Байгаалидаа гамтайгаар аяншалга
Буряадай мэдээжэ эрдэмтэн Цыдып Заятуевич Доржиев Шэмхэ һуурин ерэжэ, эндэхи үхибүүдээр оршон тойронхи байгаали шэнжэлдэг юм. Һуралсалай гуламтын дүтэхэнэ хүүгэдээр ябажа, үгы болохо туйлдаа хүрэһэн (Улаан номдо оруулагдаһан) аяар табан ургамал олоо. Эдэниие абархын түлөө «Остров моего детства» гэһэн экологическа зүргэ бүтээжэ эхилээ.
- Манай зүргэ хоёр модо 800 метр утатай юм. Һургуулиингаа баруун талада Тайтараг голойнгоо эрьедэ буудагбди. Эртэ урдын сагһаа ургажа байдаг хасуури модоной захада яһала налгайхан талмай оршодог юм. Тэндээ амаралтын газар болгохын тула шэмэглэжэ эхилэнхэйбди. Саашаа зүргэмнай Эрхүү голой эрьеэр харгылна. Аяншалагшадай, жэмэс болон һархяаг түүгшэдэй болон ангуушадай һуужа амарха газар бэлдэхээр түсэблэнэбди. Зүргэһөөмнай холо бэшэ багахан нуурнууд харагдажа байдаг. Жэл бүри тэндэ элдэб түхэлэй шубууд ерэжэ һуудаг. Үхибүүднай, багшанарнай нюдөө хужарлуулан, шубуудые хараха, шэнжэлхэ дуратайнууд, - гэжэ захирал Сергей Сушкеев түсэбөөрөө хубаалдана.
Гэнтэ иимэ зүргэ бэлдэхэдэ, бэлэн бэшэ. Өөрөө Сергей Матвеевич Түнхэнэй Үндэһэтэнэй хүреэлэндэ захиралай орлогшоор хүдэлхэдөө, экологическа зүргэнүүдые түхеэржэ һураһанаа мүнөө үхибүүдтээ дам- жуулжа байхадань һайшаалтай.
- Һургуулимнай үхибүүд олон жэлдэ Шумааг хүрэхэ зүргэ бэлдэлгэдэ хабаадалсана. 2023 ондо Байкальск хото ошожо, Байгалай томо зүргэ бүтээлгэдэ оролсожо, ехэ дүршэлтэй болоо гээд һанагдана. Ерэхэ зун ганса һургуулиингаа зүргэ бэлдэхэгүйбди, мүн Мон ба Зүүн Мүрэн һууринуудта ошожо, дүршэлөөрөө хубаалдаха түсэбтэйбди, - гэжэ захирал хэлэнэ.
Үндэһэн түүхэеэ мэдэрэн...
Экологическа зүргэ һуралсалай гуламтын түүхын музейн үүдэнһээ эхитэй юм. Шэнээр баригдаһан найман ханатай гэртэ түүхэтэ олон хэрэгсэлнүүд суглуулагданхай. Галина Доржиевна Аюшеева нарин нягтаар музейн ажалые ябуулна. Хэшээлнүүд, олон хэмжээ ябуулганууд һонирхолтойгоор эндэ үнгэрдэг юм. Тус музей 2021 ондо бүхэроссиин урилдаанай харалгада шангай 2-дохи һуури эзэлээ.
Шэмхэ һуурин анханһаа хасагуу- дай байдаг нютаг гээшэ. Найман ханатай музейн хажууда хасагуудай гэр бодхоогдохоор хараалагдана. Иигэжэ түрэл нютагайнгаа, уласайнгаа түүхэ, ёһо заншал үхибүүд бүри һайнаар шэнжэлхэнь гээшэ.
Хада хабсагайгаар, уһа голоор
Үхибүүдэй хүмүүжүүлгэдэ тамирай хэшээлнүүд ехэ нүлөө үзүүлнэ.
Бүхы Түнхэнэй аймаг соо түрүүшын скалодром тогтоогдожо, ерээдүйн хада хабсагайда аһагшадые бэлдэдэг болонхой. Аяншалгада хабаатай энэ секцидэ үхибүүд олоор ябажа эхилээ.
- Хоёр-гурбан жэлэй хугасаада һургуулиингаа дэргэдэ скалодром баряабди. Эрхүүгэй можоһоо танил нүхэдөөрөө харилсажа бэлдэһэн байнабди. Дүй дүршэлтэй альпинист мэргэжэлтэдэй туһаламжаар уласхоорондын стандартда хүрэмөөр хэрэгсэл бэлдэжэ туршаабди. Энэ талаар түрүүшын алхам хэгдээ. Манай багшанар Зорикто Цырендоржиевич Шалданов, Вячеслав Кимович Табиханов болон бусад интернадаймнай хүдэлмэрилэгшэдэй энэ ажал хүсэд ябуулжа шадаһаниинь һайшаалтай. Байтараа мүнгэнэй олдоходо, хабсагай аһалдалгынгаа хаяа хана хүндэшэг болгохобди. Хабсагайн нюрууе бүри эгсэ эрид болгохо түсэбтэйбди, - гэжэ захирал мэдүүлнэ.
2023 оной намар скалодром дээрэ түрүүшын мүрысөөн эмхидхэгдээ. Аймаг сооһоо аяар 10 һургуулиин команданууд хабаадахаяа ерэжэ, шэмхынхидые гайхуулаа. Талмайн эзэд шэнэ скалодром дээрээ һорилго хэһэн байжа, хоёр командын түрүүлжэ гараһаниинь гайхалгүй. Бүхэроссиин хэмжээнэй мүрысөөнүүдэй амжалтануудта удангүй шэмхынхид хүртэхэ гээд найдагдана.
2024 оной эхиндэ хабсагайда аһалдалгаар Буряад Уласай мүрысөөндэ интернат-һургуулиин шабинар мүн лэ шалгараа. «Боулдеринг» гэһэн шэглэлээр 1-дэхи ба 2-дохи һууринуудые эзэлээ. Мүн түргөөр дээшээ гаралгада мүнгэн ба хүрэл медальнуудаар шагнагдаа.
«Точка роста» гэһэн һуралсалай түсэлөөр һургуулида уһа гол гаталха катамаранууд, саб худалдан абтагдаа. Хабаровск хотын хүүгэдэй гэрэй түлөөлэгшэд айлшаар буухадаа, үхибүүдые Эрхүү гол дээгүүр онгосын хэрэгсэлнүүдээр тамаруулжа һургаа. Эрхүүгэй можоһоо мэргэжэлтэд баһа уригдаа. Иигэжэ дүршэлөө хубаалдалга уһанай зүйлнүүдэй хуралдаанай болошоһониинь һайшаалтай.
Һураһан онол аргануудаа үхибүүд ажабайдалдаа зүбөөр хэрэглэдэг болонхой. Тиигэжэ «Заиграевский меридиан» гэһэн аяншалгын хизаар ороноо шэнжэлэлгын слёдто Шэмхын интернат-һургуулиин түлөөлэгшэд түрүүшүүлэй тоодо 2023 ондо оролсоһон байна. «Ябагаар аяншалгын онол арга» гэһэн шэг- лэлээр шэмхынхид шангай 2-дохи һуури эзэлээ. «Туристская ромашка» гэһэн урилдаанда мүн лэ шангай һуурида гаража шадаа.
2024 ондо бүхы хэгдэжэ байһан ажал хэрэг үргэлжэлүүлэгдэхэ, бүри үндэр хэмжээндэ болохоор түсэблэгдэнэ.
Барилдаан, барилдаан
Барилдаанай багшаар спортын мастер Бато Владимирович Шагдуров хүдэлнэ. Мүнөө үедэ бэлигтэй һоригшын шабинар холо ойгуур түрэл һургуулияа суурхуулна, мэдээжэ тамиршад болохоо ургажа ябанад.
Һаяхана Жэмһэг һууринда болоһон барилдаанай мүрысөөндэ интернат-һургуулиин эдир 17 тамиршан хибэс дээрэ гараһан байна. Тэдэнэй дүрбэниинь шангай 3-дахи һууринуудые эзэлээ. Эмхидхэгшэдэй бэлдэһэн «Ерээдүйн абарга» гэһэн шанда Аюр Коняков хүртэжэ, хонин бэлэгтэ хүртөө.
Сагаан һарын үедэ һуралсалай гуламтада буряад барилдаагаар тэмсээнүүд болодог заншалтай. Эндэ 4-1-дэхи1 классуудай һурагшад хабаадаха дуратайнууд юм.