Ая гангын орон тухай алас холуур тараан...

- 10 жэл соо ябуулжа байгаа хэрэгтнай хүл дээрээ ундын бодожо байна бэзэ...

- Тиигэнэ. Илангаяа үнгэрһэн үбэлнай мартагдашагүй үйлэ хэрэгүүдээр баян байба. Сагаалганай үеэр мүльhэн хуяг дэнзэтэй Саха-Яхад­та ажаhуудаг Буряадhаа гарбалтай­шуулай бүлгэм манай музей-буусада урилга эльгээжэ гайхуулаашье, баясуу­лаашье. Бэшүүрэй аймагай Шэбэртын дунда hургуули түгэсхэhэн Валентина Бальжировна Дандарова, Илья Петро­вич Гылыков ба Аюхан Николаевна Дондогжапова гэгшэд холын газарта ажаһуубашье, уран һайханай үдэшэ үргэн хэмжээндэ эмхидхэжэ шадаа. Дондог Аюшеевич Улзытуевай зохёо­хы замда, Шэбэртын «Могучая кучка» гү, али «Хүдэр Обоо» гэжэ XX зуун жэлэй 1950-яад онуудаар алдар сууда гараhан уран зохёолшодто энэ хэмжээ ябуулгаяа зорюулhан байна. Дээдэ үеын аханараа дурсан hанажа, Цырен- Дондог Хамаев, Владимир Жалсанов, Бальжинима Намдыков, Цырен-Дон­дог Шагжиев, Дамби-Нима Дамбиев ба Дондог Улзытуев гэгшэдэй арад түмэндөө орхиhон үнэтэ зохёолну­удыень уншан хөөрэн, дурасхаалай уулзалга бүтээгээ.

Саха-Яхадай Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшын орлогшо Наталья Ивановна Харлампиева, ара­дай поэт Семен Тумат, уран зохёолшо Анна Гоголева - Амарсана Улзытуевай анда нүхэд юм. Тэдэнэр Россиин олон үндэһэ яhатануудай хоорондохи хани барисаа бүхэжүүлэн, яхад ба буряад уран зохёолшод тухай хөөрөө.

Эгээл тэдэ үдэрнүүдтэ Саха Улас дотор түрэл хэлэнэй декада үнгэржэ байгаа. Саха Республикын П.А.Ойунскиин нэрэмжэтэ театрай залуу зүжэгшэд түрэл хэлэн дээрээ шүлэгүүдые уншажа, сугларагшадые баясуулаа.

Семён Тумат аха февралиин 23-да 80 наhа хүрөө. Элидхэл соогоо бу- ряад арадта, илангаяа эхирэд ба була­гад угай зондо гүнзэгы талархалаа мэдүүлээ. Энэ хүнэй С.А.Новгородов нагасань яхад бэшэгэй алфавит зохёоhон юм. Эрхүү хотын нэгэ гэр бүлэ тэрэнэй ами наhыень абаржа шадаhан байгаа. Бүхы Саха-Яхадай арад түмэнэй зүгhөө халуун баяраа мэдүүлжэ, ехэтэ баясаа, сэдьхэл зүрхөө амаруулааб гэжэ айладхаа. Зуугаад жэлэй туршада манай яhатан хоорон­доо холбоотой, бэе бэедээ туhатай байhан тухайнь тэмдэглээ бэлэй.

Февралиин 15-ай үдэр А.Е.Кулаковскиин нэрэмжэтэ Арадуу­дай хани барисаанай гэртэ үнгэрһэн Уран зохёолой ёhолол Якутск хотодо эгээн түрүүшын хэмжээн байба. Энэ хабараар Мухар-Шэбэрэй аймагhаа гарбалтай зон Гунга Гомбоевич Чимитовтэ, захааминаархин болбол Мэлс Самбуевта зорюулһан уулзал­гануудые эмхидхэжэ, нютагаархидаа баярлуулха түсэб табяа.

Россиин буддын шажанай Санг­хын эгээн хойто газарта оршодог дасан орожо мүргэжэ, гороолжо гараха талаантай байбаб. Олон шэнэ зонтой танилсажа, hонирхолтой музей, театрнуудай тоглолтонуудые хаража үрдеэб. Өөрынгөө нютагаар­хидай зүгhөө Якутскын буряадуудай общинада ехэ баяраа мэдүүлнэб. Саашадаа урагшатайгаар ажалаа ябуулжа байхыень хүсэнэб.

- Үшөө ямар хэмжээ ябуулгануудта оролсонобта?

- Үргэнхэн ехэ гүрэнэймнай зүрхэн болохо ниислэл хото Москвада Россиин бүхы 89 регион сугларжа, ехэ хэмжээнэй үзэсхэлэн ВДНХ-да эмхидхээд байна гээшэ. Энээн тухай уншагшад мэдэжэ бай­гаа аабза. Бүхэроссиин хэмжээндэ манай республика ехэ удхатай, гоё гэгшын үзэсхэлэн бэлдэжэ дэл­гээгээ. Буряадай Засагай газарай бүхы яамануудай ажалшад волон­тёрой ажал бүтээн байна. Минии ехэ талаан боложо, Буряад Уласай хүгжэлтын жасын дарга Гэсэр Сер­геевич Доржиевай дэмжэлгээр хоёр долоон хоногоор Москва хото ниидээб. Тиигэжэ үзэсхэлэнэй ехэ ажалда хабаадалсажа ерээб… Арга шадал соогоо ехэ оролдолго гарга­жа, 3 алтан хүрдэ, буряад басаганай заhалалай ханза, тиихэдэ арадай уран гартан Шойсорон Митыповэй хуша модоор hиилэжэ бүтээhэн 5 хушуу мал айлшадта харуулжа, эртэ урда сагай малша буряад арад зон тухайгаа хөөрөө дэлгэжэ, олон зоной hонирхол түрүүлхэ гэжэ туршааб. Энэ hүртэй гайхамшагта үзэсхэлэн хаража, зосооhоонь тодоор үзэжэ, гайхан тамшаан, аргагүй олон шэнэ мэдээсэлнүүдтэй боложо, Росси гүрэнөөрөө, олон тоото яhатанаараа омогорхохын ехээр омогорхооб. 2 томо павильон соогуур ябажа, Архангельскhаа Крым хүрэтэр, Белгород хотоhоо Сахалин, Курилай арал хүрэтэр бүхы можонуудаар хэды удаа айлшалан, хүгжэлтын үрэ дүнгүүдээрнь танилсааб.

Хизааргүй Росси үзэхэ гээ һаатнай, хүн бүхэндэмнай 400 жэл хүрэхэгүй байжа болохо гэжэ эрдэм­тэд элидхээ юм байна. Тэрэниинь зүбтэй. Энэ үзэсхэлэн ошожо хараха аргатай зон хадаа талаантайл зон гээшэ ха гэжэ мэдэржэ ерээб… Кам­чаткын вулканууд, Амарай барнууд, Яхадай алта мүнгэн, Буряадай Бай­гал далай, Этигэлэй хамбын дүрэтэй гунгарбаа, вертолёдой макет, нефридээр хэгдэhэн гайхамшагта бүтээлнүүд, манай амтатай тушёнко, Амарай можын космодромой пор­тал, Ленинградска можын урданай сэрэгшэд, Архангельскhаа ябагаар Москва хүрэhэн Ломоносов, Карели, Магадан, Забайкалиин хизаарта Даши Намдаковой бүтээлнүүд, Омск, Томск, Новосибирск, Эрхүү можын стенднүүд, Ханты-Мансиин Ямаа­лай уран гартан, Хакасиин, Алтайн байгаалиин баялигууд, Тува, Халь­магай түүхэтэ хуудаhанууд, Чуваш, Мордови, Чечен, Адыгей, Крым, Ставрополиин, Тулын, Ярослав- лиин томо гэгшын баабгай, Курскын дууша жэргэмэл шубуудай жэргээн, Доодо-Новгородой оёдолшо зон, Башкирай хамаг хотонууд, нютагууд, Липецкын ехэ hонин хөөрөөнүүд, Пензэ, Пермиин рободууд, Рязань хотын агаарай шаараар дээшэ дэгдэлгэн, яhатан бухэнэй уран гоёор оёгдоhон hаргама hайхан хубсаhан, алишье тээhээ соностон байгаа аялга дуун, бүжэг, хатар, уран гартанай манекенүүд… Танилсалган, хөөрэлдөөн, уулзалганууд, хахасал­гануудшье үдэрhөө үдэртэ болоно. Нэгэ ехэ дулаан дүхэригэй аятай зугаа, энеэбхилhэн зулгы шарайтай зоной бэе бэедээ хүндэ ямбатайгаар хандалга харахаар. Тиихэдэ hаамал үхэршье, амаржа байгаа тэмээншье, гоё гэгшын номуудшье захагүй олоор танда олдохо, юрэдөөл, нүхэд, июлиин 8 болотор энэ үзэсхэлэн хаража ерэхэ арга олохыетнай би дурадханаб. Хэдэн манай зон зорюу­та форумдо ерээбди гэжэ дайралдаа - энэнь hайшаалтай!

(Үргэлжэлэлынь хожом гараха)