​Хабарай үдэр жэл тэжээдэг

«Тохойн модохонууд» тон эрилтэтэй

Хэжэнгэдэ таряалангаа үргэдхөө 

Мүнөө дээрээ Хэжэнгын аймагта 2097 гектар талмайда (1226 гектартань - орооһон) таряан һуулгагдаа. Урда жэлэйхидэ орходоо, хэжэнгээрхид 670 гектараар таряалангаа үргэдхөө.

- Таряа тарилгын халуун хаһада таатай уларил тудажа, бидэ ажалаа ехэ урагшатайгаар ябуулнабди. 600 гектарта шэниисэ таряад байнабди. Мүнөө обёос, ешмээн тарижа дүүргэхэмнай. Бүхы ажахынууднай таряаландаа гаранхай, ажал эршэтэйгээр ябуулагдажа байна, - гэжэ аймагай засаг даргын орлогшо Солбон Доржиев мэдээсэбэ. 

Экспертнүүдэй мэдээсэһээр, бусад һалбаринуудта орходоо, хүдөө ажахын болон эдеэ хоол үйлэдбэрилгын ажалшад хорон тахалһаа боложо, карантинда һуунагүй. Эдеэ хоол хэзээдэшье хэрэгтэй ха юм. 

Майн 20-до үнгэргэгдэһэн хүдөө ажахын ехэ суглаан дээрэ гүрэнэй Юрэнхылэгшэ Владимир Путин энэ хабарай тарилгын халуун хаһада хүдөө ажахынхидые дэмжэхэ, һаадгүй ажалаа ябуулхынь тула ажахынуудые болон үйлэдбэринүүдые хэрэгтэй нөөсэнүүдээр хангаха шухала гэжэ тэмдэглээ һэн. 

Хэжэнгын аймаг Буряад Улас дотор эгээл түрүүн МТС-тэй (машинно-тракторная станция) болоо. “Кузбасс” гэһэн энэ хүдөө ажахын бүридэл таряалан дээрэ нэгэ доро аяар 5 янзын ажал ябуулха аргатай. Тиигэжэ хүдөө таряашадай ажал хүнгэдхэнэ. Аймагай хамтын болон үмсын ажахынууд эндэхи техникэ арендээр абажа, ажалаа ябуулна. Таряа тарижа, арад зониие талхаар хангана. Саашадаа ургуулһан таряагаа аймагһаа гадуур худалдадаг болохо түсэбтэй юм. 

Түнхэндэ тарилга түгэсэбэ 

Түнхэнэй хүдөө ажахынууд бусадһаа түрүүн таряагаа тарижа дүүргэбэ. Зарим газарта һуулгаһан орооһон өөдөө гаража эхилэнхэй. Жэшээнь, Дамнин Халудоровай фермерскэ ажахын обёос 200 гектар талмай дээрэ ногоорон ургажа эхилэнхэй. Ажахын эзэнэй хэлэһээр, сагай уларил хүдөө ажалда угаа тааруу тудаһан байха юм. Угайдхадаа, эндэ һаяхан ехэ аадарлажа, таряалангуудые ехэ һайнаар уһалжархиба. Мүнөө хүдөө ажахынхид 140 гектар талмай дээрэ нарин тэжээлэй зүйл тариха зорилго урдаа табинхай. Буряадай уларил шэнжэлдэг түбэй мэдээсэһээр, майн 19-дэ Түнхэнэй дэбисхэр дээрэ һарын хэмжээнэй уһатай аадар нэгэ часһаа үлүүтэй ороһон байна. 

Сэлэнгэ аймаг – жэмэсэй орон

“Тохойн модохонууд” гэһэн питомник үрэһэ модохонуудые Ород гүрэнэй можо нютагуудаар наймаалдаг болонхой. Ханты-Мансиһаа Хабаровск хүрэтэр энэ ажахы мэдээжэ болонхой. Монгол руу модохонуудаа эльгээдэг болоо. Мүнөө хабар энэ ажахы нэгэ гектар газарта малина тарижа, Сэлэнгын аймагые жэмэсэй орон гэжэ нэрлүүлхэ хүсэлтэй юм. 

Тус ажахын хүтэлбэрилэгшэ Валентина Данзанова үшөө 19 жэлэй саана Буряадай жэмэсээр бүхы Ород гүрэниие тэжээхэ гэһэн зорилго табиһан байгаа. Тиихэдэ залуу эмхи Үбэр Байгалай дэбисхэртэ таарама Буряадай сорт һайжаруулһан жэмэстэ модохонуудые дэлгүүр дээрэ дурадхаһан юм. 2010 онһоо Монгол ороной дэлгүүр руу гараа. Тэдэнэй үйлэдбэрилһэн зүйл худалдан абагшад хадаа жэмэс үргэнөөр үйлэдбэрилдэг томо ажахынууд, үмсын хэрэг эрхилэгшэд юм. 

Валентина Данзановагай бүрин түлөөлэгшэ “Мөрөөдлийн цэцэрлэг” гэжэ ажахы Монголдо бии юм. Монголой энэ эмхи Буряадай жэмэстэ модохонуудые үмсын ажахынуудта наймаална. Тиимэһээ алим, үхэр нюдэн, шасаргана болон бусад ургамалнууд Монгол орондо дэлгэрэнхэй, һайн шанартай гээд мэдээжэ болонхой.

- Буряадай селекционернүүдэй эндэхи уларилдаа тааруулжа зохёоһон модохонуудые ургуулнабди. Бүхыдөө аяар 60 гаран янзын модохонууд юм. Буряадта ургамалай селекциин һалбари анхандаа хүгжэнги байһан. Эрдэмтэдэй шэнжэлжэ гаргаһан туйлалтануудые хамгаалан гамнадагбди. Модохонуудынь хүйтэншье, үлүү халууншье газарта ядамаггүй ургаха гэжэ дэлхэй дүүрэн суурханхай бшуу, - гэжэ Валентина Данзанова хөөрэнэ.

“Тохойн модохонууд” гэһэн питомник наймаалха дэлгүүрээ үргэдхэжэ, жэл соо 200 мянган модохон худалдадаг болонхой.

Илангаяа мүнөө сагта бэедэ хорогүй амтан эдеэ үйлэдбэрилгэдэ гол анхарал табигдадаг болонхой ха юм. Энэнь хадаа һайн шанартай эдеэ хоолоор хангалгада ба хари гүрэнэй хоорондохи харилсаа хүгжөөлгэдэ ашагтай. Энээн тухай майн 20-до үнгэргэгдэһэн хүдөө ажахын ехэ суглаан дээрэ Владимир Путин онсо тэмдэглээ. Хорон тахалай дэлгэрһэн үе сагта ямаршье үрдилдөөтэ харилсаа дабажа шадаха үйлэдбэриин зүйлнүүд манай гүрэнэй эрдэмтэдэй ашаар лэ ябуулагдана бшуу.

Шэниисэ тарилга түгэсэбэ

Һүүлэй үдэрнүүдтэ элбэгээр ороһон хура бороон хүдөө ажахын хүдэлмэридэ һайнаар нүлөөлбэ. Буряад Уласай Хүдөө ажахын яаманай мэдээсэһээр, шэниисэ тарилга түгэсхэлдөө хүрэбэ. Майн 20-ой байдалаар 39,1 мянган гектар талмайда таригдаад байгаа. Энэ тоо баримта нёдондонойхиһоо 10 процентээр ехэ байна.

Байгша ондо Буряадай ажахынуудай дундаһаа туйлаһан дүнгүүдээрээ онсо шалгаржа түрүүлһэн аймаг – Тарбагатай. Бэшүүр - хоёрдохи, МухарШэбэр 3-дахи һуурида ябана. Түсэблэгдэһэн 8950 гектар талмай дээрэ 97 хубинь Тарбагатайда таригдаад байна. Харин Зэдын, Байгал шадарай ба Сэлэнгын аймагууд ажалаа нэгэ бага удааруулна.

- Уласаймнай хүдөө ажахын бүхы һалбаринууд ажалаа эдэбхитэйгээр ябуулна. Ургамалнууд саг соогоо таригдаба. Огородой эдеэ ургуулдаг ажахынууд ажалаа ябуулжа эхилэнхэй. Мүнөөдэрэй тоогоор 2260 гектар талмай дээрэ хартаабха таригдаа, огородой бусад зүйлнүүд 280 гектар газарта таригдаад байна, - гэжэ Буряад Уласай хүдөө ажахын сайд Даба-Жалсан Чирипов мэдээсэбэ. 

Буряад Уласай хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаманай мэдээсэлэй албанай гэрэл зураг