Эзэндээ мээхэй үнэн нүхэр

Хүн түрэлтэн урдын урда сагһаа хойшо дүрбэн хүлтэ амитан нохойтой ханилжа, ажамидаржа ябаа. Нохой гээшэ эзэндээ эгээл мээхэй, үнэн сэхэ абари зантай амитадай нэгэн бшуу. Мүнөө дэлхэй дээрэ тугалай шэнээн мантан томо бэетэй, али бээлэйн шэнээн зэргэтэй элдэб янзын түрэлэй нохойнууд ажамидардаг.

Нохойнуудые гүрэнэй албанай элдэб һалбарида хэрэглэжэ эхилһээрнь, аяар 100 гаран жэл үнгэршэбэ. Абаралгын, сагдаагай, түрмэ түдэгэй албатан нохойн аша туһа хэрэглэжэ, ажалаа зохёодог юм. Тэдэнэр нюуса юумэ элирүүлхэ, хохидолдо ороһон зониие абарха, хилын харуулда хүндэл адляар ажалладаг. Эгээл энэ һалбарида нохойнуудаар ажалладаг, тэдэниие һурган хүмүүжүүлдэг мэргэжэлтэдэй үдэр июниин 21-дэ тэмдэглэгдэдэг. Гэбэшье ганса мэргэжэлтэ зоной һайндэр бэшэ, харин нохойдо амаргүй мээхэй, тэдэниие тэжээдэг зоной баярлама үдэр бшуу. –

«Хара багаһаа нохойдо мээхэй, тэрэниие тэбэрижэ, унажа наадаха дуратай һэн бэлэйш. Хүдөө нютаг түрэлхидтөө ерэһээр, нохойн байра руу гүйдэлөөрөө ошожо ородог байгааш», - гээд, эгэшэмни нам тухай хөөрэдэг, - гэжэ мүнөө «Регион 03» гэһэн нохойдо дуратайшуулай бүлгэмэй гэшүүн Юлия Самбаева хөөрэнэ.

Мүнөө Юлия Баторовна өөрынгөө нүхэртэеэ хамта аяар 4 кавказ үүлтэрэй томо нохой тэжээнэ. Эгээл хүсэн соогоо ябаһан Дар Руси Иль-Мураб гэжэ алдартай эрэ нохой, Омсори Ев Виста, Ракель гэһэн хоёр эмэ нохой болоно. Үшөө нэгэ энэл үүлтэрэй аад, ямаршье саарһа дансагүй Рут гэжэ нэрэтэй дүрбэн нохойн эзэд болонол даа. Хэдышье сэбэр үүлтэрэй эхэ, эсэгэтэй байгаашье бол, бэеэ мэдүүлһэн саарһагүй байбал, миин юрын зайгуул нохойдол адли зэргэтэй юм байна. Ямаршье үүлтэрэй нохойнуудые тэжээхэ, үсхэбэрилхэ гээшэ ехэ орёо, хүндэ ажал гэжэ ойлгохо хэрэгтэй. Эзэн эхэнэр эдэ нүхэд тухайгаа хэдэн сагай туршада байнгүйгөөр магтан хөөрэхэ аргатай. Ухаа мэдээ орохоһоо хойшо гүлгэхэнүүдые гэртээ асараад ерэдэгээ энеэбхилэн байжа зугаална.

- Би өөрөө Улаан-Үдын 47-дохи кварталда үндыгөөб. Тиимэһээ ойр тойронхи барилгын газарһаа гү, али гаражуудай дорохи хүндыһөө жаахан, хөөрхэн гүлгэнүүдые хайрлажа гэртээ асархаш. Тэдэ нүхэдтэймни хамта хэн намайе гэртэмни оруулба гээшэб? Эжы абашни хорихо даа.

Эгээн сэнтэй бэлэг

Теэд нэгэтэ 12-дохи түрэһэн үдэртэмни гэртэхимни намайгаа абаад, 18-дахи квартал ошобо. «Хаана ошонобибди?» - гэжэ асуухадамни, «Танилайдаа айлшалхамнай», - гэбэ. 10 дабхартай нэгэ байрада орожо, хэрэгтэй гэрэйнь үүдэ тоншоходомнай, тэндэнь нохойн хусаха абяан гараба. Тиихэдэнь минии зосоо нэгэ юумэн гэжэгэнээд, танигдаагүй мэдэрэл түрэбэ. Тэндэхи гэрэй эзэн үүдээ нээгээд, хэдэн гүлгэхэнүүдые гаргажа, шэлэгты гэбэ даа. Би баярлажа, зүрхэеэ амаараа гаргахаһаа наагуур зогсоноб. Тиигэжэ эгээл түрүүн гэртээ нохойтой болоо һэмди. Харамтайнь гэхэдэ, тэрэмни удаан байгаагүй, ямар бэ даа үбшэндэ нэрбэгдэжэ, наһа бараа һэн, - гээд, анха түрүүн дүрбэн хүлтэй нүхэртэй болоһоноо Юлия Баторовна дурсана.

Тэрэ гэһээр нохойдо мээхэй мэдэрэлынь унтараагүй. Өөрөө томо болоходоо, үнэн нүхэртэй болохо гэһэн һанал бодолынь түрүүлжэ, кавказ үүлтэрэй нохойн гүлгэ шэлэжэ, аяар Ангарск хото ошожо асарһан байна. Одоол тэрэ гэһэнһээ хойшо гансал энэл үүлтэрэй нохой тэжээдэг болоһониинь иимэ ушартай юм.

- Хэзээ нэгэтэ иимэ үүлтэрэй нохойтой нүхэсэһэн зон энэ наһандаа ондоо түрэлэй нохой хэзээдэшье абахагүй, тэрээндээ урбахагүй. Харахада, аймшагтайшье һаа, эзэндээ эльгэ нимгэн, зөөлэн зантай. Харин ондоо хүнэй тэрээндэ даалгаһан газартань, хорёо хотондонь ороо болоболнь, тэрэтнай үхэн байлдаха, - гэжэ нохойн эзэн хэлээд, үшөө иигэжэ нэмэнэ: - Немец овчарканууд юумэ бэдэрхэ, хүнэй мүрөөр дахажа элирүүлхэ шадалтай һаань, энэ манай нохойнууд харуулшанай үүргэ һайн дүүргэдэг. Харин өөрынгөө хорёоһоо газаа гараад ябахадаа, ондоо юумэндэ анхаралаа табихагүй, эзэнэйнгээ хэлэһэн, зааһан соонь ябадаг нохой.

Урдань ехэ томо талмай, хорёо хототой ехэ эмхинүүдэй эзэд заатагүй иимэ нохойнуудые хэрэглэдэг һэн. Иимэ нохойн аманда оробол, һалаһан лэ хэрэг болоно даа. Тиихэдэ элинсэгүүдэйнгээ нютагта, хада уулаар үхэр малаа, хони ямаануудаа харууһалжа, эзэндээ туһалдаг байгаа, мүнөөшье хадата газараар малшад эдэ нохойнуудые хэрэглэһээр. Тэрэ ехэ томо һоёонуудтай, зузаан арһатай, үдхэн нооһотой һэн тула, тайгын арьяатан шоные бажууха, бүри алаха аргатай амитан болоно бшуу. Өөрынгөө гэртэхиндэ мээхэйшье һаа, хари зондо энэтнай амаргүй аймшагтай амитан бшуу даа. Наһаяа хүсэһэн эрэ нохой аяар 50-70 килограмм шэгнүүртэй томо амитан болодог, харин эмэнүүдынь нэгэ бага нарин бэетэй, хүнгэн байха. «Теэд иимэ томо нохойнуудые тэжээхэ гээшэ ямар гаргашатай, хэр ехэ ажалтай гээшэб?», - гэжэ Юлия Баторовнаһаа асуубабди.

- Сэхыень хэлэбэл, энэмнай яһала үнэтэй, гаргаша ехэтэй ажал гээшэ. Теэд яахабши даа, иимэ нохойнуудта нэгэтэ дурлаһан хойноо. Нүхэрни минии энэ дуратай ажалыемни дэмжэдэг, өөрөө нохойдо баһа дуратай хүн. Тиимэһээ нэгэ һанал бодолтой байжа, дуратай ажалаа ябуулнабди. Мүнгэнэй талаар ехэл гаргашатай. Нохойнуудайнгаа саарһа данса бүтээхэ гээшэнь гаргашатайшье, ехэ ябадалтайшье юм. Тиихэдэ нохойнуудай харалган, урилдаан гэжэ байха. Манай «Ильюшамнай» Ород Уласай чемпион зэргэтэй. Харин эмэ нохоймнай вице-чемпион болоһон юм. Эм дом, тарилга гэхэһээ эхилээд, баһал хуу мүнгэн болоно.

- Иимэ томо амитад хэдэн хүнэгөөр эдинэ ёһотой?

- Үгы ааб даа. Һайн шанартай эдеэ үдэрэй хоёр дахин үгэдэгбди. Үглөөгүүр багахан аяга соо хуурай тусхай эдеэн, харин үдэшэндөө нохой бүхэндэ 1,5 кг түүхэй мяхан. Хооһон каша, али эдеэнэй үлэгдэл үгөөд байхадатнай, садахагүй, нохой ходол үлэн ябаха. Тиимэһээ эдеэнэйнь талаар баһа тааралдуулха хэрэгтэй.

Һайн хандаса хэрэгтэй

- Хүнэй үгэдэ, һургаалида һайн ородог гээшэ гү? Кавказ үүлтэрэй нохойнууд гансал хүнэй хүсэ ойлгодог. Тиимэһээ саг үргэлжэ сохихо, харааха хэрэгтэй гэжэ байжа хэлсэдэг. Зүб гү?

- Һургаали һайтай, ухаатай нохойнууд. Ходол юумэ заажа үгэжэ, хөөрэлдэжэ байха хэрэгтэй. Танай үгэһэн захиралта гү, али гуйлтыетнай дүүргэбэлнь, нохойгоо магтаха, урмашуулха ёһотойт. Һуу, бодо гэжэ заагаад дүүргэхэдэнь, эльбэншьегүй, амтатай эдеэ үгэншьегүй байбалтнай, юундэ һураха һэм даа. Харин сохихо гээшыетнай би огто ойлгоногүйб. Хүнииешье, амитанииешье сохиходотнай, урдаһаатнай энеэбхилжэ гү, али һүүлээ шарбадажа байха һэн гү? Һайн хандасаараа амитан нүхэрөө һургаха хэрэгтэй.

- Эзэгүй зайгуул нохойнуудай хэсүү байдал тухай хэлэжэ үгыт?

- Мүнөө тохёолдоод байһан бэрхэшээлнүүд гэхэдэ, хүн зоной өөһэдөө бии болгоһон асуудал болоно. Диилэнхи хуби нютагаархиднай нохойнуудаа гүлгэлүүлээд, хаа-яагуур хаяхадань, тэдэнь зайжа, зобожо ябана. Харин нохойнуудаа амитадай эмшэдтэ абаашажа заһуулбал, иимэ юумэн байхагүй һэн. Харин зольбо, зайгуул нохойнууд үдэнэ гэхэдэ, тон буруу. Тэдэнэр үлэн хооһон ябаад, яажа хээрэ газаа түрөөд, гүлгэдөө эдеэлүүлхэ болоноб? Хатайрдажа унахаһаа наагуур ябаһан эмэ нохойдо хаанаһаа һүн оробо гээшэб? Тэдэнэй түрэһэн гүлгэд туража, хүлдэжэ үхэхэ табисууртай болоно. Улаан-Үдэ тойроод һууһан модон гэртэй айлнууд зайгуул нохойнуудые олошоруулна гэжэ сэхэ хэлэхэ байнаб.

- Дүрбэн хүлтэ һайхан нүхэд тухайгаа иимэ дулааханаар, тобшохоноор хөөрэжэ үгэһэндэтнай, баярые хүргэнэбди. Нохойтой ажалладаг, нүхэсэдэг, тэдэниие һургадаг зоной һайндэрөөр амаршалнабди!