«Дуун-шүлэгэйнгөө заяашадые дуудажа байнаб, аргадажа байнаб»

Энэ үдэшэ республи­кын Соёлой, Эрдэм болбосоролой яама­нуудай, Үндэhэтэнэй номой сангай, Сэлэнгын, Түнхэнэй аймагуудай захиргаануудай харгалзалга, туhаламжа доро үнгэрөө.

Харагшадые урин дулаанаар амаршалха зуураа Н.Т.Артугаева мүнөө үедэ бу­ряад хэлэнэй хуби заяан ту­хай hанаагаа зобожо байhан тухайгаа онсолон тэмдэглээд, «Дуун-шүлэгэйнгөө за­яашадые дуудажа байнаб, аргадажа байнаб» гэжэ гүн сэдьхэлhээ мэдүүлбэ.

Дүшэн жэлдэ буряад хэлэ, литературын багшаар хүдэлhэн Буряад Уласай габьяата багша Н.Т. Артугаева мүнөө уран зохёолой за­маар эдэбхитэй дабшана. Буряад хэлэн дээрэ 11 но­мой автор, эдэ номуудай хоёрынь – «Эдир зурааша», «Бороо, бороохон» хүүгэдтэ зорюулагдаhан. Бүри hая «Бороо, бороохон» «Алтар­ганые» угтуулан үнгэрhэн мүрысөөндэ илажа, Монгол­до болохо hайндэртэ Буряадаа түлөөлхөөр эльгээгдэ­хэнь.

- Энээнэй урда жэлнүүдтэ дуу хүгжэмэй гурбан тоглолто үнгэргэhэн, өөр ян­зын дүршэлтэй болоhон гээшэт. Иимэ үүсхэл яагаад түрэhэн бэ?

- Үнэндөө, шүлэг зохёо­ходоо, юундэшьеб дуунай аялгада тааралдуулан бэшэ­хэ дурам саанаhаа хүрэдэг байгаа юм. Тиимэ хуби тудаа гэлтэй гү… - гээд, Нина Тогто­хоевна харюусаа hэн.

Иимэ абьяас шуналдаа татагдаад лэ, композиторнуудтай харилсажа эхилhэн. Дуунууд хойно хойноhоо hубаряа. Пурбо Дамира­нов, Цырен Шойжонимаев, Баир Батодоржиев, Алагуй Егоров, Дэлгэр Дымбрылов, Лариса Санжиева, Лариса Халтанова, Булад Бадмаев, бусадшье. Һүүлэй жэлнүүдтэ уран шүлэгшэ, композитор Вера Шобосоеватай илан­гаяа дүтөөр харилсан, аша үрэтэйгөөр ажаллана.

Бүхы дээрээ Нина Арту­гаева 180-яад дуунай шүлэгүүдэй автор мүн. «108 мүрнүүд» гэhэн согсолбориин удаа 144 дуу багтааhан хоёрдохи согсолборинь мүндэлhэн бэлэй.

Хүүгэд багашуулай эдэбхи

Буряад драмын театрай ялас гэмэ зүжэгшэд Болот, Жажан Динганорбоевтон энэ үдэшые хүтэлөө. Буряадай Оперо болон баледэй театрай оройн залаа дуу­шад Дамба Занданов Батор Будаев хоёрой гүйсэдхэhэн «Сэлэнгымни аялганууд» гэhэн дуугаар концертын эхилhэниинь удхатай. «Ча­сарганын магтаал», «Алтан уула», «Харганаа нютагай вальс» гээд нютагтаа зо- рюулганууд олон даа. «Бүхэнэй долгинууд» гэhэн дуушадай бүлэгэй эдэбхи­тэйнь ойлгосотой.

Буряадай арадай ёhо зан­шалнуудта зорюулагдаhан «Үбгэд хүгшэдөө хүндэлэе», «Шагай наадан», «Буузын hайндэр», «Алтарганын ал­тан аялганууд» гэhэн дуунууд тоглолтын шэмэгынь болоо.

Энэ үдэшэ хүүгэдтэ зорюулагдаhан дуу, хатарнуудые харагшад халуунаар угтан абаба. Хүүгэдэй «Уян бэлиг», «Мүнгэн хонхонууд» студинууд бэлигээ дэлгээн харуулба. «Бүмбэгэмни» гэhэн дууе Алина Санжие­ва ямар хөөршөөмөөр гүйсэдхөөб даа.

«Мүнгэн хонхонууд» студи

Холо ойрын айлшад

Заяагаараа дуу дуулахаар түрэhэн зоной досоо иимэ hайндэрнүүд жаргалай мэ­дэрэл асардаг ёhотой. Жэшээлбэл, Оронгоhоо гарбал­тай Цыден-Ешэ Бимбаевые одоол шагнажа ханамаар даа. Жэнхэни аялгаяа жэг­дэ гоёор гүйсэдхэдэг Бад­ма-Ханда Аюшеева, Эрдэни Батсүх, Елена Мохосова, Чин­гис Ли, уряанай нугалбари­тайгаар дууладаг Булад Бад­маев, Чингисма Жапова гээд тоолоо hаа, үшөөшье олон бэлигтэниие нэрлэмээр бай­на.

Холоhоо ерэhэн дууша­дые – хүндэтэ айлшадые он­солон нэрлэе. Москвагай академическэ хүгжэмэй те­атрай солист, Буряадай ара­дай артист, Зэдэ нютагhаа гарбалтай Чингис Аюшеев, оперно дуушан, дуунай баг­ша Елена Аюшеева наhанай нүхэртэйгөө, Номгон далайн флодой ансамблиин гол дуушан Дугар Бадмажапов, Монголой соёлой габьяа­та хүдэлмэрилэгшэ, Монгол Уласай соёлой тэргүүнэй ахилагша Сагаадайн Мүнхболд гэгшэд халуун альга та­шалгада хүртэбэ.

Зохёолшодой амаршалга

Үдэшын 5 сагhаа аяар 9 саг болотор үргэлжэлhэн энэ ехэ тоглолтые яажа эм­хидхээ, найруулаа, тааруулаа юм. Хэды ехэ доторой хүсэн хэрэгтэйб даа.

С.

С. Манжигеев, Б-Х. Аюшеева, Н. Артугаева, Е. Аюшеева, Ч. Аюшеев

Энэ концерт-наадаяа Буряадай Уран зохёолшо­дой холбооной 90 жэлэй ойдо зорюулбаб гээд, автор мэдүүлбэ. Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, буряад-монгол зур­хайша, Сэлэнгын аймагhаа гарбалтай Энгельсина Ми­хайловна Гармаева үреэлэй hайхан үгэнүүдые зорюу­лаа. Энгельсина Гармаева Буряад оронойнгоо булан бүхэниие дуунууд соогоо магтан, иимэ үдэшэнүүдые хэдэ дахин үнгэргөө бэлэй. Буряадай Уран зохёолшо­дой холбооной түрүүлэгшэ Сергей Доржиев Нина Арту­гаевагай эмхидхэhэн иимэ тоглолто ёhотойл арадай hайндэр болобо гэжэ тэм­дэглэбэ. «Гунга Чимитовэй замаар дабшажа ябаhан бэ­лигтэн» гэжэ хүндэлэн маг­таба.

Баир Дугаровай, Светла­на Нестеровагай оршуулhан Нина Артугаевагай шүлэгүүдые уран шүлэгшэ Людмила Семёнова, мүн Буряадай баг­шанарай дээдэ hургуулиин оюутад уран гоёор уншаба.

«Буряад хэлэнэй хүгжэлтэдэ бэрхэшээлтэ сагай ту­даад байхада, иимэ тоглол­то хадаа эрдэни-зэндэмэни мүн» гээд, hайндэртэ хабаа­дагшадай тэмдэглэhэниинь одоол үнэтэй, одоол сэнтэй даа.