​Сурхайта нуур – Буряадай субад эрдэни  

Буряадай Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай бүлэг мэргэжэлтэдтэй хамта үдын хойно Улаан-Үдэһөө Сурхайта нуурай шэглэлээр гара- бабди. Заһамал дардам замаар саг тухай ябаад, баруун гар барин годиржо, нэгэ хэды дондород гээд, хүрэхэ газартаа хүрэһыемнай уһанай эрьеэр улад зоной олон гээшэнь. Нуурай дэбисхэр дээрэ орохын ту- ла мүнгэ түлэхэ ёһотой юм байна. Машинын түлөө 100 түхэриг, мүн хүн бүхэнһөө тус тустаа 70 түхэриг үгэбэбди. Энэ мүнгэниинь ариг сэ- бэрые сахидаг зоной салинда, гадна амарагшадай аюулгүй байдал хангаха хэрэгтэ гаргашалагдадаг юм ха.

- Ажалай үдэр ха юм, амарагшад яагаа олон гээшэб? – гэжэ бидэниие угтаһан “Сурхайта нуур” гэһэн хизаарлагдамал харюусалгатай эмхиин захиралһаа абаһаар лэ асуухадамнай: “Энэтнай үшөө үсөөн гээшэ. Гол түлэб хажуудахи Гусиноозёрскһоо уһанда орожо, бэеэ наранда шаруулхаяа нэгэ үдэрөөр ерэһэн зон лэ даа. Харин амаралтын үдэрнүүдтэ хаа-хаанаһаа адагынь 800-гаад хүн суглардаг”, - гэжэ харюусаба.

Коронавирус дарагдаадүй, зор­гоороо зайхань эртэшэгшье һаань, зон гэрэйнгээ оёорто һуужа эсээ. Тиимэһээ ойро тойрон байһан гол мүрэн, нуур сөөрэм, аршаан була­гууд тээшэ зоригшод олошороо. Тэдэнэй аюулгүй байдал сахихаһаа гадна, үнөөхи үбшэнһөө һэргылхэ талаар шанга эрилтэнүүд засагай зургаануудай урда табигдана. Гадна амаралта эмхидхэгшэдэйшье ха­рюусалга ехэ ааб даа. Энэ ушараар Сурхайта нуурай эрьедэ аяншалгын баазануудые баридаг зон хэр зэр­гэ бэлэдхэлтэй байна гээшэб гэжэ шалгаха зорилготойгоор Буряадай Дотоодын хэрэгүүдэй яаманай Оло­ниитын журам хамгаалха хэлтэсэй таһагые даагша Андрей Алтаев ерээ.

- Гарагай 6, 7, 1-эй үдэрнүүдтэ амархаяа ерэһэн зоной тоо эрид дээшэлдэг хадань журам сахиха сагдаанаршье нэмэгдэдэг. Сэлэнгын Дотоодын хэрэгүүдэй таһагай ажалшадһаа гадна, хүршэ Зэдэ, Ивалга аймагуудһаашье мэргэжэлтэд хабаадуулагдана, - гэжэ Андрей Алтаев тэмдэглэнэ.

Үнэхөөрөө, арад зомнай амаралта гээшые архигүйгөөр түһөөлдэггүй ха юм. Тиимэһээ һогтуушуулай хуули буса ябадалнуудһаа һэргылхэ талаар дотоодын хэрэгүүдэй албанууд ехэ ажал ябуулна. Олоной газарта хулгай хэгшэдые халуун мүрөөрнь мүшхэжэ барибшална. Эдэ мэтые түргэн элирүүлхэ зорилготойгоор Сурхайта нуурта агаараар ниидэ­дэг квадрокоптернууд ашаглагдажа эхилхэнь.

- Нёдондо Байгал дээрэ амаржа байтараа, абынгаа бэлэглэһэн алтан часы хулуулгажархёо һэм. Юумэеэ орхёод бү ябаарай, хаража байгаарай гэжэ хүбүүндэ захижа- захижа, уһанда орохоёо ошоһон хүм. Теэд үхибүүн хадаал үхибүүн - һуури байра гэжэ үгы. Хажуугаарнь үнгэрһэн хүбүүдээр наадажа нэтэрээд, харууһалжа байһан юумэеэ орхижорхёо юм ааб даа. Теэд хулгайшад иимэ юумэ юу алдаха һэм. Сагдаанарта мэдүүлээшьегүйб, олдохоёо болёо бэзэ гэжэ бодоод. Харин энэ квадрокоптер хэрэглэжэ, видео-бэшэлгээр бэдэрхэ гээшэ ухаантай юм байна, - гэжэ Гусиноозёрскһоо амархаяа ерээд байһан нэгэ хүн аюулгүй амаралта хангаха талаар иимэ юумэнэй хэгдэһэндэ олзуурхана.

Сагдаанарһаа гадна, Роспотреб- хиналтын мэргэжэлтэдшье энэ үдэр аяншалгын баазануудта шалгалта эмхидхээ. Тэдэнэй эрилтээр, хорото бодос усадхаха тусхай хэрэгсэлнүүд амаралтын газар бүхэндэ байха зэргэтэй. Тиишээ ороһон хүнүүдэй заатагүй гар хүлөө арюудхахынь хажуугаар, хонохо, хоол бариха таһалгануудынь саг үргэлжэ сэбэрлэгдэхэ ёһотой. Энэ талаар Сурхайта нуурай эрьедэхи баазануудта зарим тэды дутуу дунданууд элирүүлэгдээшье һаань, юрэнхыдөө, яһала һайн гэһэн тобшолол хэгдээ. Гадна сагдаанар амархаяа ерэгшэдтэй хөөрэлдөө хэжэ, яажа бэеэ абажа ябаха тухайнь һануулаа.

- Гэр бүлөөрөө нүхэсэдэг хэдэн айлнууд жэл бүри сугтаа амардаг заншалтай аад, мүнөө өөһэдөөл ерээбди. Дан олоор суглархагүй гэһэн эрилтэ хүсэндөө зандаа ха юм. Теэд харахадамнай, хэдэн машинаар бүлэг бүлэгөөрөө һубарилдаад буужа байһан зоншье бии. Яагаашье һаа, хүнтэй үлүү ехээр харилсангүй байха гэжэ оролдонобди. Тиигэһээр зоной олон болошоогүйдэ, гэр руугаа ошохомнай ха. Яһала һайн амараабди. Эрье сэбэрхэн, уһан дулаахан, - гэжэ зорюута ажалай үдэрнүүдтэ хүнэй үсөөниие һамбаашалжа ерэһэн Булат ахай хөөрэнэ.

Сурхайта нуур дээрэ амаралтын хаһа нээхэ талаар бэлэдхэлэй ажал үшөө хабараар эхилһэн юм. Май һараһаа хойшо аяншалгын баазануудай эзэдтэ аюулгүй амаралта эмхидхэхэ эрилтэнүүд табигдаа. Тиигэжэ эрье зубшаад байһан наймаагай ба хоол бариха газарнууд 21 сагай һүүлээр архи ба бусад һогтууруулха унда худалдахагүй гэһэн хуули баримтална. Мүн һүниндөө шаг шууяа табихагүй гэжэ баһал булта мэдээ юм аабза. Журам сахяагүй эмхинүүдтэ яла тохогдохо.

- Газарай хүрьһэ шэнжэлээбди, нуурайнгаа уһа шалгаабди. Юрэнхыдөө, арад зоной аюулгүй амаралта хангахын тула аяншалгын баазануудшье баһал бүхы эрилтэнүүдые дүүргээ. Гадна хог нобшо хуряаха талаар шухала асуудалда анхаралтайгаар ханданабди, - гэжэ “Сурхайта нуур” гэһэн хизаарлагдамал харюусалгатай эмхиин захирал Владимир Чойжинимаев жэлһээ жэлдэ хэдэг ажалнууд тухайгаа хэлэнэ.

Сурхайта нуурые Буряадай субад эрдэни гэжэ дэмы хэлэдэггүй. Арад зоноймнай амарха тон дуратай газарнуудай нэгэн гэжэ нэрлэгдэхэл ёһоороо нэрлэгдэнэ. Бүхы дэлхэйгээр мэдээжэ Байгал далайн эрьедэшье зундаа иимэ олон хүн байдаггүй. Уһаниинь дулаахан мүртөө сэбэрхэн байдагайнь нюуса гэхэдэ, нуур доогуур олон булагууд бурьялан гарадаг юм. Гадна эрьеэрнь һүүлэй үедэ болбосон түхэлэй үнэтэйшье, мүн дунда жиирэй шадалтай зоной орожо хонохо баазанууд түхеэрэгдэнхэй юм байна. Юрэдөө, хари гүрэнһөө дутуугүйгөөр амарха аятай зохид эрхэ нүхэсэл эндэ байгуулагданхай.