​​Хүдөөдэ багшалха – хүнгэн хэрэг бэшэ

Байгша оной январиин 1-һээ хойшо Бүхэроссида «Хүдөөгэй һургуулиин багша» гэһэн гүрэнэй түсэл бэелүүлэгдэжэ эхилээ. Буряад Уласта энэ түсэлэй ябаса тухай болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайд Баир ЖАЛСАНОВТАЙ хэһэн хөөрэлдөөгөө олоной һонорто дурадханабди.

- Баир Баторович, угаа хэрэгтэй түсэл бэелүүлэгдэжэ эхилбэ ха. Буряадта 30 багша энэ түсэлдэ оролсоно гэжэ олон хүн дууланхай. Хаанаһаа энэ тоо абтааб?

- “Хүдөөгэй һургуулиин багша” гэһэн түсэл Ород гүрэнэй Юрэнхылэгшэ Владимир Владимирович Путинай үүсхэлээр бүхы можо хизаарнуудта январиин 1-һээ бэелүүлэгдэжэ эхилээ. Хүдөө нютагта ошожо хүдэлхэ дуратай багшанарые дэмжэн, хүн бүхэндэнь нэгэ сая түхэриг үгтэхэ. Манай Буряад Улас Алас Дурна зүгэй федеральна тойрогой дэргэдэ оруулагдаһанһаа боложо, манай мэргэжэлтэд хоёр-хоёр сая түхэриг абаха болоо. Тэдэнэрнай табан жэлэй хэлсээ баталаад, шэлэжэ абаһан һургуулидаа ажал ябуулха ёһотой. Хэлсээнэй ёһоор сагһаа урид һургуулияа орхёо һаа, абаһан мүнгэеэ һөөргэнь гүрэндэ бусааха юм.

Түсэлэй бэлэдхэлгын үедэ бүхы гуримууд хэлсэгдээ. Тиимэһээ эндэ хабаадахын түлөө бидэ өөһэдынгөө мэдүүлгэнүүдые Москва эльгээһэн байнабди. Бүхы хандалгануудые харан үзэжэ, Ородой Болбосоролой яаман можо хизаар бүхэндэ тусхай квотонуудые хубаагаа. Манай Буряад Уласта 30 иимэ һуури үгтөө.

- Манай эндэ яагаад ажал ябуулагданаб?

- Бидэ баһа бэлдэлгын ехэ ажал хээбди. Тэдэ һууринуудые бидэ аймагуудаар тараахадаа, ниислэлһээ холо ойрые хараабди. Зарим аймагуудта хоёр-хоёр һуури, нүгөө заримандань нэгэ-нэгэ һуури үгтөө.

Нютаг нугануудай захиргаан, һуралсалай таһагууд аймагтаа али һургуулида ямар предмедэй багша эгээл түрүүн хэрэгтэйб гэжэ шиидээ, мэдүүлгэнүүдээ маанадта эльгээгээ.

Тэрэнииень хараад үзэхэдэ, англи хэлэнэй - 12, тоо бодолгын - 9, эхин классай - 4, ород хэлэнэй - 2, физикын - 2, бэеын тамирай 1 багша хэрэгтэй.

- Хүдөө ошожо хүдэлхэ дуратайшуул олон байгаа гү?

- Конкурсдо бүхыдөө 291 хүн хабаадаһан байна. Мэдүүлгэнүүд ганса Буряадай багшанарһаа бэшэ, мүн бусад регионуудһаа оруулагдаа. Жэшээлбэл, Тыва Уласһаа хоёр багша манай хүдөөдэ ерэжэ хүдэлхэ эрхэтэй болоо.

Түнхэн аймагай Аршаанай һургуулида эхин классай багша хэрэгтэй байгаа. Тэндэ ошожо хүдэлхэеэ һанаһан 31 хүн мэдүүлгэ оруулаа. Хяагтын Хираанай Адагай дунда һургуулида эхин классай багшаар хүдэлхэеэ 21 хүн мэдүүлгэ бэшээ.

Оройдоол нэгэ мэргэжэлтэн Зэдэ аймагай Бооцын дунда һургуули ошожо, тоо бодолго зааха һанаатай байгаа. Мүн Ярууна аймагай Комсомольский һууринай һургуулида баһал тоо бодолго зааха тухайгаа хоёр лэ хүн дуулгаа.

- Хэн ямар һургуулида ошохоб гэжэ эли болонхой гү? Ямар гуримаар тэдэ шэлэн абтааб?

- Конкурсдо хабаадагшад майн 15 болотор мэдүүлгэнүүдээ оруулаа. Майн 16-һаа 25 болотор бидэ тэдэниие хаража, шүүмжэлэн шэнжэлгэ хээбди. Майн 27-до зүблөөн зарлагдажа, 30 хүнэй нэрэ элирүүлэгдээ.

Июниин 1-һээ 30 болотор илажа гараһан бүхы 30 багша шэлэһэн нютагуудтаа ошожо, ерээдүйнгөө ажалай байдалтай танилсаха, ямар гэр байрада байхабиб гэжэ шэлэхэ. Хүдэлхэ гүб, али үгы гүб гэжэ маанадта заал һаа дуулгаха. Юуб гэхэдэ, ондоо тээһээ ерэһэн, Буряад Уласыемнай һайнаар мэдэхэгүй хүнүүдшье байжа магадгүй. Тиимэһээ тэндэ хүдэлхэгүйб гэһэн шиидхэбэри абажашье болохо. Тиигээ һаа, ээлжээндэ зогсоһон удаадахи хүниинь ошохо эрхэтэй болохол даа.

Июль һарын эхиндэ Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай Захиралтаар бүхы 30 багшанарые баталха ёһотойбди. Сентябриин 1 болотор гурбан талын хэлсээн доро хүн бүхэниинь гараа табиха болоно.

Сентябрь һарын туршада тэрэ хоёр сая түхэригыень дамжуулхабди. Энээхэн мүнгэеэ багша өөрын мэдэлээр хайшаншье гаргашалха аргатай. Хажуугаарнь аймагай засаг дарганар ерэһэн багшанарта байра байдалыень зохёожо, туһа нэмэри үзүүлхэ харюусалгатай.

- “Земский эмшэн” түсэлэй бэелүүлэгдэжэ эхилхэдэ, Улаан-Үдэ хотоһоо олон эмшэд хүдөө ябашаһан байна. Хотымнай һургуулинууд энээнһээ боложо, мэргэжэлтэдээр дуталдажа эхилхэгүй гү?

- Хүдөө нютаг ошоод, табан жэлэй туршада багшаар хүдэлхэ гээшэмнай хүнгэн хэрэг бэшэ гэжэ булта ойлгоно ёһотой. Улаан-Үдэдэ бууса байдалаа зохёожо, гэр бүлэтэй хүнүүд хоёр сая түхэригэй түлөө тиимэ бэлэхэнээр хүдөө ябашахагүйл даа. Мүн гэр бүлэеэ, үхибүүдээ дахуулаад ошохо гээшэмнай баһа хуби заяанай шанга шиидхэбэритэ асуудал болоно ха юм.

Улаан-Үдын һургуулинууд бултадаа хооһоршоно гү гэжэ зүрхэ сэдьхэлээ үбдэхөөхэ, айха, һанаагаа зобоохо юумэн үгыл даа.

- Үнөөхил “Земский эмшэн” түсэлөөр хүдөө ошоһон олон эмшэд абаһаар лэ үхибүү түрэһэнэй амаралтада гаража эхилээ. Юуб гэхэдэ, табан жэлэйнь болзорто иимэ амаралта оруулагдадаг байгаа...

- Манай түсэл нэгэ бага ондоогоор зохёогдонхой. Декретнэ амаралтада һууһан болзор ажалай табан жэлэй сагта оруулагданагүй. Үхибүүгээ томо болгоогоод, тэдэ заал һаа үлэһэн жэлнүүдээ хүсэд хүдэлхэ болоно.

- Ямар мэргэжэлтэй багшанар хэрэгтэйб гэжэ дуулгабат. Эндэмнай буряад хэлэнэй багшанар үгы байна. Шэнэ түсэл тэдээндэ хабаатай гү? Буряадтамнай тусхай программа буряад хэлэнэй багшанарта зохёогдохо гү?

- Энэ түсэл бүхы шэглэлэй багшанарта хабаатай. Буряад хэлэнэй багша хэрэгтэй гэжэ аймагуудһаа мэдүүлгэ ороогүй бшуу. Бултадаа буряад хэлэнэй багшатайбди гээд хэлэнэл даа. Багшагүй ушарһаа түрэл хэлэн заагданагүй гэжэ дуулаагүйб.

- Энэ түсэл багшанарай дутагдал хэр зэргэ шиидхэнэб?

- Яһала удха шанартай түсэл боложо үгэнэ. Заал һаа туһатай байха. 2021-2022 онуудта үргэлжэлхэ юм.

Һүүлэй байдалаар Буряадтамнай багшын 294 һуури эзэлэгдээгүй байна. 94 багша Улаан-Үдэдэ, 200 хүн хүдөө нютагта хэрэгтэй. Энэ шалтагаанһаа боложо, һургуулинуудта хэшээлнүүд үнгэргэгдэнэгүй гэжэ хэлэхэ хэрэггүй. Юуб гэхэдэ, ондоо мэргэжэлэй багшанар хүдэлжэл ябана ха юм.

Д. Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулида, багшанарай колледждо залуу мэргэжэлтэдые бэлдэхэ бюджетнэ һууринуудые олошоруулха талаар ехэ ажал ябуулагдана.

Эдэ мэтын аргаар тус бэрхэшээлые удангүй усадхахабди гэжэ найданаб.

- Һайн даа!