​Сонхоор мандаhан майн 9

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда илалтын туйлагдаhаар 75 жэл үнгэршэбэ. Илалтын үдэр хадаа манай арадай баатаршалга, зориг, бата бэхи hүр hүлдые элишэлhэн үдэр юм. Илалтын үдэр манай Эхэ орондо эгээл хүндэтэй һайндэр. Гүрэн түрэдэмнай гэртээ һууха журамай сахигдажа байхада, олоной хабаадалгатай хэмжээ ябуулганууд хоригдобошье, Агуу Илалтын 75 жэлэй ойн баярые тэмдэглэнгүй үнгэрхын аргагүй бшуу. 

Һүүлэй мэдээсэлээр, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадаһан 186 ветеран Буряад Уласта тоологдоно. Фронтын ара талада хүдэлһэн 4820 хүн, “Дайнай үеын хүүгэд” гэһэн нэрэ зэргэтэй 36 мянган хүн ажаһууна. Эдэ аха захатанаймнай үдэр бүри үсөөржэ байһаниинь харамтай. Тиигэжэ 2019 оной майн 9-һөө хойшо дайнай 97 ветеран наһа бараһан байна. 

Майн 9-эй үглөө Улаан-Үдэдэ һайхан найрай амисхаал хүгжэмэй оркестр асараа. Олоной дуратай дайнай үеын дуунуудай хүгжэм зэдэлүүлжэ, Октябриин 50 жэлэй, Коммунистическэ, Илалтын гудамжануудаар алхалан ябаа. Тэдэниие шагнаха хүнүүд балкон дээрээ олоороо гараа, сонхоо нээгээ. 

Агууехэ Илалтын үдэрэй 75 жэл угталгын баяр ёһололой гол хэмжээн хадаа баглаа сэсэгүүдые Илалтын хүшөөдэ табилга болоһон байна. Нэн түрүүн һая бодхоогдоһон Советскэ Союзай суута маршал Константин Рокоссовскиин хүшөөдэ улаахан сэсэгүүд табигдаа. Удаань Буряад Уласай Засагай газар веногуудые табижа ёһолбо. Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденов, Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Владимир Павлов болон бусад эндэ хабаадаа.

- Бидэ майн 9-дэ гэртээ үнжэхэ баатайбди. Илалтын парад болон “Хэтын жагсаал” хойшолуулагданхай. Тиигэбэшье Агууехэ һайндэрые заабол тэмдэглэхэбди. Хүндэтэ ветерануудайнгаа аша туһынь харюулашагүй. Юуб гэхэдэ, Агуу Илалта хадаа нугаршагүй зоригой, баатаршалгын, Эхэ орондоо үнэн сэхэ дурлалай жэшээ, - гэжэ Алексей Цыденов хэлээ. 

1945 ондо Берлин дээгүүр намилзаһан Илалтын Улаан туг Буряад Уласай Засагай газарай байшан дээрэ һалхинда хиидэнэ. Мүн тэрээнтэй тон адли хэдэн метр ута-богонитой туг задалжа, Илалтын хүшөө дээрэ сэрэгшэд намилзуулаа. 60 гаран хүн тэрэниие барин зогсоо.

Улаан-Үдэдэ 

Энэ үдэр баяр ёһололой заншалта жагсаал эмхидхэгдээгүй, Улаан-Үдын үйлсэ гудамжаар сэрэгэй техникэ харагдаагүй. Харин огторгойгоор СУ30СМ гэһэн түхэлэй дүрбэн самолёт-истребитель ниидэжэ, сугларагшадые баясуулаа. 

Иигээд лэ һайндэр түгэсөөгүй. Бүхэли үдэрөө дайнай дуунууд, амаршалганууд Улаан-Үдэ хотын үйлсэ гудамжануудаар зэдэлээ. Һайндэрэй эмхидхэгшэд “фронтын бригада” зохёожо, ветеран бүхэнэй газаа хүрэжэ, баярыень хубаалдаа. Мүнөө үедэ Буряадай ниислэлдэ дайнай 117 ветеран ажаһууна. Майн 9-дэ хүн бүхэниинь амаршалгада хүртөө. Тэдэ сонхоороо хаража гү, али балкон дээрээ гаража, уянгата концерт хараа, дайнай үеын мэдээжэ дуунуудай зэдэлхэдэ, олонойнь нюдэнһөө нулимса дуһаһан байна. Зарим аха захатан газаашаа гаража баярлаа. 

Үдэшэ багаар бүхы улаан-үдынхид балкон дээрэһээ гү, али сонхоороо харан, Давид Тухмановай “Илалтын үдэр” гэжэ дуу гүйсэдхөө. Мүн илалтын дэн носоолгын хэмжээндэ олон хүн хабаадаа гээд хэлэлтэй.

Илалтын һайндэр артиллерийскэ салют табилгаар түгэсөө. 

Түнхэндэ

Дайнай ветеран Пётр Степанович Дёмин түрэл Хэрэнэйнгээ хүшөө хараад, баярлажа баранагүй. Юуб гэхэдэ, Илалтын 75 жэлэй ойдо аймагай засаг баригшадай үүсхэлээр тэрэ һэльбэн заһабарилагдаа. Хэды тиигэбэшье найрай үедэ Пётр Степанович өөрын иимэ дурадхал оруулаа: “Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда унагшадай дурасхаалай хүшөөмнай гоёхон болоод байна. Харин дайнай ара талада үдэр һүнигүй хүдэлһэн нютагаархидтамнай зорюулагдаһан хүшөө манай комплексын хажуу таладань дуталдана. Нэгэ-хоёр жэл болоод, тэрэнээ нээлгэдэ хабаадаха түсэбтэйб”.

Хэрэнэй түб паркда энэ хүшөө 1970-аад онуудта табигдаһан юм. 40 гаран жэлэй туршада огто шэнэлэгдээгүй юм. Гансал шэрдээд, сагаадаад орхидог бэлэй. 

Мемориальна хүшөөгэй гадар шэнэ хушалтаар дэлгэгдээ. Лазерна отололгын аргаар нэрэ обогтой хаяа, тэрээн дээрэхи “Эхын гомдол” гэһэн уран һайханай зураг шэнэлэгдээ. Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай орденой табан хүшөөтэй одон баһал заһабарилагдаа.

Ахада 

1940 ондо байгуулагдажа, мүнөө үедэ 80 жэлэйнгээ ой тэмдэглэжэ байһан Ахын аймаг Илалтын үдэрые гэртээ һууха гуримые эбдэнгүй угтаба. Энэ үдэртэ зорюулагдажа, Аха аймагта анха түрүүшынхиеэ буянта хэрэгүүд бүтээгдээ. Агуу Илалтада зорюулагдажа, Мүнхын гал нособо. Нютагай уран гартан Сидор Михайлович Гомбоев ба Будажап Степанович Патархеев гэгшэд Мүнхын галай армаг хэһэн байна. Тиигэжэ Мүнхын гал нютагай бүхы дүрбэн сомондо табигдаа. 

Ахада мүнхэ гал нособо

Алексей Папаевай гэрэл зураг

Илалта туйлаһан сэрэгшэдтэ табигдаһан хүшөө Өөрлиг һууринда баһал заһабарилагдаа. Мүн аймагай түб һууринай зүүн захадахи уула дээрэ “Илалта. 75 жэл!” гэжэ сагаадаһан шулуунуудаар бүтээгдэһэн бэшэг холоһоо харагдана. 

- Манай нютагай волонтёр хүбүүд, басагад бэрхэ. “Боевое братство” бүлгэмэйхидтэй хамта уула дабажа гараад, ехэл ажал бүтээгээ. Мүнөө 75 гэһэн тоо һүниндөө неоной ашаар гэрэлтэнэ. Харахада, гайхалтай, - гэжэ һууринай ажаһуугша Алексей Папаев социальна холбоондо нюур-хуудаһандаа дуулгаба. 

Уула дабаһан волонтёрнуудта “Саяан уула” ТОС баһа туһа хүргэлсөө. Бүхы ажал хэһэнэй удаа тэндэхи дэбисхэр бог шоройһоо сэбэрлэгдээ. 

Сэлэнгэдэ 

Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда унаһан сэрэгшэдэй хүшөөдэ баглаа сэсэгүүдые аймагай хүтэлбэрилэгшэд табиһан байна. Тиигэжэ Гусиноозёрск хотодо Илалтын үдэрэй хэмжээ ябуулганууд эхилээ. Оршон байдалһаа боложо, мүнөө жэл хэмжээнүүд үсөөн байгаа бшуу. 

Баглаа сэсэг табилга

"Селенгинский вестник” бүлгэмэй гэрэл зураг

Алдар Солын орденой бүхы шатануудта хүртэһэн Гурдоржи Султумович Шараповай дурасхаалай хүшөөдэ сэсэг табилгын ёһололой удаа аймагай засаг дарга Станислав Гармаев дайнай болон ара талын ветерануудые гэр гэртэнь ошожо амаршалаа.

Сэлэнгэ аймагһаа дайнда ошоһон 6451 хүнэй 2558-иинь гэдэргээ бусаагүй гээд хэлэлтэй. 

Яруунада

Аймагай Аха захатанай болон ветерануудай эблэлэй үүсхэлээр Нарһата һууринда фронтын ара талада хүдэлһэн ажаһуугшадта болон дайнай хүүгэдтэ зорюулагдаһан хүшөө бодхоогдоо. Нээлгын баяр ёһолол үшөө болоогүй.

Дайнай үеын сагые харуулһан энэ хүшөөгэй нэгэ талада загаһа барижа байһан наһатай хүн хүбүүнтэеэ зогсоно. Нүгөө таладань эхэнэр басагантаяа таряанай залаа суглуулна.
Майн 9-дэ хэдэн хэмжээ ябуулга Илалтын сэсэрлигтэ эмхидхэгдээ. Найрта хабаадажа шадаагүй үндэр наһатайшуулые Яруунын зүжэгшэд үйлсөөр ябажа амаршалаа. Амаршалгын нэгэ авто-унаа Нарһатын гудамжануудаар Василий Иннокентьевич Минеев жолоодоо. Тэрэ Советскэ Союзай Герой Иван Максимович Трофимовай зээ хүбүүн юм. 

Агууехэ Илалтын 75 жэлэй ойн баяр иигээд дүүрэшөө бэшэ. Ород гүрэнэй Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай хэлэһээр, удангүй бултандаа дуратай жагсаалда хабаадажа, баатар сэрэгшэдэйнгээ нэрые заал һаа мүнхэлхэбди, һанан дурсахабди. Илалтын жэл үргэлжэлһөөр ха юм.