Буряад Уласай Элһэн нютагта үншэдые үргэжэ, үнэржэн олошорно

Хурамхаан аймагай Элһэн нютаг хэр угһаа хойшо ажалша, хүндэмүүшэ зоноороо суутай юм. Энэл нютагай ажаһуугшадай ехэнхи хубинь үншэн хүүгэдые үргэжэ абаад, буян үйлэдэжэ байна гээд хэдэн жэлэй саана сууда гараа бэлэй. Түрэһэн эжы абынь хүүгэдтээ үгөөгүй энхэрэлые хүсэлдүүлжэ байһан үнэр баян Сергей, Валентина ГАРМАЕВТАНАЙ бүлэ тухай хөөрөө бэлдэбэбди.

 Элһэн нютагай үйлсөөр ябахада, олон шэнэ гэрнүүд баряатай. Газаань - трактор, машинанууд, олон тоото хонин һүрэг, үхэр мал. Ажалша зоной байрладаг нютаг гээд абаһаар ойлгохоор.

Эгээл энэ нютагай ажаһуугшад 10 жэлэй саана түрэл һургуулиингаа хаагдаха тооной болоходо, үншэн хүүгэдэй гэрһээ үхибүүдые үргэжэ абаха гэжэ хэлсэһэн юм. Тэрэнэй ашаар багахан нютагай һургуули шабинартай, харин ажаһуугшад хүүгэдтэй болоо бшуу.

Тэдэнэй тоодо Сергей, Валентина Гармаевтан оролсоо. Өөһэдынгөө хоёр хүүгэдые гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргөөд, шадалтай һэн хойноо үншэн үхибүүдые үргэхэ гэһэн шиидхэбэри абаһан юм.

- Баргажанай үншэн хүүгэдэй гэрһээ хоёр хүүгэдые тиихэдэ абаа һэмди. Мүнөө томонууд болонхой. Басагамнай хоёр хүүгэдые үндылгэжэ байна. Хүбүүн сэрэгэй албанда, хари газарта, - гээд, анха удаа үргэжэ абаһан хүүгэд тухайгаа Валентина Зоригтуевна хөөрэнэ.

Сергей Мунхоевич түрэл нютайнгаа колхоздо зоотехнигээр, селекционерээр бүхы наһаараа ажаллаһан. Һүүлээрнь һургуулиин захиралай захиргаанай-ажахын талаар орлогшоор хүдэлөө. Амаралтада гараһан аад, мүнөө дахин һургуулидаа бусаад, жолоошоноор ажаллана. Харин Валентина Зоригтуевна бүхы наһаараа ород хэлэ ба уран зохёолой багшаар хүдэлһэн намтартай. Хүүгэдэй нарин ухаан гээшые зосооһоонь һайн мэдэхэ хүн гээшэ.

Хари хүниие гэртээ асаржа, өөрын үхибүүнһээ өөрэгүй дулаанаар хандажа, үнэн зүрхэнһөө дурлажа урдаа байһан хүн шадахагүй. Эхэ эсэгынгээ энэ дэлхэйдэ амиды мэндэ ажаһуугаа сагта үншэрхын далай үзэжэ, гүрэнэй тэдхэмжэдэ ороһон хүүгэдэй зүрхэ сэдьхэл хайлуулжа, уяруулжа шадаха гээшэ ехэл орёо ха юм. Эгээл энэ хүнгэн бэшэ үүргые Сергей ахатан, Валентина эгэшэ ээм дээрээ даажа абаад, шадамар бэрхээр бэелүүлжэ ябана.

- Манай хүүгэд бултадаа ород яһанай юм. Ном һудар үзэхэдөө бэрхэнүүд, ойлгосоор һайнууд. Һуралсалһаа гадуур элдэб янзын нэмэлтэ хэшээлнүүдтэ һурадаг, барилдаанай һорилго хэдэг. Саша, Никита, Серёжа хүбүүднай уласай хэмжээнэй урилдаануудта нэгэтэ бэшэ шангай һууринуудые эзэлһэн, Саша нэгэ удаа илажа гараһан. Бэрхэ багша Даша Цыденовэй ударидалга доро барилдаанай һорилго хэдэг юм. Тиихэдэ 2015 ондо Юра хүбүүмнай Ярославль хотодо болоһон ород хэлээр урилдаанда хабаадахадаа, 4-дэхи һуури эзэлжэ шадаһан. Мүнөө хоёр хүбүүднай һайнаар һураһанайхиие һургуулиингааа Хүндэлэлэй самбарта гаранхай. Хүн бүхэниинь дуулаха, хатарха дуратай, - гээд, үхибүүдэйнгээ туйлалтанууд тухай омогорхон, зүрхөө хүдэлгэн, эжынь хөөрэнэ.

Мүнөө болоод байхада, эбтэй эетэй Гармаевтанай бүлэдэ аяар 13 үргэмэл хүүгэд үндылгэгдэнэ. Түрэһэн хоёр хүүгэдтэеэ хамта аяар 15 үринэрэй энэрхы эжы, найдамтай аба болоһон ахатан саглашагүй буян үйлэдэжэ байна гэхэдэ, алдуу болохогүй.

Хорёо соонь ороходо, хүн зон олон, ехэ хүлгөөтэй. Сүлөө забтаа хүбүүд, басагад бүмбэгэ шэдэжэ гү, али шэрээн теннис наадажа һамаарна. Хүн бүхэниинь өөрын уялгатай. Хүдөө һууринай ажабай­далда дадажа, мүнөө бүгэдэ шада­мар бэрхэнүүд болонхой. Бидэнэй хаража байхада, багашаг хүбүүдынь ургамалаа уһална, үрмэдэһыень түүнэ. Харин нэгэ бага томошуулынь үхэр малайнгаа хойноһоо ябадаг юм. Хонидоо харюулха, шэбхэеэ гаргаха, үхэрөө уһалха, эдеэлүүлхэһээ эхилээд, юрэдөө хүдөөгэй ажал бараг­даха аал?

- Бидэ үхибүүдээ өөһэдынгөө жэшээ дээрэ хүмүүжүүлхэеэ оролдодогбди. Хүүгэднай бидэнээ даха­жа, бүхы ажалдамнай хамһалсадаг. Багаһаа хойшо барандаа ажал хэжэ һураһан, мүнөө хуу булта дүршэлтэй болонхойнууд. Гэртэхи, газаахияаш дүүрэн хээд байдаг лэ даа. Ном лэ һайнаар үзэгты, ажал хэжэ һурагты гэжэ ходол хэлэжэ байдагбди, - гэжэ Валентина эгэшэ хэлэнэ.

Гэрэй эзэн Сергей Мунхоевич наһанайнгаа нүхэрэй хөөрөө тодожо абаад, бодолоороо иигэжэ хубаалдана:

«Хүбүүдээ ёһотой эрын зан­тай болгохын тула ходол дахуул­жа ябадаг хүм. Уһа голой эрьеэр загаһашалха тон дуратайнууд. На­мартаа алирһа жэмэсэй эдеэшэхэдэ, ой тайгаар үнжэдэгбди. Олоной урда юрэ хэмэл хандалга гаргаад бай­балшни, үхибүүн хуу ойлгожо байха. Харин үнэн сэдьхэлээрээ оролдожо ябахадашни, хүүгэд урдаһаашни та­талдаха. Шэрээ дээрэ табяатай эдеэн яагаад, ямар ажалай хүсөөр олдодог бэ гэжэ ойлгуулдагбди».

Иимэ бүлэдэ үндыһэн үхибүүд хуулиин наһа гүйсэхэдөө, саарһа дансын талаар үргэһэн гэртэхиндээ хэншье бэшэ болоно ха юм. Зарим үхибүүд түргэн гаража, һэегүй үгы болодог ушарнууд дайралдадаг. Харин Гармаевтанай хүүгэд далижажа, томонууд болобошье, һургуулиингаа амаралтын үедэ эжы, абадаа эрьежэ ерээд лэ байдаг. Тиигэнгүй яахаб? Өөрынь шуһа мяханһаа таһарһан үхибүүдһээ дутуугүй, бүри өөрөөршье үндылгэһэн эжы, абань хайратайл байгаа юм аабза. Үхэр эдеэлһэн газараа мэдэдэг гэжэ урданай сэсэн үгэ хооһон бэшэл даа.

- Үбһэ хулһанда, түлеэ залһанда үхибүүднай ерэжэ хамһалсадаг. Амаралтадаа гарам сасуу үглөөдэрынь хүрэжэ ерээд байдаг (энеэлдэнэ). Түрэһэн хоёр хүүгэднай эдэнэртээ ёһотойл аханууд мэтэ дахуулжа ябадаг. Бидэ анханһаа эбтэй ябагты гэжэ һургадагбди. Эбтэй ябаһан зон хадашье урбуулха аргатай ха юм даа. Зундаа ургуулжа хуряаһан ургасаяа, мяха шүлөө хубаалдажа байлсагшабди, - гэжэ нэгэн доро гэртэхин зугаална.

Хатуужаһан зүрхыень хайлуулжа, найдалай ошо бадараажа шадаһан гэртэхиндээ эрьенгүй үхибүүд яагаад байхаб даа. Үни хада томо болоһон хүүгэдһээ байха һая ерэһэн аха дүү Ивановууд эндээ дадаа, хүндэ хэрэгтэйбди гэжэ ойлгоо.

- Бидэ аба, эжыдээ ерэһээр 4 һара шахуу болообди. Улаан-Үдын хүүгэдэй гэрһээ ерээбди. Түрүүн 7 жэл шахуу Москвада байрлаабди. Эндэ гоё байна. Эжы, абадаа дуратайбди, ехэ һайн зон, - гээд, Миша хүбүүхэн хөөрэнэ.

Валентина Зоригтуевна үншэн үхибүүдые үргэхэ гэртэхиндэ үнгэргэгдэдэг олон тоото суглаан хуралдаануудта ходол хабаадажа байдаг юм. Тэндэ яагад үншэн хүүгэдэй ажабайдал хүнгэдхэхэб гэхэһээ эхилээд, ерээдүйн гэртэхиндэ зүбшэл заабари үгэдэг, тусхай һуралсал эмхидхэдэг. Тиимэһээ хүмүүжүүлгын талаар баян дүршэлтэйшье һаа, хуули ёһоной талаар мэдэсэтэй болоно. Хүниие үндылгэжэ, ажабайдалай харгыда гаргажа табиха гээшэ хүнгэн хэрэг бэшэ, үдэр бүриин ажал гэжэ булта мэдэнэбди. Ургамалшье һаа һайн харууһатай байбал, ехэ үрэ үгэнэ ха юм даа.

- Бидэ хүүгэдтээ буряад ара­дайнгаа урданай гүн сооһоо хүрэжэ ерэһэн заншалаа дамжуулдагбди. Арбан хара нүгэл, арбан сагаан буян гээшэ юун бэ гэжэ хөөрэжэ үгэдэгбди. Гэртээ лама санаартаниие асаржа, амгалан байдалай түлөө ном уншуулхадамнай, тэдэнэр Будаадын шажанай гүн ухаае ойлгуулжа үгэдэг. «Маанадта ажабайдалай нюусануу­дые уудалжа, иимэ һонирхолтойгоор хэншье хөөрэжэ үгэдэггүй һэн», - гэжэ хүбүүд, басагаднай хэлэдэг. Эдихэ, уухашье талаараа «буряадууд» болонхойнууд. Эдэмнай талхаяа эл­дээд, гурилтай шүлөө, буузаяа муш­хажа эдихэ тон дуратайнууд, - гэжэ үхибүүдэйнгээ абари зан тухай гэр­тэхин нэгэ дороо дуулганад.

Үлгын дуу шагнаха, эжы абын дурлал үзэхэ хубигүй энэ дэлхэйдэ мүндэлһэн хүүгэдые гэртээ абажа үндылгэһэн Элһэнэй ажаһуугшад амаргүй буян хуряажа байна гээшэ. Нютагай зон хэр угһаа олон хүүгэдтэй байдагаараа суутай юм. Үнгэрэгшэ зуунай 1960-1970 онуудта Элһэн нютаг СССР гүрэнэй эгээл олон хүүгэдтэй гурбан хүдөө һууринуудай тоодо ородог һэн. Ехэнхи гэр бүлэнүүдынь 10-һаа дээшэ хүүгэдые үндылгэдэг байһан гээд мэдээжэ.

Буряад зоной урдаа хараха Гэгээн Соодойн Цэдэн хубилгаан Элһэн һайхан нютагта хүмүүни бэе оложо мүндэлһэн юм гээд мэдээжэ. Эгээл тиимэһээ энэ нютагта үнэр баян айлайхид олон гээшэ гү? Буянта хэрэг үйлэдэжэ байһан нютагаархидта амжалта хүсэе!