​Дайнай баатар Даба-Нима Гомбоев

Сэлэнгын аймагай Жаргаланта нютагта дайнда ябаhан хүбүүдтээ зорюулжа, 45 мм үхэр буу тодхоотой. 300-гаад хүбүүдэй нэрэ һиилээтэй. Илалтын үдэр гэрэл зурагуудыень аша зээнэрынь омогорхон үргөөд ябана. Тэдэнэй нэгэн Даба-Нима Гомбоев 1923 оной ноябриин 10- да Очиржабай Гомбын, Согтын Санжидай гэр бүлэдэ түрэhэн. Уг унгинь XVII зуун жэлдэ Байгал далайн хойноhоо ерэhэн, «зүүнэй зургаан эсэгын зон» гэжэ түүхэдэ ороhон булагад буряадуудай готолбуумал угай хоогойтон омогтон болоно. 

Мүнөө минии урда Даба-Нима Гомбоевой Улаан Армиин сэрэгэй дэбтэрынь байна. Дайнай эхилхэдэ, тэрэ оройдоол 17-той хүбүүн ябаа. 1942 оной эхеэр сэрэгэй албанда татагдаhан. Yбэр Байгалай Манжуурай 77-дохи түмэр замай hалаада амяараа 257-дохи хэлхеэ холбооной батальоной 3-дахи рото бии болгогдоо. Эгээл тэндэ Гомбоев шэнэ мэргэжэл шудалжа гараба. Дайшалхы замынь 321- дэхи стрелково дивизидэ эхилжэ, Сталинградай байлдаанда сэхэ бууба. Гайтай ехэ тулалдаан 1942 оной зун болоһон. Волго, Дон мүрэнүүд шадар hая ерэhэн сэрэгшэд улаан дүлэн соо ороо. Энэ ехэ буудалдаан соогуур хэлхеэ холбоо татаха, таhархадань холбохо г.м. ажал юу барагдаха hэм даа. Эндэ Д-Н. Гомбоев «Сталинград хамгаалһанай түлөө» түрүүшынгээ медаляар шагнагдаhан байна. 1943 оной сентябриин 8-да «Шэн зоригой түлөө» медаль абаа. 1943 оной декабриин 8-да Алдар Солын III шатын орден үбсүүндэнь зүүлгэбэ. Үнэмшэлгэ соонь иигэжэ бэшээтэй: «1943 оной ноябриин 21- эй байлдаанда шархатаашье hаа, Долгенский гэжэ нютагай хажууда, дайсанай үхэр буугай буудааннэерээн соо шуhаа адхажа ябаад, холбоо байгуулжа, даабарияа дүүргээд, совет сэрэгшэдэй диилэжэ эхилхэдэл, шархаяа боолгохоёо ошоо». 

Манай хүбүүд «Сибириин зэрлиг дивизи» гүүлэхэдээ, дуратай байдаг hэн. Сэрэгшэд ехэ бэрхэ ударидагшадтай ябаа. Генералмайор болоод ябаhан Хетагуров үшөө 1928 онһоо НКВД-hээ буряад хүбүүдые мэдэхэ болоhон. Василий Иванович Чуйков – бэлигтэй командарм, фронтые ударидагша. Эдэ зоной гэрэл зурагууд Дугарон Жигмитов хоёрой альбом соо байна.

Алдар Солын II шатын орден 1944 оной август соо болоhон байлдаануудай түлөө абаа. Марьямполь гэжэ нютагай хажууда аргагүй ехэ дайн дүлэн соогуур 18 дахин телефоной утаhа холбоhон байна. Маниохын хажууда 17 дахин утаhа холбожо шадаа. Утаhан ехэ hайнаар хүдэлөө. Манайхин олон дайсаниие, танкнуудые хюдаа бэлэй.

Германида 1945 оной майн 15-да Эсэгын дайнай II шатын орденоор шагнагдаhан байна. Данса соонь иигэжэ бэшээтэй: “1945 оной апрелиин 24-дэ Берлин абалгын шанга байлдаанда, Бриц шадар 19 дахин утаhа холбоо, немецүүдэй хэрэглэжэ байһан 44 метрэй кабель оложо хэрэглээ. 1945 оной апрелиин 26-да фаустпатроноор фашистнуудай нэгэ танк, хоёр пулемёт, долоон дайсаниие һалгаа”. Тиихэдэ оройдоол 21-тэй хүбүүн ябаhан байна.

Нютагаймнай Владимир Тогочиевич Банзаракцаев иигэжэ хөөрөө: «Би залуу ябахадаа, Даба-Нимын хөөрэхые hананаб: “Намайе командирни Рейхстаг тээшэ холбоо татахыемни эльгээхэдээ, һайнаар даабарияа дүүргээ hаа, гурбадахи Алдар Солын ордендо хүртэхэш гэжэ урмашуулаа. Тэрэ командирни алуулшаhан юм, теэд хайшан гэхэбши”. 

321-дэхи дивизи 1943 оной март болотор 82 hуурин сүлөөлөө, 20 мянган немецые плендэ абаа, олон техникэ г.м. 82-дохи гвардейскэ дивизи болоод, Украинын Запорожье хото сүлөөлhэнэйнгөө түлөө «Запорожско» гэжэ нэрэтэй болоо. «Сүлөөлэгдэhэн hуурингуудай зон маниие тэбэридэг, тааладаг, бархиралдадаг бэлэй, - гэжэ Семён Дугарон бэшэнэ.

Германи. Берлин. 1945 оной май. Бранденбургын бартаагай хажууда: Викулов, Балданжапов, Гомбоев, Лодонов, Рабжаев

Гадна Даба-Нима Гомбоев Польшын Лодзь хото сүлөөлhэнэйнгөө түлөө И.В. Сталинhаа Баярай бэшэг 1945 оной январиин 19-дэ абаа. 1946 оной майн 9-дэ «Варшавые сүлөөлhэнэй түлөө» медаляар, 1945 оной майн 2-то «Берлин эзэлһэнэй түлөө» медаляар шагнагдаа. «Эсэгын дайнда Германиие илаһанай түлөө» шагналшье бии. 

Олон гол мүрэнүүдые гаталаа гэжэ Улаан Армиин сэрэгэй дэбтэр соонь бэшээтэй: Северный Донец, Днепр, Буг, Днестр, Варта, Одер. Хэрэм-хотонуудые абалсаа: Познань, Кюстрин. Даба-Нима Гомбоевой дайшалхы зам Сталинградhаа Берлин хүрэтэр байгаа. 

Дайгаа дараад, даагаяа hүүлдээд, баатар сэрэгшэ үшөө нэгэ жэл Германида алба гараhан байна гэжэ ойлгобоб. Эгэшэдээ эльгээhэн гэрэл зурагайнь саана иигэжэ бэшээтэй: 1946 оной августын 15.

1946 оной hүүл багаар Даба-Нима Гомбоев түрэл нютагаа бусажа ерэбэ. Дайнай эхилхэдэ, Тельманэй нэрэмжэтэ колхоз миллионер байhан юм. Талха таряа аргагүй ехээр ургуулдаг байгаа. Эндэһээ 300-гаад эрэшүүл дайнда ябаа. Тиигээшье hаа, нютагаархидынь Улаан Армиин сэрэгшэдтэ самолёт ба танкнуудые бүтээлгэдэ 250 мянган түхэриг оруулһан, 205 мори Ленинградска фронт эльгээhэн юм. 

Дайнай hүүлдэ Даба-Нима Гомбоев абаганад угай, борсхан омогой нютагайнгаа басаган Аюшеева Мэдэгма Шагдуровнатай айл бүлэ түхеэржэ, гурбан hайхан үритэй болоhон юм. Ехэ басаган Дари 1947 ондо түрөө. Хүдөө ажахын дээдэ hургуули дүүргээд, Захааминай Алексей Юсудуровта хадамда гаража, зургаан үхибүүтэй болоhон. 1949 оной Цырен-Хандань хоёр басагадтай болоо. Угаа залгуулха 1953 оной Баир хүбүүниинь олон жэлдэ Сулхарын дунда hургуулида багшаар хүдэлhэн юм. Могсохоной Гэпэлма Гунсуеватай Булат хүбүүнтэй. Юhэн ашанартай, гуша, дүшэнэрынь тоогүй олон ааб даа. Даба-Нима Гомбоев үхибүүдэйнгээ үшөөл бага байхада, 1965 оной февралиин 25-да 42-тойдоо наhа бараhан. 

Дайнай hүүлдэ Даба-Нима Гомбоев хорин жэл амиды мэндэ ябахадаа, түрэл колхоздоо аргагүй ехэ ажал хэжэ, хүндэтэй хүн ябаа. Колхозой правлениин гэшүүн байгаа. Yүлтэртэ үнеэдэй, моридой фермые ударидагшаар хүдэлөө. 1949 оной ноябрь соо СССР-эй Хүдөө ажахын яаманай Хүндэлэлэй грамотаар шагнагдаhан, Семён Будённоhоо гоёор hиилээтэй буутайшье гэлсэгшэ. Рейхстагай доро аргагүй ехэ хадагалаатай архи дээрэ сэрэгшэд буужа, дээжэһээнь хүртөө hэмди гэжэ хөөрэhэн байгша. Энэ дүрбэн жэл соо дайнда ябахадаа, юуеньшье үзөө юм ааб даа. 1948 ондо «Огонёк» сэтгүүлэй түрүүшын хуудаhанда дүрэ зурагынь гаража, бүхы СССР гүрэн соо суурхаа бэлэй.

Вера АЮШЕЕВА