​Сэдьхэлээр унангүй...

Энэ жэлэй мартын хуушаар аймшагтай халдабарита үбшэн дэлхэй дүүрэн таража, арад зониие хюдахань гэһэн хүлгөөтэ байдал манай орон доторшье хүрэжэ, бэеэ һэргылэгты гэһэн захиралта дээдын засаг зургаануудһаа буужа ерээ бэлэй. Энэ зарлиг илангаяа наһатай зониие хүлгүүлээ. Дэлхэйдэ үзэгдөөгүй шэнэ халдабарита үбшэн илангаяа наһатай зониие диилэхэ аргатай: ушар иимэһээ 65-һаа дээшэ наһатайшуул аминдаа хайратай һаа, бэеэ наринаар абажа ябагты гэгдээ.

Хорюулай үедэ

Иимэ байдалда ороһон хадаа яахабши: гараа хабсараад, шадаха ядахаараа наманшалаад, бурхандаа (хэн ямар һүзэгтэйб, тарни маани, мэгзэм судар хэр мэдэдэгээрээ) мүргөөд лэ, галтай хүнүүд (модон гэртэ налайжа һуугаашад) гал эхэ заяашадаа мүргөөд, шулуун гэртэ һуугаашад дээшээ хаража мүргөөд, доошоо хаража, абаралта эреэд, үри хүүгэднайл элүүр энхэ, амар мэндэ, эбтэй эетэй, урагшатай урматай, олзотой омогтой, үнэр баян ябахань болтогой гэжэ мүргэн шүтэжэ һууха болоо ха юм даа.

Мүнөөнэй сагай эрдэмтэдэй шэнжэлэлгээр, наһатай зон болон элдэбын үбшэнтэй хүнүүд бэлээр шэнэ үбшэндэ диилдэнэ. Энэ ушарһаа наһажаал зондо туһа хүргэхэ һайн дуранай (мүнөөнэйхеэр хэлэбэл – волонтёрское движение) ябуулга үргэнөөр дэлгэрүүлэгдэнэ. Дэлгүүрһээ эдеэ хоолыень, эмэй сангуудһаа хэрэгтэй эмүүдыень, шууданаар эльгээгдэһэн юумэ гэхэ мэтые гэртэнь асаржа үгэхэ ажалнууд ябуулагдана. Наһажаал зоной һайндэрые угтуулан, “Сагаан сэдьхэлэй буянта үдэрнүүд” хаа-яанагүй үнгэргэгдөө. Хартаабха хүртөөбхыень малталсажа, хуряалсажа, түлеэ залһынь бэлдэлсэжэ, газаахи досоохииень арилгажа, эмхидхэлсэжэ үгөө. Һайндэрнүүдтэ гэр гэрээрнь ябажа амаршалаа, бага ехээршье һаань бэлэгүүдые барюулаа. Мүнөөнэй хүшэр сагта аха захатанаа орхингүй, анхаралаа хандуулжа байһамнай ехэл һайн гээшэл даа.

Урагшаа һанаатайгаар...

Октябриин 1-дэ Ородой Холбоото Уласай габьяата багша, «Хүндэлэлэй Тэмдэг» орденто, хизаар ороноо шэнжэлэгшэ, Захааминай уран зохёолшодой “Уран Дүшэ” нэгэдэлэй гэшүүн, багшанарай багша Бадма Гомбоевна Базароватай уулзажа хөөрэлдэбэбди.

Багшын ажалһаа үни болёошье һаа, Бадма Гомбоевна хизаар ороноо шэнжэлэлгын ажалда хам оронхой. Дүршэлтэй багша тоонто нютагайнгаа, һуража дүүргэһэн, хүдэлһэн һургуулиингаа түүхые нарибшалан шэнжэлээ, һонирхолтой ном болгожо хэблүүлээ. Тиигээд лэ хүрин хара хүрхүүд уг удамаа уудалха ажал үргэнөөр ябуулаа. Захааминай Нуртын уран дархаараа суурхаһан хүрхүүдүүд Эхэ Буряад дайдаараа хаа-яанагүй тараһан байна. Үшөө Октябриин хубисхалай удаа шанга хилэ табилганаар үргэн уудам тала дайдаараа нүүжэ ябаһан хүрхүүдүүд хилын хоёр тээ илгагдашоо. Үнгэрһэн зуун жэлэй хорёод- гушаад онуудай үймөө хуймалдаанһаа нилээд олон зон Халха руу тэрьедэһэн бэлэй.

Тиимэһээ Бадма Гомбоевна зорюута Монгол Уласай Булган аймагай Тэшэг сомон хүрэжэ, уг зонтоёо уулзаа. Тэрэ олон хүн зонтой үгын һайханаар хөөрэлдэжэ, уг удамыень элирүүлжэ, мүнөө үедэ Монголдо ажаһуужа байһан хүрхүүдүүдые бултыень бэшэжэ абаа. Энэ хамшагта үбшэнэй хорюулнуудһаа үрдижэ, Монгол ороноор ябажа ерэһэндээ, гэртээ һууха энэ сагшье һамбаашалан гэхэ юм гү, али “өөр тээшээ эрьюулжэ”, Бадма Гомбоевна гэртээ һуужа, тэрэ хэһэн ажалаа баяртайгаар болбосоруулжа, хахад жэлэй хугасаада ном бэлдэжэрхёо. Һая “Угай холбоо” номоо хэблүүлжэрхёо. Хүшэр сагта диилдэнгүй, һанаһан һаналаа номуун ёһоор хүсэлдүүлжэ байһан үндэр наһатай Бадма Гомбоевнада баярые хүргэе. Багшын ажалай ветеран энээгээр һаналаа дүүргэнгүй, угайнгаа уг нютаг, тэндэхи зон тухайгаа “Нурта, нуртаархин” (ямар нэрэ үгэхэеэ хүсэд шиидээгүй) гэжэ ном бэлдэжэ эхилһэнээ мэдүүлнэ.

Һанал нэгэтэн

Наһажаал зоной болон Багшын һайндэрнүүдтэ һайн танил тухайгаа хөөрэхэ дуратайб.

Улаан-Үдын түбэй Арбат гудамжаар ябахада, буурал сагаан наһатайшаг эрэ баяанаар наадажа, үнгэрһэн сагай уянгата хүгжэмүүдые олондо дурадхажа һуудаг. Нэгэтэ тэрэ хүгжэмшэниие зүрхэндэмни дүтэ һанагдадаг “Амурские волны” гэжэ дуу наадахыень дурадхабаб. Би өөрөө багшын училищида һуража ябахадаа, энэ хүгжэм тон дуратайгаар мандолинаар наададагаа һанаба гээшэб. Тэрэмни ехэ аятайханаар гүйсэдхөөд, үшөө “На сопках Маньчжурии” наадажархиба.

Дахин нэгэтэ ябатарни, холохонһоо таняад, үнөөхи “Амурские волны” наадажа эхилшэбэл даа. Угаа ехээр баярлаһан, ехэтэ һонирхоһон би танилсабаб. Тэрэмни Георгий Данилович Думнов гэжэ танилсаба. Үнидэ наһанайнгаа амаралтада гараһан, мүнөө 75 наһатай “дайнай үеын үхибүүн” гэхээр бэшэ сарюун таабай байшаба. Тэрэ Буряадай хүгжэмэй училищи дүүргээд, бүхы наһаяа хүгжэмдэ зорюулаа. Үхибүүдээшье хүгжэмдэ дуратайгаар хүмүүжүүлээ. Хоёр басагадынь тэрэл училищииень дүүргээ. Гэр бүлын ансамбль байгуулһамди гэжэ хөөрөө һэн, - гэжэ Бадма Гомбоевна һаналаа нэгэдэһэн хүнтэй танилсаһанаа урмашан хөөрөө.

Оноото ажалһаа болижо, наһанай амаралтада гараһаар үнинэйшье болог, дун сагаан толгойтойшье һаа, уураг тархи һонортой, ульгам бодолтой аха захатанай дуратай ажал хэрэгээ үргэлжэлүүлжэ ябаһанда хэнэйшье урмашамаар. Бадма Гомбоевна Георгий Данилович хоёрые үнгэрһэн һайндэрнүүдээр халуунаар амаршалаад, сог залияа аалидуулангүй улам бадараажа, олондоо туһатай, арадтаа хүндэтэй ябыт даа гэжэ хүндэтэйгөөр хүсэнэбди.