​Жаргалтайб

Хүндэтэ “Буряад үнэнэймнай” редакциинхид! Хүлисөөрэйгты намайе, үбгэрhэн наһандаа гар бэшэг лэ эльгээхэл шадалтайб. Гэрһээ гаража, айлаар тэнэхэ аргагүйб. Урданайхияа һанахадамни, нэгэшье үйлэ үлүү болоогүй шэнги. Дурдаагүйдэмни - дутуу шэнги. Тиимэһээ һанаһан бодоһоноо дууһан эльгээжэрхибэб, хэрэглээ һаа, хэрэглэнэ бэзэт гэжэ һанаад...  

Би, Виталий Цыбиков, 1940 оной сентябриин 17-до түрэһэмби. Ойндоо хүрөөд байхадам, абамни дайнда мордоһон байна. Эжымни, Гуро ахай, эмгэй гурбан намайе тэжээжэ, хаража байгаа. Манай Алтай нютагта эхэнэр хүниие «ахай» гэдэг, эрэ хүниие «абгай» гэдэг. Абынгаа эжые би эмгэй гэгшэ һэм. Үхибүүн бага наһамни манан соо үнгэрһэн шэнги, зүүдэн соо хараһан шэнги һанагдадаг. Гансал үхибүүн хүн гээшэ эдиһэнээл мартадаггүй гэхэ байнаб.

Эмгэйн эдеэн амтатай

3-4-тэй наһамни бүүр-түүр һанагдагша. Эжымни Ворошилов гэжэ колхоздо ажаллагша һэн. Эртэ үглөөгүүр гараха, үдэшэ орой ерэхэ. Би гансал эмгэйтэеэ байһанаа мартагшагүйб. Манайхин Мохогшон гэжэ үнеэтэй байгаабди. Эмгэймни модон хүнэгөөр дүүрэн гэхээр һү һааха. Би нэгэ кружкаар хөөһэтэһэн һү уужархидаг һэм.

Эмгэймни тогооной архи нэрэгшэ бэлэй. Тогоогоо сэбэрлэхэдээ, айруул хатаагша һэн. Хармаанаараа дүүрэн хэжэрхёод, эдижэ ябааб. Эмгэймни намартаа колхозой поли дээгүүр колос түүхэ, суглуулһан таряагаа гар тээрмээр татажа, гурил болгохо. Тэрээгээрээ галай үнэһэн соо шаанги булажа болгохо. Тиимэ талха эдигшэ байгааб. Тэрэ ехэ дайн соогуур гэдэһэеэ үлдэһэнөө һананагүйб. Эмгэймни һүеэ машинадаад, зөөхэй гаргаха. Зөөхэйгөө бүлөөд, тоһон болгожорхихо. Айраг гээшэнь аргагүй һайхан һэн.

Тоһоёо гурил соо хайлуулаад, шара тоһон болгохо. Саламаадыень баһа эдихэш. Бурханайгаа урда эмгэймни зула бадараадаг байгаа.

Аба эжын ашаар...

Гурбан хүбүүдынь дайнда мордоһон юм.

Чой-Дагба, Очиржаб гэжэ абганарни, Цырен-Доржи абамни бултадаа амиды мэндэ дайнһаа бусажа ерээ һэн.

Абымни аба, Ханда гэжэ хүн, залуу наһандаа хасаг ябаһан, Севастопольдо алба хэхэдээ, 3 Георгиевско хэрээһэндэ хүртөө гэгшэ. Революциин үеэр хамаг байһан адуу, хони малаа коммунада бэлэглэһэн. Тиигэжэ өөрыгөөшье, үри хүүгэдээшье хамалганһаа хамгаалһан. Тэрэ үедэнь бурхан бүтээдэг зураашан байгаа ха. Сагай хубилхые мэдээд, зуралгаяа болиһон түүхэтэй. Абамни гансал саарһан соо эбхээтэй алтан порошогыень намда үгэһэн юм. Мүнөө минии хүбүүн Василий бурхан бүтээдэг зураашан болонхой.

Минии жааханда манайда гурба-дүрбэн толгой хонид байгша һэн. Мяхаар дутааб гэжэ һанагшагүйб - хошхоног, орёомог, шудхаһан шуһа эдиһэнээ мартагшагүйб. Манай Дунгын үхибүүд гэдэһэеэ үлдэхэдөө, зумбараа барижа, мяхыень эдигшэ һэмди гэжэ хэлсэгшэ һэн. Тэдэнээр нүхэсөөд, колхозой огород сооһоо үгэрсэ, морхооб хулгайлжа эдигшэ бэлэйбди. Эмгэймни хориһон байгаа юм гү, дахин хулгай хэхэеэ болёо һэм.

Эжымни нюусаар гуталайнгаа түриинүүд соо, али бээлэйнүүд соогоо таряа асардаг байгаа. Хармаандаа асараа һаа, хулгайшан болохо. Үбэлэй сагаар Дунгын горхон тошонтоод, үргэн “ток” шэнги бологшо бэлэй. Тэрэ ток дээрэ эхэнэрнүүд серпээр хадажа абаһан колосуудаа «цепээр» наншажа, таряаень һалхинда хиидхэжэ, колхозойнгоо амбаарта хадагалдаг байгаа. Хабартаа морин анзаһаар газар хахалжа, гараараа таряагаа таряад, морёороо борнойлогшо бэлэй. Адха таряан алтан шэнги сэнтэй юм һэн.

Ехэнхи таряагаа гүрэндэ тушаагша байгаа. Дүрбэн хатуу, шэрүүн жэл үнгэржэ, арьяатан Гитлерые эшээндэнь даража, абанарни нютагаа бусажа ерээ һэн. Абамни ангуушан байгаа. Ерэһээр ан барижа, бидэниие буузаар хүндэлһэн юм. Удаань абамни механизатор болоо. “Коммунар” трактораар ябаа, МТЗ-Нати гэжэ гэнжэтэ тракторта һуугаа. Тиигээд «Сталинец» гэжэ түрүүшын комбайн шэрэдэг байгаа.

Би хадаа үхибүүн наһанһаа жаргалтайл хүн байгааб. Дайнай үеэршье, һүүлээршье садхалан ябааб. Аба эжын хэһэн буян гээшэ айхабтар сэнтэй гэжэ һанагшаб.

Ехэ абгамни дайнһаа ерэхэдээ, яабалха бэлэглээ һэн. Абамни рафинад–саахар альгандамни барюулаад, үбэр дээрээ эрхэлүүлжэ байһанииень юрэдөөшье мартагшагүйб. Үри хүүгэдээр үнэр баян һуугааб. Аша зээнэрни амгалан мэндэ жаргахань болтогой. Хүгшэд үбгэдөө тэжээһэн Росси гүрэндөө дуратайб. Эгээ ехэ хүндэтэй Президентэеэ магтагшаб.

Ом маа ни бад мээ хум.