Буянтай минии, Аха нютаг

Буряад ороной дэбисхэр дээрэ Бүрин хаанай хормойдо Бүргэд шубуун харуултай, Бултанай анхарал татаhан, Буянтай минии, Аха нютаг!

 Саяан уулын хормойдо, Бүрин хаанhаа үршөөлтэй Аха нютагаймни тала дайда, хада ууланууд, тэршээ түргэн гол горход, аршаан булагууд эхилдэг.

Аха… Минии түрэhэн, минии үдэhэн тоонто нютаг лэ. Энэ дайдадаа эхын умайhаа мултаржа, алтан дэлхэй дээрэ мүндэлөө бэлэйб. Эжы  абынгаа альган дээрэ тэнжэн, эгээл түрүүшынгээ алхам хэжэ, Эхэ нютагтаа хүлөө шоройдооб. Энэл нютагhаа минии наhанай эхин түрүүшын алхамууд эхилээ. Эндээл би «а» үзэг танижа, түрэл буряад хэлэеэ үзэжэ, эндээл уг гарбалаа мэдэхэ болооб.

Минии нютаг hайхан даа, минии нютаг баян даа! Ажалша, малша, ангууша зонуудтай. Үбэл нажаргүй хада уулаар бэлшэн ябадаг hарлаг малаар Аха нютагамнай олон. Манай нютагта hарлаг, хайнаг, ортоомо, монгол үүлтэрэй үнеэдые, адуу, хони, сагаа, ямаадые үдхэдэг.

Маниие тойроод орьёл үндэр хада хабсагайнууд, эмтэй домтой гол горход, аршаанууд. Тоолохо болобол: Дэбиин аршаан, Хойто – Голой, Тиисын, Жойгоной, Халбын гэхэ мэтэ олон даа. Хаана яанаhаа хүнүүд ерэжэ, бэе махабадаа заhадаг, эмнэдэг. Ехэ туhатай гэжэ хэлсэдэг лэ даа.

Үшөө тиихэдэ, ямар эмтэй домтой ургамалнууд үгыб даа. Үбшэн бүхэндэ таарадаг борогшоной бааhан, шулуунай тоhон, сагаан дали, хара ая, арса, сурга гэхэ мэтэ.

Манай нютагта ООО «Хужир Энтерпрайз», ПАО «Бурятзолото», ООО «Рифей» гэһэн бүридэмэлнүүд  баялигуудые малтадаг. Үшөө ямар олон олдоогуй, мэдэгдээгуй нөөсэнүүд газарай нюруу доро хэбтэнэ гээшэб?

Манай Аха нютаг баян, дэлгэр даа. Янза бүриин яhатан: ород, буряад, хальмаг, монгол, hоёд арад зон аха дүү мэтэ эбтэй эетэй ажаhуудаг. Ахын зон урин налгай, хүндэмүүшэ, туhамарша зангаараа илгардаг. Ямаршье айлшанай ерэхэдэ, хүл дээрээ угтажа, хоймортоо урижа, эдеэнэй дээжээр хүндэлэн, үгын hайханаар угтан абадаг ехэ hайхан заншалтай юм.

Бидэ, залуу үе, аха захатанаа, эжы абаяа хаража, шагнажа, нютагайнгаа түүхэ, гурим журам, ёhо заншалые яhала мэдэдэг, сахидаг боложо байнабди. Түрэhэн нютагайнгаа хэлэ, ёhо заншал, түүхэ мэдэхэгүй, хүндэлдэггүй хүн – ямар хүн гээшэб? Түрэлхидэйнгээ, багшанарайнгаа хүсөөр би омгорхон, Ахын басаганби гэнэб.

Минии нютаг ямар гоёб даа! Энэ нютагта түрэhэндөө золтойб, жаргалтайб, омогтойб, сээжэ дүүрэн амилжа, баяртай хүхюутэй ябанаб.  Минии нютагhаа үлүү, hайхан, гоё нютаг энэ дэлхэй дээрэ үгы!

Тоотойхон энэ наhандаа эхэ эсэгэдээ, Эхэ нютагтаа, арад зондоо туhатай ябая, түрэhэн гараhан тоонто Аха нютагаа түби дээгүүр хаанаш ябахадаа hанажа, түүрээжэ магтажа, нэрыень дээрэ үргэжэ ябая!

Үдэр бүүри Саяан уулын оройhоо

Үлзы нютагаа шэртэхэдээ,

Аршаан булаг хүртэжэ, хүсэ шадал нэмэжэ,

Арюун нютаг – аба эжын нютаг,

Ахамни, аргагүй шамдаа дуратайб!

Холо ойро ябахадаа

Ходол зүрхэн соомниш даа,

Хүлеэн  угтан байдаг

Хайратай  гансахан, Аха нютагни,

Хэтэ мүнхэдөө hалбарыш даа!

Аюна Цыденова