэһэндөө, бидэ ехэ баяртайбди. Энэ ехэ сэн­тэй бэлэг, - гэжэ Буряадай гүрэнэй филармониин хүгжэмэй талаар мэргэжэлтэн Наталья Ринчинова хэлэнэ. - Тус хүгжэм зохёолшын дуу­нууд манай уласта ехэ мэдээжэ, «Бай­гал» ансамблиин элитэ дуушадай репертуарта ородог. Мүн лэ манай филармониин дуушан Дулма Пурбу­ева гүйсэдхэдэг. Мүнөө манай залуу артистнууд Дагба Ринчиновэй шэнэ номтой танилсажа, репертуарнуу­даа баяжуулха. Хүгжэм зохёолшын дуунуудынь ехэ уянгата һайханууд, зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэдэг. Шэнээр хэблэгдэжэ, нара хараһан ном бүхы Буряадай дуу хүгжэмэй алтан жасые баяжуулба.

Дагба Ринчиновэй шэнэ ном мүн лэ дуунуудай шүлэгүүдэй авторнууд Цокто Номтоев, Лопсон Тапхаев, Жамсо Тумунов, Цырендулма Дон­догой болон бусад уран шүлэгшэдэй түрэлхидтэ бэлэг болгон барюулаг­даба.

Цокто Номтоевой хүбүүн Жаргал Цоктоевич Номтоев:

- Буряад-монгол арадай омогор­хол Дагба Ринчиновэй ном бэлэг абаһандаа ехэ баяртайб! Минии аба ехэ нүхэсэдэг байһан. Нэгэтэ абамни Хоца Намсараевтай суг хамта Жамьян Балданжабоной түрэһөөр ойн бая­рай һайндэртэ Ага нютаг руу ошоо бэлэй. Тэндэ гурбан нүхэд Алхана уулын аршаанда ошожо амарһан байгаа. Эгээл тэрэ үедэ бэшэгдэһэн Цокто Номтоевой шүлэгүүдтэ бэшэгдэһэн дуунууд ном соо оруу­лагдаа. «Сокто, Хуса, Жамьян» гэһэн тэмдэглэлтэй гурбан нүхэдэй гэрэл зураг мүнөөшье манайда бии.