Шадамар шамбай хүнүүд боложо гараха

Байгаалидаа гамтайгаар аяншалга

Буряадай мэдээжэ эрдэмтэн Цыдып Заятуевич Доржиев Шэмхэ һуурин ерэжэ, эндэхи үхибүүдээр ор­шон тойронхи байгаали шэнжэлдэг юм. Һуралсалай гуламтын дүтэхэнэ хүүгэдээр ябажа, үгы болохо туйлдаа хүрэһэн (Улаан номдо оруулагдаһан) аяар табан ургамал олоо. Эдэни­ие абархын түлөө «Остров моего детства» гэһэн экологическа зүргэ бүтээжэ эхилээ.

- Манай зүргэ хоёр модо 800 метр утатай юм. Һургуулиингаа баруун талада Тайтараг голойнгоо эрьедэ буудагбди. Эртэ урдын сагһаа урга­жа байдаг хасуури модоной захада яһала налгайхан талмай оршодог юм. Тэндээ амаралтын газар болго­хын тула шэмэглэжэ эхилэнхэйбди. Саашаа зүргэмнай Эрхүү голой эрьеэр харгылна. Аяншалагшадай, жэ­мэс болон һархяаг түүгшэдэй болон ангуушадай һуужа амарха газар бэл­дэхээр түсэблэнэбди. Зүргэһөөмнай холо бэшэ багахан нуурнууд хараг­дажа байдаг. Жэл бүри тэндэ эл­дэб түхэлэй шубууд ерэжэ һуудаг. Үхибүүднай, багшанарнай нюдөө хужарлуулан, шубуудые хараха, шэн­жэлхэ дуратайнууд, - гэжэ захирал Сергей Сушкеев түсэбөөрөө хубаал­дана.

Гэнтэ иимэ зүргэ бэлдэхэдэ, бэ­лэн бэшэ. Өөрөө Сергей Матвеевич Түнхэнэй Үндэһэтэнэй хүреэлэндэ захиралай орлогшоор хүдэлхэдөө, экологическа зүргэнүүдые түхеэржэ һураһанаа мүнөө үхибүүдтээ дам- жуулжа байхадань һайшаалтай.

- Һургуулимнай үхибүүд олон жэл­дэ Шумааг хүрэхэ зүргэ бэлдэлгэдэ хабаадалсана. 2023 ондо Байкальск хото ошожо, Байгалай томо зүргэ бүтээлгэдэ оролсожо, ехэ дүршэлтэй болоо гээд һанагдана. Ерэхэ зун ганса һургуулиингаа зүргэ бэлдэхэгүйбди, мүн Мон ба Зүүн Мүрэн һууринуудта ошожо, дүршэлөөрөө хубаалдаха түсэбтэйбди, - гэжэ захирал хэлэнэ.

Үндэһэн түүхэеэ мэдэрэн...

Экологическа зүргэ һуралсалай гуламтын түүхын музейн үүдэнһээ эхитэй юм. Шэнээр баригдаһан найман ханатай гэртэ түүхэтэ олон хэрэгсэлнүүд суглуулагданхай. Га­лина Доржиевна Аюшеева нарин нягтаар музейн ажалые ябуулна. Хэшээлнүүд, олон хэмжээ ябуулгану­уд һонирхолтойгоор эндэ үнгэрдэг юм. Тус музей 2021 ондо бүхэроссиин урилдаанай харалгада шангай 2-дохи һуури эзэлээ.

Шэмхэ һуурин анханһаа хасагуу- дай байдаг нютаг гээшэ. Найман ха­натай музейн хажууда хасагуудай гэр бодхоогдохоор хараалагдана. Иигэжэ түрэл нютагайнгаа, уласайн­гаа түүхэ, ёһо заншал үхибүүд бүри һайнаар шэнжэлхэнь гээшэ.

Хада хабсагайгаар, уһа голоор

Үхибүүдэй хүмүүжүүлгэдэ тами­рай хэшээлнүүд ехэ нүлөө үзүүлнэ.

Бүхы Түнхэнэй аймаг соо түрүүшын скалодром тогтоогдожо, ерээдүйн хада хабсагайда аһагшадые бэлдэ­дэг болонхой. Аяншалгада хабаатай энэ секцидэ үхибүүд олоор ябажа эхилээ.

- Хоёр-гурбан жэлэй хугасаада һургуулиингаа дэргэдэ скалодром баряабди. Эрхүүгэй можоһоо танил нүхэдөөрөө харилсажа бэлдэһэн байнабди. Дүй дүршэлтэй альпинист мэргэжэлтэдэй туһаламжаар улас­хоорондын стандартда хүрэмөөр хэрэгсэл бэлдэжэ туршаабди. Энэ талаар түрүүшын алхам хэгдээ. Ма­най багшанар Зорикто Цырендор­жиевич Шалданов, Вячеслав Кимо­вич Табиханов болон бусад интер­надаймнай хүдэлмэрилэгшэдэй энэ ажал хүсэд ябуулжа шадаһаниинь һайшаалтай. Байтараа мүнгэнэй олдоходо, хабсагай аһалдалгынгаа хаяа хана хүндэшэг болгохобди. Хабсагайн нюрууе бүри эгсэ эрид болгохо түсэбтэйбди, - гэжэ захирал мэдүүлнэ.

2023 оной намар скалодром дээрэ түрүүшын мүрысөөн эм­хидхэгдээ. Аймаг сооһоо аяар 10 һургуулиин команданууд хабаада­хаяа ерэжэ, шэмхынхидые гайхуу­лаа. Талмайн эзэд шэнэ скалодром дээрээ һорилго хэһэн байжа, хоёр командын түрүүлжэ гараһаниинь гайхалгүй. Бүхэроссиин хэмжээ­нэй мүрысөөнүүдэй амжалтанууд­та удангүй шэмхынхид хүртэхэ гээд найдагдана.

2024 оной эхиндэ хабсагай­да аһалдалгаар Буряад Уласай мүрысөөндэ интернат-һургуулиин шабинар мүн лэ шалгараа. «Боул­деринг» гэһэн шэглэлээр 1-дэхи ба 2-дохи һууринуудые эзэлээ. Мүн түргөөр дээшээ гаралгада мүнгэн ба хүрэл медальнуудаар шагнагдаа.

«Точка роста» гэһэн һуралсалай түсэлөөр һургуулида уһа гол гаталха катамаранууд, саб худалдан абтаг­даа. Хабаровск хотын хүүгэдэй гэ­рэй түлөөлэгшэд айлшаар буухадаа, үхибүүдые Эрхүү гол дээгүүр онгосын хэрэгсэлнүүдээр тамаруулжа һургаа. Эрхүүгэй можоһоо мэргэжэлтэд баһа уригдаа. Иигэжэ дүршэлөө хубаал­далга уһанай зүйлнүүдэй хуралдаа­най болошоһониинь һайшаалтай.

Һураһан онол аргануудаа үхибүүд ажабайдалдаа зүбөөр хэрэглэдэг болонхой. Тиигэжэ «Заиграевский меридиан» гэһэн аяншалгын хи­заар ороноо шэнжэлэлгын слёд­то Шэмхын интернат-һургуулиин түлөөлэгшэд түрүүшүүлэй тоодо 2023 ондо оролсоһон байна. «Ябагаар аяншалгын онол арга» гэһэн шэг- лэлээр шэмхынхид шангай 2-дохи һуури эзэлээ. «Туристская ромашка» гэһэн урилдаанда мүн лэ шангай һуурида гаража шадаа.

2024 ондо бүхы хэгдэжэ байһан ажал хэрэг үргэлжэлүүлэгдэхэ, бүри үндэр хэмжээндэ болохоор түсэблэгдэнэ.

Барилдаан, барилдаан

Барилдаанай багшаар спортын мастер Бато Владимирович Шагду­ров хүдэлнэ. Мүнөө үедэ бэлигтэй һоригшын шабинар холо ойгуур түрэл һургуулияа суурхуулна, мэдэ­эжэ тамиршад болохоо ургажа яба­над.

Һаяхана Жэмһэг һууринда болоһон барилдаанай мүрысөөндэ интернат-һургуулиин эдир 17 тамир­шан хибэс дээрэ гараһан байна. Тэ­дэнэй дүрбэниинь шангай 3-дахи һууринуудые эзэлээ. Эмхидхэгшэдэй бэлдэһэн «Ерээдүйн абарга» гэһэн шанда Аюр Коняков хүртэжэ, хонин бэлэгтэ хүртөө.

Сагаан һарын үедэ һуралсалай гуламтада буряад барилдаагаар тэмсээнүүд болодог заншалтай. Эндэ 4-1-дэхи1 классуудай һурагшад хабаадаха дуратайнууд юм.