Түүхэтэ дасанай ойн баяр

ЦАМ хатар ехэ һайндэрнүүдэй үедэ гүйсэдхэгдэдэг байһан юм. 1928 ондо Всеволод Пудовкиной буулгаһан “Потомок Чингисхана” гэһэн уран һайханай фильм соо шэдитэ хатарай үйлэ хэһэгүүд харуулагдажа баримталагдаһан байна. Кинодо харуулагдаһан Тамчын дасанай Согшон дуган мүнөөшье болотор тэрэ зандаа үлэһэниинь һайшаалтай. Холын тэрэ сагта эгээл томо дасан гэжэ тоологдодог байгаа, 19 дуганда 1 мянга гаран лама санаартан алба хэдэг байгаа. Теэд совет үедэ дасан хаагдаа.

60-70 жэлэй үнгэрһэнэй удаа Тамчын дасан жиндагуудайнгаа хүсөөр һэргээгдэжэ, 280 жэлэйнгээ ойн баярые олоной хабаадалгатайгаар сентябриин 17-до угтаба.

Үнэн дээрээ Тамчын дасан ойн баяраа 2021 ондо тэмдэглэхэ байгаа бшуу. Хорон хамшаг үбшэнэй һүжэрһэнһөө боложо, болзорынь саашалуулагдаа һэн. 280 жэлэй саана, Буддын шажанай Ород гүрэн дотор хүгжэжэ байһан үедэ Галуута нуурай баруун эрьедэ  Тамчын дасан бодхоогдоо гээд, түүхын хуудаһанууд гэршэлнэ.

Тамчын талада шэнэ дасан бодхоохо газарые 1-дүгээр Бандида Хамба лама Дамба-Даржа Заяев заажа үгэһэн түүхэтэй. Россиин империдэ 100 гаран жэлэй туршада буддын шажанай түб байгаа. 1809 онһоо хойшо Хамбын хүреэ бэе дээрээ даажа абаа.

- Аяар 100 гаран жэлдэ Тамчын дасанда Бандида Хамба ламанар алба хаадаг бэлэй. 14 Хамба ламанарые түбхинүүлһэн намтартай. Буддын шажан хүгжөөлгэдэ аргагүй нүлөө үзүүлээ, - гэжэ 24-дүгээр Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев тэмдэглэнэ.

Ганса шажан мүргэлые Тамчада хүгжөөдэг байгаа бэшэ. Дасан уран гартай дархашуулай, соёл урлалай түб гэжэ дэмы тоологдоогүй. Уран зурагай һургуули олон жэлдэ эндэ хүдэлөө. Дархашуул бурханай дүрсэнүүдые бүтээдэг һэн. Мүн модоор дархалдаг хүн зон эндэ һуралсал гарадаг байһаниинь мэдээжэ. Дасанай дэргэдэ хубарагуудые, эмшэ ламанарые һургадаг һэн. Түбэд эмнэлгэһээ гадна Баруун гүрэнүүдэй эмнэлгэ хэжэ һурадаг байгаа.

Дасанай дэргэдэхи хубарагуудта, ламанарта өөрын газар үгтэдэг байгаа, тэндээ таряа тарижа, баян ургаса абадаг һэн.

Байгал шадар хэблэгдэһэн түрүүшын ном Тамчын дасанда гараа гээд тэмдэглэмээр. “Дара эхын хорин нэгэн мүргэл” гэһэн ном 1800-гаад онуудай эхиндэ нара хараа. Бандида Хамба лама Дампил Гомбоевой тоосооной ёһоор, дасанай дэргэдэ 97 ном монгол ба түбэд хэлэн дээрэ хэблэгдээ.

Иимэ баян түүхэтэй, Буряад ороной ажабайдалда тон ехэ нүлөө үзүүлдэг Тамчын дасан 1938 ондо хаагдажа, бүхы дугануудынь һандаргагдаа. Согшон дуганай, “Чойра” гэһэн гүн ухаанай дуганай байшанууд дайрагдангүй үлөө һэн.

1990-ээд онуудта Тамчын дасан һэргээгдэжэ, 14-дүгээр Далай лама айлшаар эндэ буугаа бэлэй. Хүгжэлтын шэнэ замада гараһан дасан мүнөө сагта буддын шажанай һэргээлгэдэ гол һуури эзэлнэ гэхэдэ, алдуу болохогүй.

- Гусиноозёрско, Хулэннуурай, Тамчын гэһэн нэрэнүүдтэй байһан дасамнай баян түүхэтэй. Энэ ганса манай дасанай түүхэ бэшэ, Буряад ороной, Ород гүрэнэй хамтын түүхэ. Хэды арбаад үе арад зоной хүгжэлтын зам гээшэ, - гэжэ Тамчын дасанай шэрээтэ лама Солбон Аюшеев тэмдэглэнэ.

Сэлэнгын аймагай засаг дарга Станислав Гармаевай хэлэһээр, дасанай һайндэр арад зоноймнай этигэхэ үдэр болоно. Юундэб гэхэдэ, шажан мүргэлгүй хүнүүд энэ хүндэ сагта хосоржо магадгүй.

Дасанай ойн баярта Сэлэнгын аймагай, Буряад Уласай, мүн Ород гүрэнэй холо ойрын айлшад суглараа. Энэ үдэр Сэлэнгын аймагай захиргаан олон тоото хэмжээ ябуулга эмхидхээ. 200 гаран жэлэй саана байһан бэлигтэйшүүлдэ адли уран гартан үхибүүдые зуруулжа һургаа. Эдэмнай “Сэлэнгэ” гэһэн нэмэлтэ һуралсалай түбэй багшанар болоно, тэдэ дүй дүршэлөөрөө дуратайгаар хубаалдаа. Хүдөө ажахын һалбариин хүдэлмэрилэгшэд өөһэдынгөө экологическа сэбэр эдеэ хоол наймаанда табиһан байна.

Сэлэнгын аймагай соёлой һалбариин хүдэлмэрилэгшэд, соёл урлалай хүүгэдэй һургуулиин шабинар сугларагшадые һайхан тоглолтоор  баярлуулаа.

“Эрын гурбан наадан” ойн баярые шэмэглээ. Тус хэмжээ ябуулгада  400 гаран тамиршад хабаадаһан байна. Буряадай мэдээжэ барилдаашан Балдан Цыжипов түрүү һуурида гаража, абарга боложо тодороо. Мори урилдаанда Ноёхон һууринай Олег Санжиевай хүлэг түрүүлжэ гараа. Һур харбалгада Сэлэнгын аймагһаа уг гарбалтай тамиршан Алдар Цыбикжапов шалгараа. Олон жэлэй хугасаада Алдар Москва хотын түлөө харбажа, Ород гүрэнэй түрүү харбагшадай нэгэн болонхой.