​Буряад Уласта хүдөө газараар аяншалга хүгжөөхэ талаар һуралсал үнгэргэгдөө

Буряадай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаманай дэргэдэхи Мэдээсэлэй болон онол аргануудай түбэй хүтэлбэрилэгшэ Аюна Цыренжаповагай ударидалга доро хүдөө газарта аяншалга болон амаралга хүгжөөхэ талаар һуралсал үнгэргэгдөө. Тиин уласай аяншалгын сайд Мария Бадмацыренова, «Талын нүүдэлшэн» гэһэн аяншалгын эмхи байгуулһан Светлана Цыбикдоржиева, хүдөө ажахы эрхилэгшэ, аяншалгын ажал һая эхилжэ байһан Цыцыкма Жамбалдоржиева гэгшэд хүдөөгэй аяншалгатай хуби заяагаа холбохо зорилготой хүнүүдтэй дүй дүршэлөөрөө хубаалдаба.

Һонирхоһон зон Инстаграм сүлжээ холбоондо шууд орожо, энэ ажалда ехэ хэрэгтэй мэдээнүүдые шагнаха аргада хүртэбэ. Мэдээсэлэй болон онол аргануудай түбэй иимэ һуралсал эмхидхэһэниинь тон һайшаалтай. Һүүлэй үедэ Буряад орондо аяншалга, амаралга хүгжөөхэ гэһэн зугаа гаражал байдаг болонхой. Хэдэн сая ажаһуугшадтай томо хотын зон саг зуурадашье һаа тэндэһээ хобхоржо, хүдөө нютагай юрын байдалда, байгаалиин үзэсхэлэндэ амархаяа һанадаг болонхой. Ушар тиимэһээ арад зоной жэнхэни оршон байдал түхеэржэ дурадхабал, тон эрилтэтэй байна.

Хотын ажаһуугшад хүдөө нютагта мал ажахы эрхилжэ байһан айлайда ошожо, хэдэн үдэр тэндэ айлшалхаһаа гадуур үхэр малай хойноһоо ябахадаа гү, али ондоошье ажал хэхэдээ, үнэхөөрөө сэдьхэлээ тэниилгэжэ амарна. Эгээл иимэ шэглэлээр манай хүдөө ажахы эрхилэгшэд мал адууһаяа үсхэбэрилхын хажуугаар айлшадые угтажа абахадаа, мүнгэхэнииешье олохо аргатай болоно. Теэд мал ажалда хэнһээшье шадамар бэрхэ зомнай үндэр тушаалта ноёд һайдай газараар ябажа, саарһа данса бүридхэхэ болоходоо, хаанаһаань эхилхэеэ ойлгожо ядадаг.

Хүдөөгэй аяншалга шэмээшэгүүдһээ эхитэй

Хүдөө һууринда аяншалга хүгжөөхэ һанаатай хүнүүдтэ байгша онһоо эхилжэ, грантын аргаар туһаламжа үзүүлэгдэнэ. Эндэ хабаадажа, хаба шадалаа туршалсахаяа аяар 40 гаран хүн мэдүүлгэ оруулһан байна. Тиигэжэ бүхыдөө 2 сая түхэриг энэ хэрэгтэ гаргашалагдаа. Мүнөө жэл 4 хүнэй эгээл эрхим дурадхалнууд һайшаагдажа, тус тустань 250 мянган түхэриг хубаагдаа. Тэдэнэй нэгэн – тус һуралсалда хабаадаһан Цыцыгма Жамбалдоржиева болоно. Саашадаа иимэ дэмжэлгэ бүри үргэдхэгдэхөөр хараалагдана. Һонирхоһон зон Буряадай Аяншалгын яаманай хороондо хандажа, һанаа зобооһон асуудалнуудтаа харюу абаха аргатай юм

“Уластамнай Тарбагатайн шэмээшэгүүд тон түрүүлэн, энэ һалбарида ажал ябуулжа эхилээ юм. Тэдэ урданайнгаа байдал, заншалаа һэргээжэ, айлшадаа дуу шуутайгаар угтажа эдеэлүүлхэ, ундалуулхаһаа гадуур музей харуулна, түүхэеэ хөөрэнэ. Харин һүүлэй хэдэн жэлэй туршада иимэ шэглэлээр яһала олон зон ажалаа зохёогоод, амжалтатай ажаллажа байна, - гэжэ аяншалгын сайд Мария Бадмацыренова хэлээ. - Сэлэнгын аймагай Ноёхондо адуун һүрэгэй фермэ байгуулагдаад, айраг бүлэжэ, зониие эмнэнэ, амаруулна. Тэрэл Тарбагатайн аймагта страус гэжэ томо шубуудые үсхэбэрилнэ. Түнхэндэ энэ жэл оронуудые худалдажа асараад, ехэ ажахы байгуулба. Юрэдөө, жэлһээ жэлдэ һонирхолтой юумэнүүд олон боложол байна. Энэнь тон һайшаалтай”.

“Талын нүүдэлшэнэй” хүндэмүүшэ эзэн

Светлана Цыбикдоржиева шэмээшэгүүдэй байра байдал харахаяа нэгэ үдэрэй аяншалгада хабаадажа, ехэ һонирхоод, буряад арадайнгаа түүхэ, соёл, урданай ажабайдалтай танилсуулхаар иимэрхүү түсэл бэелүүлхэ гэжэ бодоо һэн. Тэрэ зорилгонь бэелүүлэгдэжэ, мүнөө «Талын нүүдэлшэн» гэһэн томо аяншалгын газар болоод байна гээшэ. Тиин энэ шэлгэлээр яһала дүй дүршэлтэй болоһон Светлана Бальжинимаевна иигэжэ хөөрөө:

“Тарбагатай аймагаар аяншалгада ошоһомни намда тон ехээр һайшаагдаа. Тэдэ «Арсалан» хадын үбэртэ айлшадаа угтажа абаад, тэндэһээл домог түүхэнүүдээ ехэ һонирхолтойгоор хөөрэжэ эхилхэдэнь, тон анхаралтайгаар шагнаабди. Ходол ябажа байдаг газартаа ошоод, тэдэнэй хөөрэжэ эхилхэдэнь, өөрынгөө нютагтай холбоотой домогуудые мэдэхэгүй байгаабди. Удаань гэртээ ерээд, ухаагаа һайса гүйлгөөд, буряад арадайнгаа ёһо заншал, түүхэ олондо үзүүлхэ аяншалгын түсэл зохёон бэелүүлхэ гэжэ шиидээб. Эндэ һайнаар бодожо үзэхэ хэрэгтэй. Буусатнай хаана оршохоб, яагаад хүн зон танай дурадхаһан газарта хүрэжэ ошохоб, юу эдихэб гэхэ мэтэһээ эхилээд, хуу саарһан дээрэ бэшэжэ байгаад, һайса бодомжолхо хэрэгтэй. Амтатай эдеэгээр хүндэлхэһөө гадуур аяншалагшадые нэн түрүүн һонирхуулха хэрэгтэй. Бидэ Асагад нютагта аяншалгын газар түхеэржэ эхилхэдээ, арадайнгаа зэр зэмсэгүүдые суглуулаабди. Һэеы гэрнүүдые табяабди, дуу хатартай багахан зүжэглэмэл наада харуулжа эхилээбди. Буряадайнгаа амтан эдеэ дурадхаал аабзабди. Тиихэдэ бүхы юумэеэ сэбэрээр байлгаха хэрэгтэй. Гар нюураа угаахадань, сэбэр аршуул үгэхэһөө эхилээд, тон анхаралтайгаар хандаха шухала”.

Басаганайнгаа нүхэдые айлшалуулжа байһаар

Харин Хориин аймагай Амгаланта нютагай мэдээжэ Жамбалдоржиевтан өөһэдөөшье ойлгонгүй, мал адууһаяа харадаг газартаа айлшадые угтадаг болоһон юм. Мүнөө һуурижаһан хүдөө газартань зайн гал, уһанай худагшьегүй байгаа. Буусаяа түхеэрхэдэнь, гэрэйнь арада булаг тэһэржэ бурьялаа. Зүб зам шэлэһыень байгаалишье дэмжэһэн шэнгеэр үзэгдөө бэлэй.

“Манай басагантай суг һурадаг нүхэдынь болон багшанар түрүүшым- най айлшад боложо, Хори нютагһаа буужа ерээ һэн, - гээд Цыцыгма эгэшэ өөртөө шэнэ ажал зохёоһон тухайгаа хөөрэнэ. - Үхэр малаа хараһанай ашаар олоһон мүнгөөрөө газаа зосоохиёо хээбди, найман ханатай модон гэр баригдаа, һэеы гэр тодхогдоо. Нүхэрни миниингээ иимэ ажал ябуулхада гайхадаг һэн (энеэнэ). Теэд ябан ошон, Хитадһаа, Франциһаа, Израильһаа удаа дараалан айлшадые угтаабди. Гүрэнэй талаһаа тэдхэмжэдэ хүртэһэндөө угаа баяртай байнабди. Тэрэ мүнгөөрөө хүн зоной һуужа амарха зохидхон һарабша бариха түсэбтэйбди. Хэхэ ажал амаргүй ехэ даа”.

Хотын хабшууда һууһан хүнэй хүдөөгэй уудам талада гаража амархада, ямар гоё гээшэб! Тиихэдэ өөрын буйлуулһан һайн шанартай эдеэ хоол барихада, хүнэй бэе махабадта тон туһатай гэжэ хүн бүхэмнай мэдэнэ. Хара хүлһэеэ адхажа олоһон мүнгэндөө хүн бүхэн шанар һайтай эд бараа абаха гү, али зохид газарта амаржа, сэдьхэлээ ханааха гэжэ оролдоно ха юм.

Һайнаар амаржа унтаха байра, бэеэ һамааруулжа сэнгэхэ һонирхолтой хэмжээ ябуулганууд болон һайн шанартай эдеэ хоол дурадхабал, хүн зон ямаршье мүнгэ алта хайрлангүй, дахинаа эрьежэ, танайда ерэжэл байха. Иигэжэ дүршэлтэй олзын хэрэг эрхилэгшэдшье, ноёд һайдшье нэгэн дуугаар хэлэнэ.

Бууралхан Буряад нютагаймнай булан бүхэндэ дабташагүй гоё һайхан байгаали бии, һайн һанаатай зоншье олон. Дэлхэйн эрдэни зэндэмэни болохо Байгал далайн эрьедэ тоонтотой буряад арад азатай гээшэ. Бурханһаа үгтэһэн энэ баялигаа гамнажа, буянтай бурхантай, амгалан ажаһуухамнай болтогой!

Булат БАДМАЕВ