Дурасхаалта үдэшэ
Уран зохёолой – хүгжэмэй үдэшын хэмжээндэ Буряад Уласай соёлой сайдай орлогшо, Экономикын ба хуули ёһын хүдэлмэриин хорооной түрүүлэгшэ Владимир Будацыренов, Буряад Уласай Арадай Хуралай депутат Тимур Нимаев болон Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүд, элитэ артистнууд, олониитын түлөөлэгшэд ба түрэлхидынь хабаадаһан байна.
Оросой Холбоото Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Буряад Уласай арадай артист Саян Жамбалов һайндэртэ үдэшые хүтэлэн ябуулаа.
Суута уран зохёолшын басаган Баярма Арсалановна Жамбалон, Москва хотын Н.И. Пироговой нэрэмжэтэ Россиин Үндэһэтэнэй шэнжэлэлгын эмнэлгын университедэй эрдэмэй ахамад мэргэжэлтэн, доцент, биологиин эрдэмэй кандидат, сэдьхэлэй дулаахан үгэнүүдээр сугларагшадта хандажа, халуун баяраа мэдүүлээд, эсэгынгээ “Нютагай таталга” гэһэн номтой танилсуулга үнгэргэһэн байна.
Уран зохёолшын дурасхаалта үдэшые Буряадай алдар суута артистнууд: Болот Динганорбоев, Билигма Ринчинова, Эржена Базарсадаева, Галина Галсанова гэгшэд шэмэглэжэ, ёһото уран һайханай баяр баясхаланта хэмжээн үнгэргэгдэбэ.
Номуудайнь үзэсхэлэн
Баяр ёһололто үдэшын хэмжээндэ Үндэһэтэнэй номой сангай библиографиин ба хизаар ороноо шэнжэлэлгын түбэй мэргэжэлтэдэй хүсөөр Арсалан Жамбалоной зохёохы замда зорюулагдаһан номой үзэсхэлэн эмхидхэгдэжэ, олоной һонирхол татаһан байна.
Элитэ уран шүлэгшын номуудынь буряад арадай алтан абдарые баяжуулһан, хэдэн үеын хүнүүдэй зүрхэ сэдьхэлдэ урма баярай нангин мэдэрэлнүүдые бадарааһан байдаг.
Элитэ авторай 40 гаран номынь Улаан-Үдэ, Эрхүү, Шэтэ, Москва хотонуудта ба Монгол гүрэндэ буряад, ород ба монгол хэлэнүүд дээрэ хэблэгдэһэн юм. Эгээл түрүүшын “Эдир ленинецүүд” гэһэн номынь 1947 ондо Улаан-Үдын хэблэлдэ толилогдожо гараһан.
Саашадаа «Нютагаймни агаар» (1968), «Дуумни, шамтаяаб!» (1973), «Зүрхэнэй сохидол» (1981), «Жэргэмэл» (1984), «Мүнгэн дугы» (1999), «Нангин тоонто» (1999), «Зоной заяан» (2004) болон бусад номуудынь һубарилдан хэблэгдэжэ, “нара хараһан” байна.
Ород хэлэн дээрэ оршуулагдаһан шүлэгүүдэйнь согсолборинууд Эрхүү хотодо хэблэгдэһэн: “Талын хүгжэм” (1974), “Һэшхэл”(1984).
Арсалан Жамбалович ирагуу найрагшын хажуугаар оюун бэлигтэй уран зохёолшон байһан юм. Тэрэнэй хурса гуурһанай ашаар «Баатарай зам» (1986), «Эхэ орон уряална» (1990), «Түрэл манай Үбэр Байгалай хизаар» (1999), «Мүнхэ дурасхаал» (2002) г.м. үшөө олон рассказуудай, туужануудай, очеркнуудай согсолбори но- мууд хэблэгдэһэн байна.
Тэрэнэй хажуугаар үхибүүдтэ зорюулһан олон номуудые най- руулһан аша габьяатай: «Баярта үдэр» (1950), «Лагерьта» (1953), «Хонишоной хүбүүн» (1956), «Одохонууд» (1958), «Алтан наран мандаг хододоо» (1964), «Балшархан хонишон» (1966), «Талын хүлэгүүд» (1980), «Минии эдир нүхэдтэ» (1999).
Эсэгын дайнай хатуу шэрүүн жэлнүүдтэ гуурһаяа туршажа эхилээд, саашадаа бүхы наһан соогоо этигэл найдалаар халиһан зүрхэ сэдьхэлэйнгээ нангин мэдэрэлнүүдые арад зондоо зорюулжа ябаһан золтой заяатай ёһото арадай поэт Арсалан Жамбалон!
Замай эхин
Ерээдүйн алдар суута уран зо- хёолшон 1924 оной майн 28-да Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогой Ага-Хангил нютагта түрэһэн намтартай.
1941 ондо Арсалан Жамбалов Шэтэ можын эдир уран зураашадай мүрысөөндэ илажа гараад, Москвагай уран зурагай дунда һургуулида абтаһан юм. Теэд энэ үедэ Агууехэ дайн эхилжэ, хүбүүн Шэтын фабрика-заводой албанай түргэдхэгдэһэн һургуулида эльгээгдэһэн байгаа.
Тэндэ һуралсал гараһанай удаа хүүргэ барилгын бригадын бүридэлдэ хүдэлһэн юм. Фронтһоо илгаагүй байдалда хүдэлдэг һэн ха. Үбэлдөө эртэ үглөөнһөө эхилжэ, үбдэгсөө саһан соогуур ябаад, на- риихан жалгые гаталжа, хадын бооридо барилгын модо отолжо бэлдэдэг байгаа. Дулаанай сагта тэрэ модоороо түмэр харгын хүүргэнүүдые баридаг байһан юм.
Сэрэгэй сэдхүүлшэн
1942 ондо Арсалан Жамбалов сэрэгэй албанда татагдажа, Эрхүүгэй можын Мальта станци дээрэ һуралсал гараһан. 1943 ондо миномётно батальоной бүридэлдэ гүрэнэй зүүн-урдахи хилын харуулай албанда эльгээгдэһэн байгаа. Хилын нүгөө талада СССР гүрэндэ ямаршье сагта добтолхоор бэлэн Японой Квантунска армиин нэгэ сая тухай сэрэгшэд байрлаһан юм.
Ёһото фронтын дошхон шэрүүн байдалда бронебойщик-танкнуу- дай истребитель гэһэн сэрэгэй зэргэтэй Арсалан Жамбалов багаханшье сүлөөтэй сагай болоходо, бишыхан блокнот соогоо тэмдэглэлнүүдые хэжэ бэшэдэг байһан. Тиигээд 1944-1945 онуудай туршада арба гаран рассказ, хори гаран шүлэг найруулһан юм. Саашадаа тэдэ уран зохёолнуудынь “Агын үнэн” ба “Буряад-Монголой үнэн” гэһэн хэблэлнүүдэй нюурнуудта толилогдоһон юм.
Үшөө Арсалан Жамбалов Забайкалиин сэрэгэй тойрогой “На боевом посту” гэһэн газетын сэрэгэй сурбалжалагша байһан, албанайнгаа байдал тухай мэдээнүүдые үргэлжэ бэшэдэг һэн ха.
Тэрэнэй хажуугаар уран һайханаар зурагуудые зуража, нүхэд сэрэгшэдээ гайхуулдаг байгаа. 1945 ондо “На боевом посту” гэһэн газетын нюурта И. Кондратьев гэжэ сэрэгэй сурбалжалагша иигэжэ бэшэһэн байна:
«Арсалан Жамбалов - дайшалхы ба политическэ бэлэдхэлгын талаар эрхим түрүү сэрэгшэн, оюун бэлигтэй уран зурааша гээд бүгэдэндэ мэдээжэ болоһон. Албанһаа сүлөөтэй сагтаа тэрэ уран зурагуудые урладаг заншалтай. Тус сэрэгшын «Добтололго» ба «Мүрэнэй эрьедэ» гэһэн зурагуудынь офицернүүдэй эдеэ хоол баридаг гэрэй ханануудые шэмэглэдэг. Харин офицернүүдэй байрын таһагууд соо тэрэнэй зураһан элитэ сэрэгэй зонхилогшодой ба арадай домогто баатарнуудай дүрэ зурагуудынь үлгөөтэй. Үшөө Арсалан Жамбалов сэрэгэй частиин газаа талын томо хабсаралга самбарнууд дээрэ “Манай элинсэгүүд”, “СССР-эй орден ба медальнууд”, “Частиин эрхим офицернүүд” г.м. уран һайханай зурагуудые урлан бүтээһэн байна».
1945 оной август һарада 210-дахи буудалгын дивизиин сэрэгшэн Арсалан Жамбалов Японой Квантунска армитай дошхон шэрүүн дайн байлдаануудта хабаадаһан намтартай.
Хайлар хотын дэргэдэ, Аньбашань хотын хормойдо илангаяа шанга тулалдаанууд болоһон юм. Эндэ Иннокентий Баторов гэһэн буряад сэрэгшэ японецуудай дотой амбразурые өөрынгөө бэеэр халхалан хаажа, баатаршалга харуулһан.
Тэрэ үедэ «Суворовский натиск» гэһэн сэрэгэй газетын сэдхүүлшэн Арсалан Жамбалон эдэ бүгэдэ тушаа дэлгэрэнгыгээр бэшэдэг байһан юм.
Энхэ тайбан байдалда
Дайнай һүүлээр 1948 ондо Арсалан Жамбалон Улаан-Үдэ хото зөөжэ ерээд, “Буряад-Монголой үнэн” хэблэлдэ сурбалжалагшаар хүдэлһэн. Саашадаа Ага нютагаа бусажа, хэдэн арбаад жэлэй туршада буряад арадайнгаа, тоонто нютагайнгаа, ажалша малша улад түмэнэйнгөө алдар солыень дуудажа, оюун бэлигээ олоной хэрэгтэ зорюулһан юм.
Тойрогой газетэнүүдтэ ба радио- дамжуулгын албанда хүдэлхэдөө, Эсэгын дайнай ба ара талын ветерануудта, ажалай баатарнуудта ба юрын малша хүнүүдтэ зохёохы ажал хэрэгүүдээ зорюулһан юм.