Ойхон баабайн үршөөлөөр

Дэлхэйн зэндэмэни гүүлэһэн Байгал далайн эгээл ехэ олтирог Ойхоной буряадуудай үдэр «Буряад ФМ» радиодо хүтэлдэг Мэдэгма Цыренова ажалайнгаа хэрэгээр тэрэ нютагаар ябажа ерэһэн байна. Үйлын үреэр олон можо нютагһаа байха хэдэн гүрэндэ хубааржа һууха баатай арад гээшэбди даа. Ойхон олтирог ойрохоншье һаань, манай эндэхи буряадууд юундэб даа тиишэ ходол ошожо ба ерэжэ байдаггүй. Ушар тиимэһээ тэндэхи аха дүү буряадуудай байра байдал тухай һонирхоһон байнаб.

- Сайн байна, Мэдэгма! Ойхон олтирог орохын урда хэдэн сагай туршада ээлжээндэ зогсохош гэһэн суу тараһан байдаг. Газар дэлхэйн хүйһэн болохо Ойхон олтирогой үзэсхэлэниие үзэхэнь хүшэрхэн гээшэ гү?

- Сайн байна! Һүүлэй хэдэн жэлэй туршада Ойхон олтирог аяншалагшадай һонирхол амаргүй ехээр татана. Эгээл энээнһээ боложо, далайн уһа гаталха томо онгосодо ээлжээн ехэ болоо ааб даа. Тэндэ байхадаа, зоной һууха байха аргань дууһажа, сухалдахадань ойлгохоор. Тиибэшье хэдыхэн жэлэй урдахана агаарай онгосоор ниидэжэ хүрэхэ арга олдоһон юм. Энэ удаа би Улаан-Үдэһээ сэхэ олтирогой түб Хужар болотор 40 минутын туршада ниидэжэ хүрөөб. Ойхон олтирог орожо, нангин шүтөөнүүдтэ мүргэжэ, Байгал далайнгаа зүрхэнһөө элшэ хүсэ абахаяа ошоһон зондо бага сагай туршада хүлеэхэдэшье болохо.

- Олтирогой ажаһуугшад ямар ажалтайнууд гээшэб? Загаһаша буряадууднай тэндэ ажаһуудаг гээшэ аабза. Абари зангаараа, ёһо заншалаараа манай баргажанайхидһаа хайшааб?

- Бидэ, баргажанайхид, эндэһээ, Байгал далайн хойто талаһаа уг унгитай, эхитэй ха юмди. Эхирэд, булагад, галзууд мүн бусад угай таһардаһан олон жэлэй туршада угсаата ажалаа хэжэ, энэ болотороо хүрэжэ ерэһэн даа. Үе наһаараа эсэгэ Байгал далайнгаа баялиг загаһа нугаһаяа барижа, адуу малаа үсхэбэрилжэ һууһан буряадуудбди. Харин һүүлэй жэлнүүдтэ хорюултай болоһон юумэнүүдынь ехэ олон. Хэнэйшье мэдэһээр, омоли загаһа агналга хорюултай. Үшөө урид хаб загаһан үсөөрбэ гээд, тэрээндэ агналгань мүн лэ болюулагдаа һэн. Олтирогто анханһаа ажаһууһан зон далайдаа гараха урданайнгаа заншалай хорюултай болоһондонь ехэтэ уйдана. Бүхы олтирогой харьяата газар үндэһэтэнэй хүреэлэн гэһэн зиндаатай болоходоо, хоригдохо юумэн бүришье олошорно. Хэды тиигэбэшье оршон сагай эрилтэдэ ажалаа тааруулаад ябуулнал даа. Хаа-яанаһаа айлшаар буужа ерэһэн зониие хүндэмүүшэ зангаараа угтан абажа, Ойхон дайдынгаа гоё һайханиие харуулна, үзүүлнэ. Харахада яһала алтатай мүнгэтэйнүүд, шадалтай баянаар ажаһууна гэхэдэ болохо.

Баргажанай буряадуудтай анхандаа ходол ябалсажа, ошолсожо байдаг һэмди гээд, наһатай үбгэд хүгшэд ходол хөөрэдэг. Минии нагаса тала гэхэ гү, али танил талымнай аха эгэшэнэр Баргажанай байһан гэлдэхэ. Тиимэһээ адлиханшье һаа, баһал өөрын онсотой байха. Ойхоной аймагай «ехэ газарта» байрлаһан нютагуудай ажаһуугшад олтирогой зондо ороходоо ондоотой байха.

- Тэндэхи улад энээн тушаа ямар һонин ушарнуудые хөөрэдэг гээшэб?

- Омоли загаһаар, тулам талхаар андалдуулжа, зариманиинь хулуулгажа асаруулһан басагад гээд хэлсэдэг. Үнэхөөрөөшье, тэрэ сагта харгы гэжэ байхагүй, далайн уһанда хаалгаатай байгаа ха юм даа. Далайн нюруугай зузаан мүльһөөр хушагдахада, шарга морёо хүллэжэ, ханилжа һууха наһанайнгаа нүхэр бэдэржэ, ойро һууһан Баргажанай дайда хүрэжэ, хэлсээ хэхэеэ ошодог байгаа. Тиихэдээ эндэхи басагадшье олоороо Баргажанай хүдэр хүбүүдтэ хадамда гарадагшье ааб даа. Дайнай һүүлээрхи гү, али түрүүшынхи жэлнүүдтэ Баргажан голдо ехэ ган болоходонь, тэндэһээ хэдэн шарга моритой зон ерэжэ, Ойхонһоо үбһэ шэрэжэ абаашадаг байһан гэжэ хөөрэхэдэнь, ехэтэ гайхаа һэм. Сэхыень хэлэхэдэ, бидэ мүнөө хүнгэн автохүлэгтэ һуужа, иишэ тиишээ ошохоёо холоһоо зүрхэ алдадаг болонхой ха юмди. «Би Баргажанайб», - гэжэ батаар хэлээд, хөөрөөгөө эхилхэдэ, анхаралтайгаар шагнаха. Баргажан голдо мүнөөшье:

«Омолиин тарганиие үзэхөө

Ольхоной хадамтай болоһойб», - гэжэ уянгатуулан татаха зон олдодог.

- Ойхон баабай ехэ олтирог дээрэ ажаһуугаа буряадууднай хэр һайн түрэл хэлэеэ, ёһо заншалаа мэдэнэб?

- Хэлэнэй талаар хаанахишье буряадууд адлил ха даа. Үндэр наһатай аха захатан эхэ хэлэеэ һайн мэдэнэ. Урданай ёһо заншалаа тэндэхи зон һайнаар сахина гэхэ байнаб. Нангин шүтөөнэй газарта ажаһуужа байһан хадаа элинсэг хулинсагуудайнгаа хэжэ байһан үргэл, мүргэлөө алдаагүй. Хада бурхадтаа, Байгал далайнгаа эзэдтэ үргэжэ мүргэжэ байдаг. Ёһо заншал гэхэдэ, урданайнгаа дуунуудые, ёохор наадануудые һайн мэдэдэг гэжэ хэлэхэ байнаб. Ямаршье нютагтал адли хизаар ороноо шэнжэлгын музей байха. Урданай буряадуудай барижа ябаһан эд бараан, хэрэгсэлнүүд тэндэ олоор дэлгээтэй. Жэшээнь, энэ һүнэй архи буйлуулдаг тогооной дээрэхи торхо гээшэ. Ойхоной арад зон үшөөшье энэ ажалаа мартаагүй, тогоогоо нэрэжэ, айлшадаа хүндэлһөөр.

- Ойхоной буряадуудай ажабайдалтай танилсуулһан хөөрөө дэлгэһэндэтнай танда баяр хүргэнэб! Ажалдатнай амжалта хүсэнэб!

Оло дахин шагнажа байнхаар нэгэ дахин нюдөөрөө хараһаниинь дээрэ гэжэ арадай дунда хэлсэдэг. Тиимэһээ хүндэтэ уншагшаднай, Ойхон баабайдаа ошожо мүргэнгөө, өөһэдөө аяншалжа үзөөрэйт.