583
Түгэсхэл
Гэр бүлэ – гүрэн түрын тулга
Ямаршье засаг түрын үедэ нэн түрүүн гэр бүлэ гээшэл үндэһэниинь болодог. Алтан дэлхэйдэ хүмүүн түрэл оложо түрэһэн хадаа, гэр бүлэтэй боложо, үри үхибүүдээ үргэжэ, ажабайдалай үргэн харгыда гаргажа, арад зондоо, гүрэн түрэдөө аша туһатай байхыень хүмүүжүүлнэбди. Харин мүнөөнэй байдал хараад үзэхэдэ, залуушуулнай гэр болохоёо яаранагүй, айл болоошье һаа, үхибүү түрэхэеэ яаранагүй, түрэхэдөө нэгые, ехэл бодожо, хоёрдохиёо түрэнэ. Иигэһээр байтараа, арад зомнай үдэхэеэ болихонь гэжэ “Буряад үнэмнай” бэшэжэл байна! Тиимэһээ залуу гэр бүлые али болохоор дэмжэхэ, туһалха хэрэгтэйл даа. Хоёр үхибүүмнай юум даа – тэрэл зандаа байна ха юм бибди. Саашадаа үдэхын түлөө дүрбэ-табаншье үхибүү түрэхэ ёһотойбди. Тиихэдэ нэгэ-хоёр үхибүү хүмүүжүүлхэ гээшэ ехэ бэрхэтэй – оройдоо хоёрхон юумэд бүхы бэлэн дээрэ дураараа эрэ болоод, ажабайдалай орёо харгые дабажа шадахагүй, шада-яда өөрынгөөл эрилтые хангабалнь болоо гээшэ. Иигээд байбал, хороһон дээрээ хороод, араднай үгы тээшээ дүхэхэл даа...
Ашата багшын үүргэ
Хэр угһаа хойшо буряад-монгол арад багшаяа хүндэлжэ ябаһан түүхэтэй. Будда бурханаашье Багша гэжэ мүргэжэ, шүтэжэ ябанабди. Зүблэлтэ засагай үедэшье Ленин багша, Сталин багша гэжэ үргэжэ ябаһамнай, баһал манай түүхэ. Нютагай зон хэн нэгэ багшатай уулзахадаа, малгайгаа һугабшалжа, дохин байжа мэндэшэлдэг бэлэй. Тэрэ үедэ һургуулиин юрын багшанар дээрэ үргэгдэжэ, орден медальнуудаар шагнагдажа, Цогто Номтоевнай Социалис Ажалай Геройн нэрэ зэргэдэ хүртөө бэлэй! Харин мүнөө юун болоноб даа: салин бага, эрилтэ ехэ! Хүнэй үхибүүе хургаар дайрабал, хатуу үгэ хэлэбэл – шоодборидо орохоһоо байтагай, сүүдэй урда зогсохош...
“Буряад үнэнэй” бэшэһээр, ашата багшын нэрэ алдарые үргэжэ шадаагүй болбол, арад зомнай аалин аятайханаар тад гэдэргээ гэхэ гү, али ямаршье ургалта, хүмүүжүүлэлтэгүй һалахал даа.
«Буряад үнэнэймни» үнэн нүхэд
Баһа юундэ “Буряад үнэндөө” дуратайбши гэхэдэ, олон нүхэдни “Үнэнэй” сурбалжалагшад байһан юм даа. Сэрэндондок Шагжиев, Сэрэндондок Хамаев, Владимир Жалсанов гурбантай сугтаа һураа һэмди. Бальжинима Намдаков – манай Нарин Заганай, нэгэ класс дээгүүр һураа. Дондок Улзытуевнай минии хоёр эгэшэ тухай бэшээ һэн. Бадма Тибочкиевич минии түрэлэй Екатерина Аюшеевнагай нүхэр. Цирен Цибудеевэй аха Сэбэгжаб Шанагада байдаг байгаа. Сагаадай нагасындаа ошоходоо ородог һэмби; ахынь басаган Сэсэг, унаган нүхэрни, абга тухайгаа ехэ ноён хүн гэжэ хөөрэгшэ һэн. Намдаг Цыбеновэй наһанай нүхэр угаараа баһал Нарин Заганай юм. Эжымнай таниха, ходо хөөрэдэг һэн. Мэнэ һая эсэгэ тухайгаа басаганайнь сониндо бэшэһыень уншааб. Цырендулма Дондогойе һайн мэдэхэб, дээдэ һургуулиин хамтын байрада сугтаа байгаабди. Аргагүй бэрхэ сурбалжалагшад “Үнэндэ” хүдэлөө гэхэдэ, минии һайн танилнууд: Бэлигма Орбодоева, Ревомир Гармаев, Ардан Ангархаев, Далай Хубитуев. Тиигээд лэ уншахадаа, доро табигдаһан нэрыень уншаншьегүй, энэ хэн сурбалжалагша бэшээб гэжэ үгүүлэлнүүдээрнь ойлгодогби гэхэһээ, нэгэ үедэ сурбалжалагшын нэрэ материалайнь дээрэ табидаг һайн байһан юм. Мүнөөшье уншахадаа, сурбалжалагшадые бултыень нюураарнь танихагүйшье һаа, Сэнгын гү, али Борисай, Буладай гү, али Сарюунын гэжэ ойлгоод лэ байдагби.
«Буряад үнэнэй» нюурнуудта
Буряад орондоо хүдөө ажахыгаа хүгжөөхэ, адуу малаа олошоруулха, талха таряагаа элбэгээр ургуулха гэһэн асуудалнууд “Үнэнэй” нюурнуудта гаражал байдаг. Эндэ нютагай сомон дарганарай, аймагуудай засаг дарганарай, Хүдөө ажахын яаманай мэргэжэлтэдэй үүргэ тон ехэ ха юм. “Буряад үнэндөө” урданайхяараа бэшэжэ байбалнь, һайн һэн. Арадай Хуралай һунгамалнуудшье хуули тогтоолнуудые гаргажархёод лэ һуунгүй, сониной ашаар арад зонтоёо ехэ харилсаатай байха юм ааб даа. “Буряад үнэмнай” тэбхэр зуугаа тэгшэ һайханаар угтаг лэ даа!
Сэсэг ДАРМАЕВА, дайнай үеын үхибүүн, Ветерануудай зүблэлэй гэшүүн
Забайкальский һуурин
