​Буряад Уласта тагнуулшанай нэрэ мүнхэлэгдэбэ

Үнгэрһэн долоон хоногой эсэстэ Бэшүүрэй аймагай Дунда Харлан нютагта түүхэтэ үйлэ хэрэг боложо үнгэрбэ. Энэ нютагай эрэлхэг зоригтой баатар хүбүүдэй нэгэн, гвардиин полковник Содном Цыбикжапович Дамбаевай гэрэлтэ дурасхаалда зорюулһан ханын самбар нютагаархидынь бүтээжэ, нэрыень мүнхэлбэ.

Багшаһаа - тагнуулда

Дунда Харлан нютаг бэлигтэй бэрхэ, ажалша, дууша хүбүүд басагадаараа холо ойгуур суурхадаг юм. Эгээл тэдэнэй нэгэн сэрэгшэн Содном Дамбаев байһан. Тэрэ аяар холын 1940 ондо түрэhэн намтартай. Дунда hургуулияа дүүргэhээр, 3 жэлэй хугасаа соо сэрэгэй албанда татагдаа hэн. Уялгата албаяа зоригтойгоор бэелүүлжэ, Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшанарай институдай биолого-химиин факультет амжалтатайгаар түгэсхөөд, түрэл Бэшүүрэйнгээ аймагай Хэрээтын дунда hургуулида юрын багшаар, удаань директорэй орлогшоор, директорээр ажаллаа. Уданшьегүй Содном Цыбикжаповичай ажабайдалай намтарта шэнэ «хуудаhанууд» нээгдэhэн юм. Хүдөөгэй багша сэрэгэй албантай саашанхи хуби заяагаа холбоһон байгаа бшуу.

ГРУ-гай сэрэгшэн Содном Цыбикжапович Дамбаев 1986 онһоо эхилжэ, хоёр жэлэй туршада аяар холын Афганистанда алба хааһан намтартай. Афган дайнай һүүлээр тэрэ нютагтаа дайшалхы нүхэдэйнгөө нэрэ мүнхэлхэ гэжэ аһан ехэ ажал ябуулаа. Тиигэжэ тэрэнэй, мүн дүтынь нүхэдэй оролдолгоор «Дайнда ошоһон нүхэдтөө» гэһэн хүшөө Улаан-Үдэдэмнай байгуулагдаа. Афган дайнай сэрэгшэдэй бүлгэм байгуулалсаһан. Чечен Уласта соробхилһон дүлэндэ дайруулһан ветерануудта туһа үзүүлхэ ажал эрхилэлсэһэн габьяатай юм.

Нэрэнь мүнхэ байха

Харин мүнөө Содном Дамбаевай дайшалхы нүхэдэйнь оролдолгоор тэрэнэй түрэһэн нютагта өөрынь нэрэ мүнхэлэгдэбэ ха юм даа.

- Мүнөөдэр ехэ удха шанартай хэрэг боложо байна. Буряад ороноймнай түрүү бэрхэ хүбүүдэй нэгэн гэхэдэ, буруу болохогүй. Бүхы наһаараа Эхэ оронойнгоо түлөө оролдожо, үнэн сэхээр алба хааһан хүн. Түрэл нютагтаа аһан дуратай, амаргүй мээхэй байгаа. Би тэрэниие дүтэ һайн мэдэхэ һэм - олон жэлдэ нүхэсэдэг байгаабди. Үндыжэ байһан залуу һүрэгые хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ ехэхэн хубитаяа оруулаа. Ямарханшье хүндэ хүшэр байдалһаа гарасалдахадаа, өөрынгөө нэрэ хүндые нэгэшье унагаагаагүй, - гэжэ Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Владимир Павлов самбар нээлгын баяр ёһололой үедэ хэлэбэ.

Тэрэ холын дайнда унаһан, мүн амгалан үедэ наһанһаа нүгшэһэн баатар нүхэдтөө Афган дайнай сэрэгшэдэй бүлгэмэй гэшүүд иимэ дурасхаалай самбарнуудые тодхожо, нигүүлэсхы ажал эмхидхэнэ. Гвардиин полковник Дамбаевта зорюулагдаһан энэ самбар аяар 20-дохинь болоно. Һаяын үдэрнүүдтэ үшөө нэгэ баатарай нэрэ мүнхэлһэн самбар Ивалга һайхан нютагта нээгдэхэеэ бэлдэгдэнэ.

- Дунда Харлан нютагта ерээд, энэ һайхан дэмбэрэлтэ хэмжээ ябуулгада хабаадалсажа байһандаа, ехэ омогорхожо байнабди. Бидэнэй дайшалхы нүхэрые һайханаар һанан дурсажа байхадатнай, зосоомнай ехэ зохид байна. Содном Цыбикжаповай оролдолгоор, тэрэнэй туһаламжаар олонхон манай нүхэд түрэл нютагаа тэрэ халуун дайнһаа бусажа ерэһэн юм. Тэрэ дээдын гарай тагнуулшан һэн. Албанһаа болижо, амаралтада гараад байха үедөө эсэшэ сусашагүйгөөр олониитын ажалда хүдэлөө. Ёһотойл жэшээ абамаар сэрэгшэ байгаал даа, - гээд, Ород Уласай Ветерануудай Буряадтахи хэлтэсэй түрүүлэгшын орлогшо Доржи Цыбиков тэмдэглэнэ.

Инагай хүсэн

Эсэгэ оронойнгоо бүхэли бүтэн байха хэрэгтэ Содном Цыбикжаповичай өөрынгөө эгээл жаргалтай үе наһаяа зорюулан, алба хааха жэлнүүдтэнь тэрэнэй гэр бүлэнь найдамтай түшэг тулгууринь боложо үгөө гээшэ аабза. Шуһата дайнай харгыгаар алхалжа ябахадань, инаг хайрата Евдокия Жамсаевна нүхэрынь, Арсалан, Саян хүбүүдынь ходол һанаандань байгаа. Түрэл гаралнуудаа, инаг ганса нүхэрөө, түрэл хүбүүдээ дахинаа таалан тэбэрихэб гэжэ тэрэ ходол этигэжэ ябаа.

- Би айлай ехэ хүбүүн һэн хойноо гэр бүлынгөө зүгһөө та олондоо халуун баяраа мэдүүлхэ байнаб. Аба эжы хоёрнай дээдэ замбиһаа шэртэжэ, ехэл баяртайнууд байна ёһотой! Абамнай түрэл нютагаа эрьен ерэхэ аабза - ехэ дуратай юм һэн. Оршолонто замбиһаа халин ошохоһоо 2 һара урид нютагаа ерэжэ амараад ошоо һэн. Оройдоо 2-3 үдэрөөр ерэһэн аад, аяар хоёр долоон хоног нютагтаа айлшалаа. Гэрэйнгээ газаа һандали дээрэ һуужа амархадаа, нютагайнгаа хүн бүхэнтэй хөөрэлдэжэ, мэндэ амараа хэлсэжэ һуугаа. Мэнэл иигээд энэ наһанаймни харгы зам эсэслэхэнь гэжэ ойлгоһон байгаа ха даа, - гэжэ суута полковнигой ехэ хүбүүн Арсалан Дамбаев зүрхөө хүдэлгэн байжа хөөрэнэ бэлэй.

Мүнөөдэрэй байдалаар тэрэ дайнда хабаадаһан эгээл наһатай сэрэгшэнь 80 гаранхай, харин эгээл залуунь 52 наһанайнгаа дабаан дээрэ ябана. Эзэн Богдо Чингисхаанай үри һадаһад болохо буряад-монгол арад түмэнэй дунда баатар хүбүүд түрэжэл байхань болтогой!