​​Унаһан шорой – алтан

Баир Намдакович Долгоров (зүүн гарһаа - хоёрдохи)

Унаһан шорой – алтан, угааһан уһан – аршаан гэжэ монгол туургатан хэлсэдэг. Эдэ үгэнүүдтэ этигэдэг ушарһаа түрэл тоонто Баян Гол нютагаа, хонгор һайхан Хориин аймагаа үргэжэ, мүн буряад арадайнгаа хуби заяанда ходол һанаата боложо ябадаг хүбүүдэй нэгэн Баир Намдакович Долгоровтой уулзажа хөөрэлдэһэн байнабди.

- Сайн байна, Баир Намдакович. Танай ажал­ладаг Үбэр Байгалай уулын ашагта малтамалнуудые олзоборилдог эмхи (За­байкальское горнорудное предприятие) буряад ба­рилдаашадые эбээн тэдхэ­дэг гэжэ мэдээжэ. Юундэ гэнтэ барилдаашадые дэм­жэжэ эхилээ гээшэбта?

- Гансашье барилдаашадые дэмжэдэг бэшэбди, Буряадайнгаа алишье һалбарида туһаламжа үзүүлхэ гэжэ оролдодогбди. Угсаата буряад-монгол араднай барилдаанда ехэ мээхэй ха юм даа. Буряад хүн зосоогоо барилдаһайб гэжэ һанажа ябадаг, барилдаа хараха тон дуратай. Тиимэһээ бишье багадаа барилдадаг байһан хүм, мүнөө болоходо, юрэ гү, али сэнхир дэлгэсээр хараха дуратайб. Манай Үбэр Байгалай уулын ашагта малтамалнуудые олзоборилдог эмхиин хүтэлбэри Буряад Уласта ямар һалбари дэмжэхэмнайб гэһэн асуудал гараад ерэхэдэнь, нэн түрүүн Барилдаанай федерацида туһаламжа үзүүлэе гэжэ хүтэлбэрилэгшэдөө идхаһан байнабди. Тиигэжэ манай захирал Александр Воронков Буряад Уласай Засагай газартай хэлсээ баталжа, буряад барилдаашадые тэдхэжэ эхилээ һэмди. Энээнэй ашаар Буряад Уласай суглуулагдамал команда Хойто Кавказай можодо мэдээжэ барилдаашадтай, бэрхэ һоригшодтой һургуули гаража ерээ. Иигэжэ 30 жэлэй туршада баран бүгэдөөрөө ондоо тээшээ ошожо, һорилго гараха аргагүй байгаа. Тэрэнэй удаа манай хүбүүд Иван Ярыгинай тэмсээндэ, Европын чемпионадта ялас гэмээр тулалдаа. Амжалта туйлаһан тамиршадта ами аминдань мүн лэ бэлэгүүдые бариһан байнабди.

- Үшөө тиихэдэ та өөрынгөө хубиин талаһаа түрэл нютагаа үргэхэ, һэргээхэ хэрэгтэ нилээд ехэ туһа оруулһан байнат. Энээн тухай хөөрыт.

- Жэл бүхэндэ обоогоо тахижа, орон тэнгэридээ үргэл мүргэл хэхэдээ, Римбүүшэ багшые заладаг зомди. Нэгэтэ Римбүүшэ багша Баян Хонгор хадынтнай хабсагайда бурхан багша өөрөө залараад байна гэжэ айладхаа. Гайхаһандаа һайнаар һуража абахадамнай: “Энэ хабсагайдаа бурханай дүрэ бүтээжэ шадаха гүт?” - гэжэ асуугаа. Тиигэжэ манай бэрхэ хүбүүдэй нэгэн Батор Бабасанович Цынгуев түрүүтэй нютагайхиднай хам оролсожо, бэлэдхэлэй ажал эршэтэйгээр ябуулжа эхилээбди. Энэ ехэ хэрэг үүсхээд байхадаа, нютагайнгаа шарай харахадамнай, нэгэ бага уйтайшаг байгаа. Олон зоной суглархада аягүй гэжэ баһал нютагайхидтаяа хэлсэжэ, заһабарилгын ажал хэжэ эхилээбди. Мүнөө болоод байхада, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай ветерануудта зорюулагдаһан хүшөө һэльбэн шэнэлэгдээ, спортын болон соёлой байшан баригдаа, субарганууд бодхоогдоо, Могой нуур гэжэ газарта амаралгын газар баригдаа. Эдээниие би гансаараа хэнэ бэшэб, харин бүхы нютагайхидаймнай хүсэ шадал, эрмэлзэл болоно. Тэрэ гэһээр нютагаймнай шарай ехэл һайн тээшээ болоо, залуу хүбүүдэй нютагаа бусахашье ушарнууд дайралдана. Түрэһэн нютагтаа туһалха гээшэ хүн бүхэнэй нангин уялга. Иигэжэ нютагаа үргэжэ байхадамнай, хажууда һууһан һууринай хүбүүд баһал жэшээ абаад,

ажалаа зохёохо, тиигэжэ бүхы аймагнай хүгжэхэдэнь, мүн хүршэ аймагай арад зон һажаалдажашье һаа, тоонтоёо үргэхэ болоно.

- Һүүлэй сагта буряад хэлэнэй талаар олон арсалдаата асуудалнууд гарадаг болонхой. Тэрээн тушаа юун гэхэ байнат?

- Үнэн дээрээ хэлэеэ эрьелтэгүй алдаабди гэхын аргагүй. Минии нүхэр Хальмагһаа ерээд, Улаан- Үдөөр ябахадаа: «Яһала олон буряадууд түрэл хэлээрээ ярилданал. Ганса наһажаал зон бэшэ, ехэ олон залуушуул хөөрэлдэнэ. Шэхэмни хужарлаа. Манай нютагта түрэл хэлээрээ хөөрэлдэжэ байһан хальмагуудые харахань хомор», - гэжэ хэлээ һэн. Тиихэдэнь минии зосоо наран гараа. Гэр гэртээ эжы абынгаа һургажа байгаа һаа һайн бэлэй. Бага наһанһаань эхилжэ, түрэл хэлэндээ хүүгэдээ оруулбал, аша үрэтэй байха. «Амар мэндэ» гэһэн һургуули буряад хэлэеэ, ёһо заншалаа сахин хүгжөөхэ хэрэгтэ өөрынгөө амаргүй ехэ нүлөө оруулна. Иимэ бэлэдхэлэй һургуулинуудые олон болгохо хэрэгтэй, саашань баһал буряад һургуулида һурагша үзэжэ гарабал, хэлэеэ мэдэхэл гэжэ һананаб. Гүрэнэй гаргашалдаг мүнгэ яажаб даа нэгэ ондоохоноор ашаглажа, тариһан үрэһэнэйнгөө дүн хараха бэлэйбди. Буряад хэлэнэй багшанарай салин дээшэлүүлхэ хэрэгтэй. Тиихэдэ нютаг бүхэндэ шадалтай, бэрхэ хүбүүд байна. Тэдэнэр хүсэ шадалаа нэгэдхэжэ, фонд байгуулаад, бэрхээр буряад хэлэеэ үзэһэн, мэдэһэн хүүгэдые, мүн тэдэнэй багшанарые урмашуулжа байбалнь, ехэл һайн байгаа. “Буряад ФМ” радио тон ехэ үүргэ дүүргэнэ. Тиихэдэ гансал буряадаар хэлэжэ, харуулжа байха телевидени байгуулха хэрэгтэй. 30 жэлэй саада тээ Саха (Яхад) Уласаймнай арад зон хэлэеэ алдаха тооной болоод байгаа. Тиигэжэ хэлэеэ һэргээхэ гэһэн ажал гүрэнэй талаһаа ябуулагдажа, мүнөө болоходо, олоной газарта түрүүн яхад хэлэн дээрээ, һүүлдэнь ородоор, саашань англяар соносхолоо уншана. Буряад хэлэеэ хүгжөөхэ найдалай сусал байна. Тэрэ сусалаа бултадаа хүсэ шадалаа нэгэдхэжэ үлеэбэлнай, соробхилмо түүдэг боложо носохол.

- Үсөөн тоото буряадууд байгаад, тэрээн мүртөө буусаараа илгардаг заншалаа яагаад болюулха, эбтэй байха болоно гээшэбди?

- Һүүлэй үедэ буряадуудые нэгэ доронь суглуулһан хэмжээ ябуулганууд олоор үнгэрнэ. Урдань гансал Сурхарбаанда ехэ уулзалгын баяр болодог һаа, мүнөө Сагаалган, Алтаргана, һэер шаалганай, бүхэ барилдаанай тэмсээнүүд гээд, тоолохо болоо һаа олон. Тэрэнэй хажуугаар хонгоодорнууд, һэнгэлдэрэй үри һадаһад гээд, өөһэдын наада зарлана. Тэрэниие би ехэ һайн үйлэ хэрэг гэхэ байнаб. Угсаата буряад хубсаһаяа үмдэхэдөө, буряадууднай: “Буряадбди!” - гэжэ бэеэ дээгүүр абана, һүр һүлдэнь хиидэнэ, зосоохи голынь бэхижэнэ. Зунайнгаа Наада нэгэ бага һэлгэжэ гү даа, али шэнэдхэжэ, гол зорилгыень арадаа нэгэдхэһэн баяр болгохо байгаабди.

- Танай хараалһаар буряад араднай саашадаа яагаад хүгжэхэб?

- Минии аба: “Шадаал һаа, малаа баряад байгаарай”, - гэжэ захиһан юм. Бидэ аха дүүнэр хамтаржа, үхэр малаа үсхэбэрилнэбди. Табан хушуу малай гансал тэмээн үгы, бэшэниинь яһала үдэжэ байна. Нэгэ ахатан тэмээтэй болгохоб гээд найдуулаа һэн. Тиимэһээ һаяын сагта элинсэгүүдэйнгээ хаража, тэжээжэ байһан табан хушуу малаа дүүрэн тэгшээр үдхэжэ эхилхэбди. Буряад араднай анханайнгаа ажабайдалда бусабал, хэзээдэшье хосорхогүй, саһан дээрэ мүртэй, саарһан дээрэ бэшэгтэй ябаха. Хэзээдэшье буряад-монгол арад туража үхэхэ туйлдаа хүрөөгүй, малайнгаал ашаар ама садхалан ябаа. Мүнөөнэй сагта урданайхидаал адли гансал малайнгаа барлаг болоод ябахагүйн тула ямарханшье техникэ бии болоо ха юм. Хотодо байрлабашье, зүрхэлөө һаа, хүдөөдэ буусаяа түхеэрээд байха дүүрэн арга байна. Гансал хүнэй дуран.

- Зай, һайн бэлэйт. Ажабайдалдатнай амжалта хүсэе!

Сарюна Эрдынеевагай гэрэл зураг