Нэгэ айлай зургаан баатар

Түби дэлхэйе доhолгоhон Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн хүн бүхэнэй хуби заяанда хэзээдэшье эдэгэшэгүй сараа үлөөhэн. 2020 он Дурасхаалай ба алдар солын жэл гэжэ соносхогдонхой. Манай арад зон Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда илалтын туйлагдаһаар 75 жэлэй ойн баяр тэмдэглэнэ. Энэ хатуу шэрүүн дайнай үедэ хэды олон залуу хүбүүд, басагад түрэл ороноо хамгаалжа алуулааб, hураггүйгөөр үгы болооб даа.

Минии тоонто нютаг Мухар-Шэбэрэй Алташаhаа 96 хүн сэрэгтэ татагдажа, 49-иинь бусаагүй. Эдэ 96 хүнэй дунда нэгэ айлай эрэлхэг зоригтой зургаан хүбүүд дайнда мордожо, гурбаниинь амиды мэндэ нютагаа бусажа ерэhэн. Хэд гээшэб гэхэдэ, минии абганар, эсэгымни Доржиев Георгиин (Дашын) дүрбэн аханар, нэгэ дүү хүбүүниинь болоно: Дондок (Василий) – 1906-1946 онууд, Цырен (Иван) – 1908-1988 онууд, Лубсан (Дормидон) - 1910–1938 онууд (Монголой Хасаан дээрэ болоhон байлдаанай үедэ алуулаа), Будажаб (Александр) – 1914–1939 онууд (Халхын Гол дээрэ болоhон дайнда үгы болоhон), Даша (Георгий) 1921–2002 онууд, Цырен-Даша (Сергей) – 1924– 2012 онууд. Эдэл даа, нэгэ айлай зургаан баатарнууд.

Хүбүүдэй эгээ ехэ Дондок (Василий) 1942 оной январь hарада дайнда татагдаа, 1943 ондо ехээр шархатаад, госпитальдо хэбтэжэ, бараг болоhон хойноо Челябинскын тракторна завод эльгээгдэhэн байна. 1946 ондо ехэ аюулда орожо, наhа бараhан. Минии эсэгэ Челябинск ошожо, хүдөө табижа ерээ hэн.

Цырен (Иван) 1941 оной декабрь hарада дайнда татагдаа. 1942 оной март hараhаа 1944 оной март hара болотор 1134-дэхи стрелково полкдо автоматчик ябаhан. Доржиев Цырен хоёр дахин Советскэ Союзай Герой маршал К.К. Рокоссовскиин хүтэлбэри доро дайлалдаhан байна. Гурба дахин шархатаhан. 1944 ондо хүндөөр гэмэлтэжэ, гэртээ бусаа hэн. Цырен абга Эсэгын дайнай I шатын орденоор, «Шэн габьяагай түлөө», «Германиие илаhанай түлөө» болон юбилейнэ медальнуудаар шагнагдаhан байна. Нютагаа бусажа, хүдөө ажахыда хүдэлөө – удаан саг соо МТС-тэ ажаллаа, комбайнершье ябаа. Дайнай, ажалай ветеран, II группын инвалид Цырен Доржиев 1988 ондо наhа баража, түрэл нютагтаа хүдөө гаргагдаhан байна.

Минии эсэгэ гвардиин капитан Доржиев Даша (Георгий) Доржиевич 1921 ондо Суулга тосхондо түрэhэн намтартай. Гурбаhаа үлүүтэйхэн наhатайдаа үншэрhэн.

1940 оной намар сэрэгэй hургуулиин курсант боложо, 1941 оной сентябрь hарада дайнда мордоо. Хүндэ хүшэр дайнай үедэ табан ехэ фронтнуудые hэлгэжэ дайлалдаhан. Баруун хойто зүгэй фронтдо сапёрно взводой командир ябаа. Калининай, Волховско, Ленинградай, 3-дахи Прибалтийска фронтнуудта «Катюшаар» дайшалхы замынь үргэлжэлөө.

Дайнай гал дүлэн сооhоо мэндэ гараха гээшэ бэрхэтэй хэрэг. 1943 ондо Ленинградай фронтдо ехэ шанга байлдаанда хүндөөр толгойгоо шархатаhан байгаа. Талаан болоходоо, минын түгдэрхэй толгойнь яhанда торолдожо, ами наhыень таhалаагүй. Тэрэ түмэрынь наhанайнь дүүрэтэр байhан. Минии аба олон үгэгүй, түбшэн даруу зантай, дайшалхы зам тухайгаа ехэ юумэ хөөрэжэшье байдаггүй hэн.

1946 оной эхеэр нютагаа бусажа ерээ. Түрэл ороноо бусаhаар, хүдөө ажахын бүхы ажалда хабаадаhан – мал hүрэг дээрэ, таряа талханайшье үедэ малгайгаа абаха сүлөөгүй бэрхээр ажаллаhан юм. Олон жэлдэ таряан ажалай, мелиорациин бригадир ябаhан. Улаан-Үдэ хотодо hуража ерээд, зайн галаар hаалиин фермэнүүдые оньhожоруулаа hэн. Минии эсэгэ үнэн сэхэ, найдамтай хүн байhан.

Дайнда ябахадаа, Улаан Одо­ной хоёр орденоор, «Шэн зоригой түлөө», «Ленинградые баатарлигаар хамгаалhанай түлөө» гэhэн медальнуу- даар шагнагдаhан. Тэрээнhээ гадна Эсэгын дайнай I, II шатын орденуудта, «Германиие илаhанай түлөө», Жуко­вай болон ойн баярай 8 медальнуудта хүртэhэн байна.

Наhанайнгаа нүхэр, ара талын, ажалай ветеран Цырен-Дулма Аюшеевна Рабдановатай 56 жэл соо амгалан тайбан ажаhуужа, зургаан үри хүүгэдые гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэhэн. Мүнөө Даша нэрыень нэрлүүлжэ, аша хүбүүмнай дорюунаар гэшхэлдэг.

Минии эсэгэ 2002 ондо наhан боложо, Алташа нютагтаа хүдөө табигданхай.

Эгээ бага Цырендаша (Сергей) абгамнай гурбан hаратай байхадаа үншэржэ, Сэлэнгын Ноёхоной Бадма (Арья) Гунтупович Будаевай гэр бүлэдэ үргэгдэжэ, Будаев Цырендаша Бадмаевич болоо һэн.

Дайнда ошохынгоо урда Багшанарай дээдэ hургуулида hуража байhан. 1942 ондо Кемеровскэ пехотно училищида 6 hара hуража, взводой, ротын командир ябаhан. Калининска, 2-дохи Белорусска фронтнуудаар дайлалдаhан байна. Улаан Одоной, Эсэгын дайнай I шатын орденуудаар, олон янзын медальнуудаар шагнагдаhан.

Дайнай hүүлдэ Багшанарай дээдэ hургуулида бүхы наhаараа хүдэлжэ, профессор болоhон байна.

Угаа үргэһэн

Энэ зургаан баатар хүбүүд харгана угай Доржын (Сазоной) хүбүүн Гавриил Евдокия хоёрой үринэр болоно. Нютагаймнай Базаров Цыдендамба Тапхаевич гэжэ хүн Алташынгаа зоной уг гарбал хуушан монголоор бэшэгдэhэн угай бэшэгhээ оршуулжа, ехэ буянта ажал хэhэн юм.

Тэрэ бэшэгээрнь минии эсэгэ, Доржиев Даша (Георгий) Доржиевич, харгана угай байһан юм ха. Абымни хүгшэн аба Доржо Эрхүү хотодо хэрээһэ зүүжэ, Сазон гэжэ нэрэтэй болоо. Доржо (Сазон) Алданай прииск ошоhон. Тэндэhээ Белоруссиин Могилёвско губерниин hамга абажа ерээ. Тэдэнэй хүбүүн Гавриил (Ганька) Подлопаткаhаа Поломошнова Евдокия Дормидоновна гэжэ ород hамга абажа, найман үри хүүгэдтэй (2 басаган, 6 хүбүүн) болоhон байна. Ямаршье тодхор болоhон юм, 1924 ондо найман үхибүүдынь үншэрөө. Тэдэниие түрэл гаралынь туhалжа үндылгөөл даа.

Алташа нютагай зон дайнай ветеран Дондок абгын аша хүбүүн Дондоков Сергей Дашидондокович, соёлой ажалшан Дамбаева Римма Бэлигтоевна түрүүтэй Агуу Илалтын ойдо дашарамдуулан, хүшөөгөө шэнэлээ, элдэб янзын урилдаануудые үнгэргөө. Эдэ хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдэжэл байг лэ даа хододоо.

Эсэгын зургаан баатар хүбүүдэй шэн зориг, аша габьяа хэзээдэшье мартагдангүй, хэтын хэтэдэ мүнхэ байхал!

Лариса ГОНЧИКОВА, Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, ажалай ветеран