Дабаасамбу һаарамбын дабаанууд

Һаяхана номой санда «Буряад үнэн» сониной хуушан дугаарнуудые уншажа, хужарлан байтараа, мэдээжэ сэтгүүлшэн Долгор ЖУГДУРОВАГАЙ «Һаарамба ламын бэшэгэй мүрөөр...» гэһэн 1994 оной январиин 18-да гараһан толилолго тон ехээр һонирхон уншабаб.

Бэшэгэйнь мүрөөр...

«...Эрхим ехэ Та, Бата, танай бэшэгые 1990 оной 6-дахи һарын 17-до абажа, маша ехэ баярлабаб. Би, Дабаасамбу, бурханай номой һургуули хэхын тулада нютагһаа 1926 ондо гараад, Үбэр Монголой Бадхар болон ехэ хэдэн сүмэдэ хурал хуража, номдо һуража, 5 жэл һуугааб. Эндэһээ Амдогой Лавран хиидтэ 21 жэлдэ хурал номдо хуража, 3 боди номой шүүбэри үргэжэ, «рабжамбын» (шойрын 13 шатые бүрин дамжажа түгэсэһэн, бурханай шажанай гүн ухаанай онолой номдо нэбтэрхэй мэргэжэһэн хүндэ олгогдодог эрдэмэй зэргэ – Шагдаров Л.Д., Черемисов К.М. Буряад-ород толи. – Улаан-Үдэ, 2008.) гүн ухаанай нэрэ абааб.

Эндэһээ дээшээ ябаад, Мүнхэ Жуугай орондо (Түбэд) хүрэжэ, хэдэн һара һуужа, зургаан ехэ ахалагша дасан болоод, энэ ехэ үргэлэй оронуудта эхэ, эсэгэ, аха дүүнэр болон эхэ зургаан зүйлэй амитанай туһада зорюулжа, үргэл мүргэл хэһэн байнаб. Энээнэй һүүлдэ 6-7 нүхэдтэй хамта 20 хоногто ябажа, Энэдхэгэй орондо хүрэжэ, мүргэл ехэтэй газарнуудта 7 жэлдэ мүргэжэ, зальбаржа ябаха забһартаа Энэдхэгэй зүүн тээхи газарта Түбэдэй 6 ехэ Хаан дасан ба Нима Сарья газарнууд гэһэн 8 Ехэ хуралай хамтарһан газар хүрэһэмби. Эндэ 5 бодиин шүүбэри үргэжэ, «һаарамба» гэжэ нэрэ абаа һэмби. Мүн Балба (Непал), Бутан орондо хүрэжэ, 7 жэлэй туршада үргэл мүргэл хэжэ ябаад, саадахи Түбэд болон Балба хоёрой забһарай ехэ үндэр хада уулада һуужа, 108 маанида һууһан байнаб.

Минии танил байһан гэбшэ Дагзал гэдэг лама Америкын орондо Сүмэ хурал баряад, намайе, Дабаасамбуе, Ехэ Сүмэдэ нүхэр болгожо урихадань, 1966 оной 5-дахи һарын 2-то Америкын орондо ерээд, хурал номой ябадал хэжэ, энэ газарта 23 жэлһээ үлүү болохоёо байнаб.

Таанар намайе мэдэхэгүй байнат. Минии абын дүү, Дабаасамбу гэдэг лама, ехэ баян, мүнгэ алта суглуулһан, гэр байра бариһан – иимэ лама байна гэжэ һанаха янзатайт. Би болбол хубараг болоһонһоо хойшо мүнөө хүрэтэр сахил санваар (номуун сахил) алдаагүй, габ гансаараа, үлэн, шара хубсаһаараа ябанаб. Нэгэ бага гэртэйб. Тэрээн соомни ехэ юумэн үгы, юрын лэ байдалтайб. Америкын газар ерэхэ хүсэлэнтэй байһан тула намтараа урлажа, бэшэг ябуула гэжэ, Бата, та бэшэһэн байнат. Тэрэ болохогүй. Олон һанаа сэдьхэһэнэй хэрэггүй. Хүмүүнэй наһан мүнхэ бэшэ тула арбан хара нүгэл һэргылжэ, арбан сагаан буян бүтээжэ һуубал, һайн бэлэй. Бурханда зула бадараажа, хүжэ ууюулжа, маани уншажа байхые гуйнаб.

Танай хаяг энэ газарта мэдэхэгүй байна. Һүүлэй бэшэгтэ хаягаа бэшэхые гуйнаб. Пагмын хоёр басагадай үри хүүгэд гэжэ бии үгыень бэшэгты. Долгоржабай хүүгэд гэжэ байха гү? Ямараар амидаржа байдагаа бэшэгты. Һамажаб абгайн хүбүүн Бата гэдэгүүд Ушарбай нютагтаа һайн байдаг гэжэ Балдандоржи хүрьгэн бэшэһэн байна. Тэрэ Һамажаб гэдэгынь Һамажаб нагасын хүбүүн гү, тэрэниие һайтар бэшэгты.

Һүүл доро баяртай. Дабаасамбу Сэрэнэй мүнби. Мүнөө 86 наһатай байнаб. 1990 оной 6-дахи һарын 29- эй һайн үдэр бэшэбэ».

(Эрдэмтэ ламын хуушан монголоор бэшэһэн бэшэгые монголшо эрдэмтэн Даша-Нима ДОРЖИЕВ мүнөөнэй буряад хэлэндэ оруулаа).

Уулзаха хубигүй байгаа

«Буряад ороной эрдэм бэлигтэй хүнүүдэй нэгэнэй Америкын Холбоото Штадуудһаа түрэлхидтөө эльгээһэн бэшэгые дээрэ харуулбабди. Буддизм гээшэ эрхим дээдын эрдэм ухаан юм гээд үндэр түрэлтэ Далай лама айладхаһан юм гэдэг. Энэ эрдэм ухаае бүхэли наһаараа үйлэдэжэ, Дабаасамбу Сэрэнэй гэдэг тухандань хүрэжэ, шажанайшье, гүн ухаанайшье талаар дээдын – рабжамбын, һаарамбын нэрэ зэргэнүүдтэ хүртэһэн хүн гэжэ намтарһаань ойлгохоор бэшэ гү. Агын округой Могойтын районой Ушарбай нютагһаа гарбалтай хүн байһан.

Буряад зоной ёһо заншалда хоёр- гурбанһаа дээшэ хүбүүдтэй айлайхи нэгыень дасанда хубараг болгодог гуримтай байһан юм. Иигэжэ Сэрэнтэнэй Дабаасамбу хүбүүниинь эрдэм эдлэхэ, мүргэл буян үйлэдэхэ замда бүхы наһаяа зорюулһан хүн гэжэ бэшэгһээнь элирнэ.

Улаан-Үдэ хотодо һуудаг дүүнэрынь гэхэдэ, бүхы наһаараа Буряадай номой хэблэлдэ ажаллаад, наһанай амаралтада гараһан аад, Бутид Цыреновна сагһаа урид наһа бараа һэн. Даша-Нима Цыренович дүүтэйнь хөөрэлдөөбди. Ахатаяа ямаршье холбоогүй ябаһан гэхэдэ, балай гайхалтайшье,

 үнэншэжэшье ядахаар бэшэ бэзэ. Сагай зөөлэрэнтэжэ эхилхэдэ, бүри урда тээнь гү, аха тухайнь зэрэб үгэ дуулдадаг болоһон ха. Тон шухала хэрэгэй гарахадань, 1990 ондо бэшэг бэшэһэн байгаа. Тэрэнэйнь харюу тэрэл оной декабриин 7-до хэдыхэн үгөөр англи хэлээр бэшэһэн харюу декабриин 20-ёодоор Америкэһээ абаа һэмди гэнэ. Тиигэхэдээ бэемни муудаад байна, харууһан тон һайн. Иигээд юумэн дүүрэнтээ гэһэншүү бэшэг абаа һэн ха. Иигэхэдээ 1990 оной эсэстэ гү, али 1991 оной эхиндэ эрдэмтэ лама Дабаасамбу тагаалал болоһон байна», - гээд, Долгор Жугдуровагай толилолго дүүрэнэ.

Далай ламын багша

Ушарбай нютагһаа гарбалтай Дабаасамбу һаарамба лама тухай хаанашье ябаа һаа һурагшалжа ябадагби. Талаамни буруулдаггүй. Агын тойрогой Сагаан Шулуутай нютагай жиндаг Дэнзэн Цыренович Цыреновэй хөөрэһые Сүүгэлэй дасанда бэшэжэ абаа һэм: «Сагай хатууржа эхилхэдэ, 1926 ондо, Сүүгэлэй дасанай табан ламанар хазаар морёор хилэ гаража ошоһон юм. Цыремпилэй Содном абгамнай, һүүлдэ һаарамба лама гэжэ тодороо бэлэй. Дабаасамбу ламхай тэдээн соо ябалсаа. Сүүгэлэй дасанай һандархада, уншалгань Шэнэхээн дасанда даалгагдаһан, хэдэн жэл соо таһалдуулангүй хуралаа хуража, номоо табижа байгаа юм гээд абгамнай хөөрэдэг байгаа».

Содном ламбагайн хөөрэһөөр, Дабаасамбу ламбагай сагдаанарта баригдаад, гурбан жэл Хитадай түрмэдэ хаагдахадаа, үдэр бүри бисалгал үйлэдэжэ, маанияа уншажа байгаа һэн ха. Тэрэ хаагдахадаашье гажараагүй, түрмэһөө табигдахадаашье баярлаһан шарай харуулаагүй һэн. Гоман дасанда байрлаад, бурханай ном саашань һуражал байгаа, найман жэлдэ шулуун агы соо даяанда һууһан байна.

Дабаасамбу ламбагай Энэдхэгэй буддын шажанай ехэ һургуулинуудта ном табидаг байгаа. Далай лама Дабаасамбу һаарамбые багшамни гэжэ хандадаг байһан юм. Будда бурханай шажан далайн саана дэлгэрүүлһэн Дабаасамбу ламбагай олон шабинартай юм. Тэдэнэйнь дунда бүхы дэлхэй дээрэ алдар суутай хүнүүд бии, нэрлэбэл, Роберт Рупен, Динджи Андреев, Роберт Турман ба Ума Турман болон бусад.

Америкын Холбоото Штадуудта олониитэдэ мэдээжэ, хүндэтэй багша байһан юм гэжэ дууладаг байһан хадаа буддын шажанай гүн ухаанай профессор Роберт Турманай 2014 оной март һарада манай Улаан- Үдэ ерээд, Үндэһэтэнэй номой сан соо уулзалга хэжэ, асуудалнуудта харюу үгэжэ байхадань: «Хүндэтэ профессор, буряад-монгол үндэстэн Дабаасамбу һаарамба ламые Та таниха байгаа гүт?» - гэжэ асуудал тэрээндэ табяа һэмби.

«Дабаасамбу һаарамба ламатай Энэдхэгтэ Варанасида танилсаа һэм. Тэрэ буддын шажанай гүн ухаанай эрдэмтэн. Тэрэ ехэ һургуулида сан­скрит хэлэ заадаг, түбэд эмнэлгын хэшээлнүүдые хэдэг һэн. Һүүлдэ минии багша Геше Вангьял Дабаа­самбу һаарамба ламатай хоюулаа Нью-Джерси хотодо «Шедруб Линг» түбэд түб байгуулаа һэн. Багшадаа ерэхэдээ, би Дабаасамбу һаарамба ламатай уулзадаг һэм. Буддын шажа­най элдэб асуудалнуудаар үгэ буляал­дааншье (дискуссия) бологшо бэлэй. Мүнөө байгша үе сагһаа 400 жэл бо­лоод, Шамбалын дайн болохо гэжэ Калачакра-тарниин ном соо бэшээ­тэй юм. Дабаасамбу һаарамба лама бурханай ном соо бэшээтэй номно­лоороо болохо гээд хэлэдэг байгаа. Харин минии һанамжаар ажахын, үйлэдбэриин хойшолонһоо, бай- гаалиин байдал ондоо болоһонһоо Шамбалын дайн номноһон сагһаа урид эхилжэ магад гэһэн байгааб. Геше Вангьял багшамни минии тала­да болодог һэн», - гэжэ Роберт Тур­ман харюусаа һэн.

«Бүмбэрсэг дэлхэй – бултанаймнай нютаг»

Хари гүрэндэ байһан түрэлтэеэ айлтагүй харилсаха һайн саг ерээд байхада, 60-аад гаран ондо Жамбалдоржо хамба лама Дабаасамбу ламбагайһаа түрэл гаралдань захяа бэшэг асарба. Нагасаһаа мэдээсэл абажа баярлахадаа: «Нютагаа ерэжэ үзэгты, саг һайн болоод байна, бидэ Таниие үргэхэбди», - гэжэ уряашье һэн ха. Энээн тухай Пагма дүүгэйнь басаган Долсон Цыреновна хөөрөө бэлэй. «Би үдэр бүри таанадайнгаа түлөө маанияа уншажа, сайгаа үргэжэ байдагби. Сэдьхэлдээ һанаад байхадатнай, би таанадай хажуудатнай байналби даа. Холо, ойро гэжэ байхагүй. Бүмбэрсэг дэлхэймнай - бултанаймнай нютаг гээшэ бэд даа», - гээд, Дабаасамбу һаарамба харюу үгэһэн байгаа.

1991 оной январь соо Дабаасамбу ламбагайн тагаалал болоходо, Далай лама хойтын буян үйлэдөө һэн. Европо, Ази, Америкэһээ олон тоото шабинарынь, нүхэдынь ерэжэ, шаналал гашуудалаа мэдүүлжэ байгаа. Харин нютаг дээрэнь Дабаасамбу һаарамба ламада зорюулагдаһан субарга бүтээхын тулада Батодалаев Бадма Санжижабай Долсон нүхэртэеэ (Дабаасамбу ламбагайн Пагма дүүгэйнь басаган) нилээд ехэ ажал ябуулга хэһэн, олониитые уряалжа, зоригжуулжа ябаһан гээшэ. Тэрэ үедэ Агын тойрогой гулваа байһан Согто Бальжинимаевич Мажиев, Могойтын районой захиргаан, Ушарбай нютагаархин тон ехээр туһалалсаһан юм. Субарга яагаад бүтээхэб гэжэ Балбар ламбагай заабари хэлэжэ туһалһан юм. Могойтын дуганай баруун хойнохоно Дабаасамбу һаарамба ламбагайда зорюулагдаһан субарга бодхоогдожо, арамнайн боложо байтар, нэгэшье үүлэгүй тэнгэриһээ бороо дуһалаа һэн. Нютагаархинаа, түрэл гаралаа, эхэ нютагаа арюухан аршаанаар сүршэжэ, эрдэмтэ һаарамба ламбагайн һүнэһэниинь һэб-һэбхэн һалхинай һэбшээгээр нютагаа бусаһандал һанагдаа бэлэй.