​ Эхэ Буряаднай «эрбэдтэеэ» хахасаа

Аглаг үндэр Аха нютаг тоонтотой алдар суута абарга, барилдаанай хибэсэй барас гэжэ алдаршаһан Сергей Замбалов үнгэрһэн гарагай эхин дээрэ үлгэн дэлхэйһээ хүмэрин ошоо. Эльгэ нимгэтэй энхэргэн эжынь, энэ наһандаа эжэл боложо ябаһан инаг һайхан нүхэрынь, эрхэ бэрхэ хоёр үри – басагадынь, эгэшэ, аха, дүүнэрынь, түрэл зониинь гансата үншэрбэ. Хадата һайхан нютагайнь, хамаг Буряад ороноймнай арад зоной, улас түрын холо, ойрын нютаг можонуудта, хари гүрэнүүдтэшье ажаһуудаг олон тоото хани нүхэдэйнь халуун зүрхэнүүд уйдхар гашуудалаар халинхай...

Хүнэй наһан худал бэшэ

Шуран хурдан, шадамар бэрхэ, шандааһа шангатай ахатамнай шадал дундаа ябатараа, Шамбалын орон руу шуумгай яаран ошобо гү? Энэ түбидэ богонихон болзортой энээхэн түрэлдөө эгээл ехэ зорилгоёо бэелүүлжэ үрдиһэн эрхим бэрхэ эрэ дээдэ замбида үтэр хэрэгтэй болоо гү? Эдэ мэтын асуудалнуудта харюу бэдэрхэдэ, хүнэй наһан худал гээшэ гү гэһэн бодол эзэлүүдгүй түрөөдхихэ юм.

Теэд тооложо табиһан наһаниинь дүүрээ, түрэлөө һэлгэхэ сагынь ерэбэ, төөлэжэ табиһан бэень эхэ газарайнгаа эрдэни шоройгоор хушагдаха болзорто дүтэлөө гээд, Бурханай ном дээрэ гарахадань, үхэлэй һабарһаа мулталжа шадаха бэшэ хадаа, яахыншье аргагүй байдаг гүб даа. Һуга Намша хуруулжа, дүшэн юһэн хоногой туршада зула барин, маани мэгзэмээ уншаад, һайхан түрэлдөө түрэг лэ гэжэ зальбаржа һууха баатай болонолди даа...

Энэ намарай эхин һарада алтан дэлхэйдэ баатар хүбүүнэй бэе оложо мүндэлһөөр оройдоол 56 наһатай болохо һэн Сергей Жалсановичнай. Богонихоншье һаа, һаргама һайхан наһатай байгаа. Ямар олон ялас гэмэ илалтануудые барилдаанай хибэс дээрэ туйлаа гээшэб! Ямар олон шабинарые хүмүүжүүлэн һорёоб даа! Агууехэ гүрэнэйнгөө һалажа һандархын урда тээ дүрэ буляалдалгын барилдаагаар дэлхэйн кубогта хүртэхэдөө, мүн баһа дэлхэйн, Европын урилдаануудта шангай һууринуудые эзэлхэдээ, СССР гүрэнэй болон шэнэ шарай шарайлһан Ородой Холбоото Уласайнгаа хэдэн мүрысөөнүүдтэ илажа гарахадаа, Сергей Замбалов энээхэн наһаяа эрхим бэрхээр, эрид сэхээр үнгэргөө гэжэ булта ойлгонобди. Иимэ ушарта “хүнэй наһан – худал” гэжэ яагаад хэлэхэбши? Үнэнэй ехэ үнэн, үлгэн дэлхэйн шэмэг, үлзы нютагаймнай магтаал соло, үлзы хөөрхэн үри бэенэр соо үргэлжэлхэ үндэр угай утаһан болоно гээшэ бэзэ энээхэн наһаниинь. Шабар бэеын мүнхэрхэгүйшье һаа, хэһэн хэрэг, хэлэһэн үгэ, үйлэдэһэн буян, туйлаһан габьяа, түмэн зондо хүргэһэн туһа хэтын хэтэдэ мүнхэ байха. Арад зоной сэдьхэлдэ үлэхэ, агуу гүрэнэй түүхэдэ бэшэгдэхэ жэшээтэй.

Шуран шударгыгаар, нюдэ сабшаха зуура дэгээдэжэ, гоходожо унагаадаг хадань эхэ нютагаймнай үндэр хадануудай оройгоор байрладаг эрбэд соохортой Сергей Замбаловые жэшэжэ, мүн лэ Аха нютагһаа гарбалтай алдарта ирагуу найрагша, эрдэмэй доктор Баир Дугаров шүлэгтөө оруулжа нэрлэһэн бэлэй. Тэрэ гэһэнһээ хойшо энэ нэрэнь Замбаловта шэнгэһэн түүхэтэй. Эсэстээ ерэхэдээшье, эрбэд мэтэ түргэнөөр ябаха заяатай байба гээшэ ааб даа: гэб гэнтэ үбшэлөөд, оройдоол һарын туршада наһанһаа нүгшэбэ ха юм.

Хүдэржэхын зам

Ородой Холбоото Уласай спортын габьяата мастер, Буряад Уласай бэеын тамирай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Сергей Замбалов олон үхибүүтэй үнэр баян бүлэдэ Аха үндэр нютагта 1964 ондо түрэһэн. Дүрбэн хүбүүн, хоёр басаганайнгаа гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргэһэн эрхим бэрхэ айлай хүбүүн. Эсэгэнь, Жалсан Шултымович, мэргэжэлтэ һургуули хээшьегүй һаа, түрэлхиин бэлиг талаантай соёлшон байһан. Дуушье дуулаад шадаха, нюдэ хужарлуулма уран зурагшье зурахадаа бэрхэ хүн хадаа хүдөөгэй соёлой байшанай захиралаар олон жэлдэ ажаллаһан намтартай. Баһал залуугаар алтан дэлхэйһээ халин ошоһон юм. Эжынь, Галина Алексеевна, мүнгэн һангай, банкын ажалда ябаһан хүн. Үндэр наһанай үльмы гэшхэһэн эхын гашуудал айхабтар ехэл даа. Теэд яахыншье аргагүй...

Сергей хүбүүнэйнгээ дунда һургуулиин дүрбэдэхи ангида һуража байхада, Замбаловтанай гэр бүлэ Буряадайнгаа ниислэл хото нүүжэ ерэһэн юм. Мүльһэнэй бүмбэгэ (хоккей), уһан доогуур тамарха зүйлнүүдээр һонирхожо, бэеэ һорижо эхилээд байһан дүүгээ Андрей ахань барилдаанда дурлуулһан. Бүхы наһаяа спортын энэ зүйлдэ үгэхэ, арад зоноо алдаршуулха, Буряад ороноо, бүхы гүрэнөө дэлхэй дээрэ суурхуулха гэжэ ахань тиихэдэ мэдэһэн, тухайлһаншье байжа болоо аалам? Суута һоригшо Владимир Жимбеевич Ангархаевай хүтэлбэри доро хүбүүхэн һорилго хэжэ эхилээ юм.

Секцидэ ороходом, Юрий Сандаков, Николай Иванов, Валерий Балдуев, Александр Марактаев гэгшэд һорилго хэжэ байгаа. Табуулаа урилдаа, мүрысөөнүүдтэ ошоходоо, шангай һууринуудые бултыень эзэлээд ерэгшэ һэмди. Үхибүүн наһандаа уласайнгаа мүрысөөнүүдтэ өөрынгөө шэгнүүртэ заатагүй түрүү һуурида гарагша бэлэйб, - гээд, Сергей Замбалов сэтгүүлшэдтэ хөөрэһэн байдаг.

Удаань Геннадий Батюрович Баймеевэй шаби болоо. Залуушуулай дунда үшөөшье удаан барилдаха аргатай байһан аад, хамта дээрээ оройдоол зургаан жэлэй туршада һорилго хээд, СССР-эй суглуулагдамал командын гэшүүн болоһон намтартай. Энэнь мүн лэ Сергей Жалсановичай хубиин ехэ туйлалта мүн.

Мартагдашагүй уулзалганууд

Алдарта абаргамнай аглаг үндэр Аха нютагтаа, арад зон, аха дүүнэртээ аргагүй дуратай байһан юм. Аймагайнгаа хүтэлбэридэ ажаллажа байха үедөө Сергей Жалсановичтай дүтөөр харилсаха жаргалтай байгааб. “Ахын эрбэдэй” шангуудта хүртэхын түлөө уласай хэмжээнэй мүрысөө үнгэргэхэ хэрэгтэ хабаадалсахадаа, хэды ехэ бэлиг талаантай, зөөлэн даруу абари зантай, юрын хүн байһыень һайн мэдэхэ болоо һэм. Нютагаа ерэхэ бүхэндэнь баяр, найр бологшо бэлэй. Ахаархин - томо, багагүй - бултадаа хүхихэ, зугаалха, һайхан барилдаа хараха.

Аха нютагаймнай ахамад үеын хүтэлбэрилэгшэ, түрүүшын засаг дарга Валерий Раднаевич Монголов, Арадай Хуралай хоёр зарлалай һунгамал Доржо Доржиевич Наханцаков болон бусадай эдэбхи үүсхэлээр Сергей Жалсановичнай хүлөө шоройдоһон тоонтодоо хүүгэдэй дунда аймагай турнир үнгэргэдэг болоһон юм. Аймагай захиргаан мүн баһа оролдохо, мүнгэ, алтаар хангаха. Түрүүшын мүрысөөнүүдтэ илаһан барилдаашад гэртээ һарлаг абаашадаг байгаа. Ябан ошон, тэрэмнай олон хабаадагшадтай боложо, гансашье хүршэ аймагуудһаа бэшэ, мүн баһа холо, ойроһоо эдир барилдаашад буудаг болоо. Теэд юундэшьеб даа заатагүй үбэл, абарга хүйтэнэй бууһан үедэ эмхидхэгдэдэг заншалтай бэлэй. Тиигээшье һаа, 150- 200 хабаадагшад заатагүй ерэгшэ һэн!

Эжынь, Галина Алексеевна, Андрей Жалсанович ахайнь, Анжела Жалсановна эгэшэнь, дүүнэрынь нютагаа ерэлсэжэ, мүрысөө хараха, шангуудые барюулха, нютагайнгаа зонтой уулзаха һайхан заншалтай. Алтан дэлхэйтэй хахасан ошоһоншье һаань, алдарта абаргынгаа нэрые хүндэлжэ, ахаархин, уласай Тамирай яаман Сергей Замбаловай нэрэмжэтэ дурасхаалайнь урилдаа, мүрысөөнүүдые таһалгаряагүйгөөр үнгэргэжэ байха гэжэ найдагдана.

...52 килограммай шэгнүүртэ барилдадаг абаргамнай юрын ажабайдалдаа 59 килограмм шэгнүүртэй һэн. Тэрэнээ бага болгохо гэжэ хэды ехэ оролдолго гаргадаг байһан гээшэб! “Наһан соогоо 88 тонноор шэгнүүрээ буулгаһанаа тоолооб”, - гэжэ нэгэтэ хөөрөө бэлэй. Иимэ үрэ дүн туйлахын тула хэды ехэ хүсэ шадал, эрмэлзэл зориг хэрэгтэй гээшэб!

Барилдаанай хибэсэй зориг түгэлдэр, эрмэлзэл шударгы “эрбэдэй” алдар солын алтан дэлхэй дээрэ, арад олоноймнай зүрхэ сэдьхэлдэ мүнхэрэн үлэхэнь дамжаггүй.