Олиин оролдолго

Хүндэтэ нүхэд! Буряадай гүрэнэй радиогой сэтгүүлшэн Ольга Намдакова фейсбук холбоондо үргэлжэ бэшэнэ гээд, нилээд дуулгаһан байхаб. Түрэлхи хэлээрээ бэшэжэ, олохон зоной анхарал татаһаар. Тиихэдээ нэн түрүүн түрэлхи хэлэнэйнгээ хүндүүлхэй асуудал бодхооно.

Ольга Намдакова:

- Нюдөө бэлтылгээд, шэхээ һэртылгээд, хаана юунэй ушарһан үзэгдэһые, суглаа хуралнуудта абтаһан шиидхэбэринүүдые, хуули ёһонуудай тайлбари гэхэ мэтэеэ буряад хэлээрээ дары бушуу хүргэхэ радиогой ажалдаа 22-дохи жэлээ хүдэлжэ ябанаб… Ажаһуугшадаа һонирхуулха гэжэ үдэр бүри микрофон бариһан ябагданал гээшэ, бүхыгөөрөөл оролдогдоно… Буряад зондоо сэнтэй мэдээнүүдтэй дамжуулгануудшье нилээн бэлдэгдэнэ, муу һайень, дутуу хүсэдыень шагнагшаднай сэгнэнэ ёһотойт. Сэхыень хэлэхэдэ, һүүлэй хэдыхэн жэлдэ тэгшэ бэшэ байдал үзэгдэнэ: энэ тэрэ гэжэ хубаараан, хэлэхэ болихо гэжэ илгараан, абяагүйхэн ябабал дээрэ гэгшэд бүри олон болошоо. Угайдхадаа, түрэл хэлэеэ таниха мэдэхэ зомнайш тэры тухайхан гэжэ үдэрһөө үдэртэ ганирагдана, бархирагдана гэжэ хаража ба дуулажал байнат... Нэгэ тээ тооһо бурьюулаад, нүгөө тээ аниргүй, үлэ мэдээшэ болошодог шэнжэтэй эдэбхитэд илангаяа фейсбугээр харахадам, элбэгжээ. Тусхай захилаар бэшэдэг юм гү, али тиимэ үнэн абари зантай юм гү - одоол бурхан мэдэхэ. Ямаршье хэрэг номой ёһоор гэжэ үшөө дахин дабтая. Дүрим гуримгүй авто-унаагаа жолоодобол, дүтын модо мүргэжэ, сохоёо соо сохигдохо жэшээтэй. Тэрээн шэнги буряад хэлэнэй дүримүүдтэй байгаад, тэрэнээ голон этэрээд, зоргондоо зонойнгоо тархи эрьюулхэдэ, балайш сайхан бэшэл ха. Бидэ буряад хэлэнэй дээдэ мэргэжэлэй һуралсал дэмы гараа болоно гүбди?! Буруу юм һаань, ондоо шэнэ дүримүүд гаргагдаха ёһотой. Тэрээн дээрэ үндэһэлжэ, буряад хэлэнэй хэб баталагдаха зэргэтэй гэжэ боро ухаагаар бодохоор. Тэрэ үгы таамаглаха, өөһэд хоорондоо тоосолдохо, һайдалдаха муудалдаха - хэндэ хэрэгтэй юм?! Ухаангүй ойлгосо муутай, орёотошоһон хэлэн гэжэ байгаад зарим зүрхэтэйшүүл бэшэгшэ. Хэрэглэхэгүйдэ, юуншье хүндэ болодог: бэеэ һорихогүйдэ - хүн таргалжа, шэгнүүрынь хүндэ болохо, үри шэри дээрээ үшөө үри нэмэхэдэ - ажабайдал бүри хүндэ болодог, архияа ехэдүүлбэл, эльгэ доторто хүндэ гэхэ мэтэ.

Совет засагай буряадуудые монгол арадһаа холо­дуулха гэжэ кирилл үзэгтэ оруулһаниинь таараагүй гэдэг. Нээрээшье энэнь зүйтэй. Теэд нэгэ гүрэндэ бай­гаад, ганса буряадууд лата үзэгөөр бэшэхэ гэжэ яахаб? Али ондоо тиимэ арадууд бии юм гү - мэдэнэгүйб. Па­дежэй залгалта, элдэб при­части деепричасти, дифтонг мэтэ манай анханай хэлэндэ байгаагүй, юрэдөө «ма­най» боложо шэнгээшьегүй байжа болоо. “С-Һ, Ч-Ш” үзэгүүдээ адлиханаар бэшэ­дэг үзэг нэбтэрүүлхэ байгаа юм гү гээдшье һанаан зо­богшо. Эрдэмэй иимэрхүү ажал хэн хэхэб? Энэмнай нэгэ-хоёр жэлэй хэрэг бэшэ. Тэрэгүй хуушан монголоор бэшэхэ хэрэгээ һэргээхэл үлэнэ. Ондоо зүб харгы обёорогдоногүй, дээрэһээ доошоо жэгдэхэнээр бэшэ­хэдэ, нээрээл досоо ондоо­хон мэдэрэл түрэдэг шэнги байдаг...

Ринчима Романова:

- Ольга, ямар гоё жэшээнүүд бэ. Дүрим гуримгүй авто-унаа жолоо­добол, дүтын модо мүргэхэ, тиихэдэнь авто-унаашье, жолоошоншье хосорхо, модон гэмтэхэ; дүримгүй бэшэлгэ - хони ямаадай маа­ран тараhaн мэтэ хэлэншье, арадшье хосорхо.

Ольга Намдакова:

- Тиижэ арад зомнай ойлгоно гэжэ найдая.

Sojdorj Dashnyam:

- Сайхан буряад хэлээ­рээ яагаашье гоё сэсэнээр бэшэнэ гээшэбши. Хайра түрэхөөр ухаантайгаар хэ­лэнэбши...Хуушан монгол бэшэгээр уншажа ба бэшэжэ hураха хэрэгтэй юм гэжэ би хадаа hанагшаб. Хэдэн жэлэй хойно тээ монгол үндэhэнэйнгээ бэшэгтэ шэл­жэхэбди гэдэг даа... Буянтай ажал хүдэлмэридэшни ам­жалта хүсэнэб.

Борис Борисов:

- Ольга абгай, зүбөөр бэ­шэнэт. Элинсэг хулинсагайм­най Монгол бэшэгhээ дээрэ түрэл хэлыемнай саашань хүгжөөхэ бэшэг байхагүй. Кириллhээ ондоо үзэг ород соо хэрэглэхые хориhон Ородой Засагай газарай тог­тоол бии. Энээниие нэгэ ар­гаар усадхуулха хэрэгтэй ха.