985
Ерэхэ 2021 ондо түрэл “Буряад үнэн” сонимнай байгуулагдаһаар 100 жэлэйнгээ ойн баяр тэмдэглэхэнь.
Буряад хэблэлэй эхи табиһан “Буряад үнэн” эгээл түрүүн 1921 оной декабриин 21-дэ “Шэнэ байдал” гэһэн нэрэтэйгээр дэлхэй хараһан байна.
Шэнэ газетэ хэблэхын урда эмхидхэлгын ехэ ажал хэгдээ. Түүхын хуудаһануудые ирахада, һонирхолтой дансанууд гарана. Үшөө ноябриин 30-да мүнгэ һомолхо тухай асуудал бодхоогдоо. М.Амагаев ба К.Ильин гэгшэдэй тусхай бэшэг РКП(б)-гэй ЦК-гай Алас Дурнын бюрогой суглаанда харагдажа, гуйлтыень хангаха гэжэ шиидхэбэри абтаа.
1921 оной декабриин 1-дэ Шэтэ хотодо Алас Дурнын Республикын Буряадай автономито хүтэлбэриин (Бурмонавтоупр) Президиумэй түүхэтэ зүблөөн үнгэргэгдөө. Президиумэй түрүүлэгшэ Матвей Амагаев буряад газетэ хэблэхэ тухай элидхэл хээ. “Буряад-Монголой ажабайдал” гэжэ түрүүшын сонин нэрлэгдэхэ байгаа. Матвей Иннокентьевичэй һанамжаар, албанай хэрэгүүд тухай мэдээсэхэ үүргэтэй сонин хоёр долоон хоног соо нэгэ удаа монгол хэлээр хэблэгдэхэ ёһотой бэлэй. Хорин үдэр болоод, декабриин 21-дэ, түрүүшын дугаар гарахадаа, “Шэнэ байдал” гэжэ хубилгагдаһан байна. 1922 оной майн 1-һээ “Шэнэ байдал” долоон хоногто нэгэ дахин 1000 хэһэгээр хэблэгдэжэ эхилээ. 1923 онһоо хойшо “Буряад- Монголой үнэн” гэһэн нэрэ абаад, саашадаа үндэһэн сонимнай “Буряад үнэн” болоод, мүнөөшье болотор хэблэгдэнэ гээшэ ааб даа.
100 жэлэй хугасаада хэдэн сая һонирхолтой мэдээсэлнүүд, уран зохёолшодой бүтээлнүүд, статьянууд гараһан түүхэтэй. Олоной һонирхол татамаар зарим материалнуудые хүндэтэ уншагшадтаа һануулан дурадхаха хүсэлтэйбди.
Буряад-Монголой АССР-эй түрүү зоной түлөөлэгшэд Москва ерэбэ
M0СКВA, 22. (ТАСС). Январиин 21-дэ Буряад- Монголой АССР-эй мэдээжэ хүнүүдэй түлөөлэгшэд Москвада бууба.
Вокзалай перрон дээрэ тэдэниие Моссоведэй гэшүүд, Москвада байһан БМАССР- эй Засагай газарай гэшүүд – газар элдүүрилгын нарком нүхэр Маркизов, дотоодын худалдаа наймаанай нарком нүхэр Балтуев, мүн тиихэдэ заводуудай ажалшадай, оюутадай түлөөлэгшэд угтаа. Айлшадые БМАССР-эй Совнаркомой түрүүлэгшэ нүхэр Доржиев болон ВКП(б)-гэй обкомой секретарь нүхэр Ербанов толгойлоо.
Нүхэр Ербанов Москвада үнгэргэхэ түрүүшын үдэртэ метро хүрэхэ, ниислэл хотын бусад гоё газарнуудые хараха, Ехэ театр соо Ленинэй наһа дүүрэһээр 12 жэлдэ зорюулагдаһан зүблөөндэ хабаадаха хүсэлтэйгөө мэдүүлээ.
Москвада делегациин хабаадагшадтай хөөрэлдөөнүүд (ТАСС ТЕЛЕГРАФААР ДАМЖУУЛАГДАА)
Нүхэр Сталин үгэнүүдтэм дулааханаар миһэрээ...
Нүхэр Бадмаев, Сэлэнгэ аймагай Сталинай нэрэмжэтэ колхоз.
Баяр ёһололой зүблөөнэй һүүлдэ нүхэр Сталинда Буряад- Монголой АССР-эй үмэнэһөө бэлэг барюулааб: үндэһэн буряад хубсаһа - торгон дэгэл бүһэтэеэ, мүнгэн хутага, мүнгэн гааһа.
“Нүхэр Сталин, би танай нэрэмжэтэ колхозой гэшүүнби. Колхознигууд намайе Москва үдэшэхэдөө, танда дуратай болон үнэн сэхэ байһанай тэмдэг болгон, энэ бэлэг дамжуулхыемни үгөө”, - гэжэ хэлээб.
Нүхэр Сталин үгэнүүдтэм дулааханаар миһэрээд, бэлэгыемнай тодожо абаа. Манай үндэһэн хубсаһа үмдэхэдэнь туһалааб. Бүһэеэ бэһэлхэдэнь, гааһа барюулааб. Нүхэр Сталин тэрэ дороо тамхи хэжэ, гааһаяа носоогоо. Шангаар гарыемни адхажа, буряад-монгол арадта баяр хүргөөд: “Хэр ажаһуунат?” – гэжэ асуугаа.
Харюудань би уласаймнай бүхы ажаһуугшад үдэрһөө үдэртэ бүри һайн, хүхюутэй ажаһууна гэжэ найдуулааб: “Та буряад-монгол арадые шадалтай, сула ажабайдал зохёожо һургаат. Бидэ танда энэ жаргалтай байдалайнгаа түлөө баяраа мэдүүлнэбди”.
Хэдэн минутын үнгэрхэдэ, үшөө нэгэ баяртай уулзалга болоо – Советскэ Союзай маршал Клемент Ефремович Ворошиловтай. Хамгаалалтын нарком 1931 ондо Буряад-Монгол ерэхэдээ, манай колхоз хүрэһэн юм. Тиимэһээ мүнөө хэр хүдэлжэ байһаарнай һонирхоо. Дуратай наркомдоо омогорхол дүүрэнээр харюусааб: “Колхоздомнай хамаг юумэн үндэһөөрөө хубилаа. Бидэ жаргалтай ажаһуунабди”.
«Ниислэл хотын гоё һайханиие гайхаабди»
МОСКВА, 21. (Манай тусхай корр.). Январиин 21- дэ үглөөнэй 5 сагта Москва хүрөөбди. Моссоведэй, хэблэлэй түлөөлэгшэд, Буряадай нютагаархидай эблэл, Буряадай түлөөлэлгын эмхи бултадаа, мүн тиихэдэ нүхэд Ербанов, Доржиев, Маркизов бидэниие угтаа.
Станциһаа тусхай автобусуудаар “Гранд Отель” зошод буудал ошообди. Делегадууд ниислэл хотын гоё һайханиие, дулаан угталгые, анхаралтай хандасые ехэ гайхаа.
ВАНЧИКОВ.
Ехэ жаргал
Нүхэр Хуса Намсараев – уран зохёолшон.
Намайе Москва хото эльгээжэ, минии уласай ажалша арад намда ехэ хүндэлэл үзүүлээ.
Кремлиин танхим соо үгэ хэлэхэдээ, сэдьхэлни ехээр хүдэлөө. Нүхэр Сталинда зорюулһан шүлэгөө уншаһандаа тон жаргалтайб. Буряад-монгол хэлэн дээрэ уншажа дүүргэхэдэм, ород оршуулгань нүхэр Сталинда барюулагдаа.
Нүхэр Сталинда болон суг ажал ябуулагшадтань – нүхэд Молотов, Ворошилов, Калинин болон Орджоникидзедэ һүүлэй үеын бүтээлээ – “Цыремпил” романайнгаа түрүүшын хуби барюулааб. Уран зохёолшондо нүхэр Сталин шэнги уншагшадтай байхаһаа ехэ хүндэ үгы. Гэхэтэй хамта тэрэ минии романай авторшье болоно. Юундэб гэхэдэ, тэрээн тухай бодол намда урма зориг түрүүлээ, зохёохы ажалайм амжалтада туһалаа юм.
Нүхэр Сталинтай уулзалга намайе урмашуулаа. “Цыремпил” романайнгаа хоёрдохи хубиие хэблүүлһэнэйнгээ һүүлээр шэнэ зохёол бэшэжэ эхилхэб. Тэрээн соогоо нүхэр Сталинай анхаралай ашаар үзэгдөө харагдаагүйгөөр хүгжэн һалбарһан Буряад- Монгол орон зураглахаб.
