Барас хүсэтэй баатарнууд, гоо һайхан дангинанар

32-дохиёо эмхидхэгдэһэн “Баатар-Дангина” Буряад Уласай байгуулагдаһаар 100 жэлэй ойдо зорюулагдажа, баяр ёһололой ялас гэмэ хэмжээ ябуулгануудай нэгэн боложо үгөө гэхэдэ, алдуу болохогүй. Уласай уран бэлигтэнэй түб түрүүшын урилдаанһаа мүнөө болотор  энэ хэмжээ ябуулга аргагүй һайнаар эмхидхэнэ гээд хэлэлтэй.

- Буряад Уласай ойн баяртай дашарамдуулжа үнгэргэхэдөө, бүри гоё болгохо гэжэ оролдообди. Гала-концертые нэгэ бага ондоо маягаар зохёон табиһан байнабди. Зургаан шэглэлээр Гран-придэ хүртэһэн Баатар хүбүүдтэ, Дангина басагадта тусхай бэлэг бэлдээбди, - гэжэ Уласай уран бэлигтэнэй түбэй захирал Альбина Гомбоева хэлэнэ.

Тусхайлбал, “Хүүгэн Дангина”, “Эдир Дангина” болон “Дангина” басагадта тусхай бэлэг бэлдэгдээ. Эхэнэрнүүдэй толгойн үнэтэй диадемэ гоёолто мүнгэн дархашан, һиилэгшэ Цыден Цыденов шадамар бэрхээр бүтээгээ. “Хүүгэн баатар”, “Эдир баатар”, “Баатар” гэһэн номинацинуудта гол шанда хүртэгшэд Андрей Мердыгеевэй бүтээһэн буряад хутага бэлэгүүдые абаа.

Февралиин 5-да үнгэргэгдэһэн шэлэн абалгын шатада Буряад Уласай, Эрхүү можын болон Үбэр Байгалай хизаарай 70 гаран хүбүүд, басагад бэеэ харуулаа. Оройдоол 24-иинь финальна шатада гаража, Буряад драмын театрай тайзан дээрэ бэлиг шадабарияа харуулһан байна. Харагшадай һайшаалда хүртэхын түлөө мүрысөөн социальна сүлжээнүүдтэ эмхидхэгдээ. Хурамхаанай аймагай Николай Дамдиновай нэрэмжэтэ Гааргын һургуулиин шаби Эржена Бадлуева эндэ эрхимлээ.

“Баатар-Дангина” урилдаанда урда жэлнүүдтэ шалгарһан олон хүнүүд ерэжэ, залуу халааниие хаража баярлаа. 2004 ондо “Дангина” болоһон Дулма Сунрапова шүүгшэдэй тоодо байлсажа, туһатай  зүбшэл хабаадагша бүхэндэ үгэһэниинь һайшаалтай. 2019 оной “Баатар” болоһон Амгалан Яндановай арадай дуу бэлэг барихадань, урилдаанда хабаадаһан эдиршүүл хүдэлэнгүй шагнажа байһые тэмдэглэмээр.

Хэдэн жэлэй саанахана “Эдир Баатарай” нэрэ зэргэдэ Зэдын аймагай Дээдэ-Үшөөтын һурагша Хэшэгтэ Балданов хүртөө һэн гээд һануулая. Энэ удаа тэрэ томо тайзан дээрэ дахин гараа. 7 наһатайхан Буян дүү  хүбүүнтэеэ тэрэ энеэдэтэй багахан зүжэг харуулжа, залаар дүүрэн сугларһан харагшадые бултыень энеэлгээ гэхэдэ, алдуу болохогүй.

2023 ондо Ород гүрэн дотор Багшын болон залан хүтэлэгшын жэл үнгэргэгдэнэ. Энэ “Баатар-Дангина” урилдаанда хабаадагшадые бэлдэһэн багша бүхэндэ Буряад Уласай Соёлой яаман гарай бэлэгүүдые барюулһаниинь һайшаалтай.

Конкурс заншалта ёһоороо зургаан шэглэлээр эмхидхэгдээ. Хабаадагша бүхэн нэн түрүүн «Угаа хүндэлэн залгуулая» гэһэн шатада өөр тухайгаа хөөрэжэ үгэһэн байха юм. Урилдаанда хабаадаһан эгээл эдир хүбүүд, басагад һонирхолтой багахан зүжэгүүдые (сценкэнүүдые) шадамар бэрхээр харуулаа.

Хүбүүдэй дунда “Би бэрхэб!” гэһэн шата эмхидхэгдээ. Хатар, дуу, гимнастикын зүйлнүүдые харуулһан хүбүүд олон байгаа. Захааминай аймагай Санага һууринай 8 наһатай Алдар Дылыков һээр шаалганай мүрысөөнүүдтэ хэдэн дахин амжалта туйлаһан юм. Буряад драмын театрай тайзан дээрэ Алдар нэгэ минута хүрэхэгүй саг соо гурбан томо һээр хухалжа шадаа.

Урилдаанда хабаадагшад ганса соёлой талаар бэеэ харуулна бэшэ, мүн тамирай шандааһатай байһанаа гэршэлнэ. Һүүлэй жэлнүүдтэ урилдаанай үедэ арадай спортын наадануудай харалгын һайхан заншал бии болоо. Энэ удаа хүбүүд “Тэбэг” наадажа туршаа.

Басагад буряад хатараа гүйсэдхөө, “Һаргама толон” гэһэн шатада нюдэ баярлуулма буряад маягтай хубсаһа үмдэжэ харуулаа, хабаадагша бүхэниинь сугларагшадай дура буляагаа.

Эгээл багахан Баатар, Дангина

Урилдаанай эгээл эдир хабаадагшадай дунда Гран-при шанда  хүртэгшэд элирүүлэгдээ. Финальна шатада орожо шадаһан бүхы хүбүүд, басагадые илагша болгохоор байгаа гээд һанагдана.

“Хүүгэн Баатар” гэһэн нэрэ зэргэдэ Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай шаби Ардан Актинов гол шанда хүртөө. Ардан хадаа барилдаашадай гэр бүлын гэшүүн юм. Леонид таабайнь ганса Түнхэнэй аймагта бэшэ, мүн Буряад орондоо мэдээжэ тамиршан, СССР-эй спортын мастер гээшэ. Ардан барилдаагаар бэеэ һорино, циркдэ уран нугархай байһанаа харуулна. Гэхэтэй хамта  хатаржашье, дуулажашье шададаг. Гитара дээрэ наадажа һурана.

Хэжэнгын аймагай лицейн шаби, 8 наһатай Нарана Балдановада “Хүүгэн Дангина” гэһэн үндэр нэрэ зэргэ олгогдобо. 3-дахи классай шаби һургуулидаа һайнаар һурадаг, дуулаха, хатарха дуратай байһанаа абаһаар лэ мэдүүлнэ һэн.

- Манай номинацида хэн шүүхэ гээшэб гэжэ ехээр хүлеэгээб. “Хэжэнгэ” гэжэ дуулаад лэ, нюдэмһөөмни баярай нулимса гоожожо эхилээ, Гран-при абааб гэжэ ойлгооб, - гэжэ багахан Нарана урилдаанай дүүрэхэдэ хэлэбэ.

Хэд бэ, эдир Баатар, Дангина?

Ивалгын аймагай Хойтобэе һууринай һургуулиин шаби Евгений Аюшеев “Эдир Баатар” гэжэ тодороо. Соёлой мэдээжэ  хүдэлмэрилэгшэ, уран зохёолшо Николай Чимитович Шабаевай зээнсэр болохо Евгений хүбүүн 13 наһатай, угаа дамжан ерэһэн талаан бэлигтэй. Тэрэ соёл урлалда дуратай, тамиршадтай тэмсэхэ хүсэтэй хүбүүн гээшэ.

“Эдир Дангина” гэһэн нэрэ зэргэ 13 наһатай Дари Гомбожаповада олгогдоо. Дари барилдааша, дууша, хатарша зоноороо суутай Согто-Хангил нютагай дангина юм. Үбэр Байгалай хизаарай Агын Буряадай тойрогто “Хүүгэн Дангина” болоһон намтартай.  

- Яһала һайнаар бэлдээд, заал һаа диилэхэб гээд, Буряад Улас ерээб. Түрүүшынхиеэ эндэ ерээд байхада, гоёл даа! 7-дохи класста ганса “таба” гэһэн сэгнэлтэ дээрэ һуранаб. Дуунай, хатарай кружогуудта ябанаб, волейболоор бэеэ һориноб. Хажуугаарнь хүгжэмэй һургуулида фортепиано дээрэ наададагби, - гэжэ Дари Гомбожапова өөр тухайгаа хөөрэнэ.

Хаанай нэрэтэй Дангина

Зэдын аймаг дотор, түрэл Сагаатай нютагтань Чингисма Мункуевае танихагүй хүн олдохогүй. Юуб гэхэдэ, нютаг һууринайнгаа болон аймагайнгаа бүхы хэмжээ ябуулгануудта тэрэ хабаадажа, бэеэ харуулһан юм. Энэ басагамнай мүнөө жэл одоол “Дангина” болохо байха гэжэ Сагаатайн хүнүүдэй уридшалан хэлсэһэниинь зүб байба.

- Хүнүүд абаһаар лэ ямар һонин нэрэтэйбши гэжэ асуудаг. Намда иимэ нэрэ лама үгэһэн гэжэ түрэлхидни хэлэдэг, - гэжэ Чингисма асуудал табихаһаамни урид хэлэнэ. 

Урда жэлнүүдтэ Чингисма Мункуева хэдэн дахин “Баатар-Дангина” урилдаанда хабаадаһан байна. Финалда ороод лэ, шангай һуури эзэлдэггүй байгаа.

-Заал һаа шангай һуури эзэлхэб гэжэ һанаандамни байгаа. Гран-при шанда хүртэхэб гэжэ оройдоошье һанаагүйб. Мүнөө дээрээ үнэншэнэгүйб, баярлаха болихоёошье ойлгоногүйб. Хэдэн сагай үнгэрхэдэ, мэдэрхэ бэзэб, - гэжэ “Дангинын” мүнгэн титим үмдэһэн илалта туйлагша мэдүүлнэ.

“Эдир Баатарай” ээлжээтэ дабаан

2017 ондо үнгэргэгдэһэн “Баатар-Дангина” урилдаанда Захааминай аймагай Дүтэлүүр һууринай 10 наһатай Сультим Гармаев олониие гайхуулжа, “Эдир Баатар” гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртөө бэлэй. 6 жэл үнгэрһэнэй удаа Сультим “Баатар” боложо тодороо.

 “Эдир Баатар” гэжэ үндэр нэрэ зэргэтэй болоһоноошье ойлгонгүй ябааб. Харин мүнөө ямар ехэ хүсэ шадал гаргажа, “Баатар” болодог бэ гэжэ мэдэрээб, - гэжэ 16 наһатай Сультим Гармаев тэмдэглэнэ.

Иимэ ехэ амжалта туйлаһандаа, 2023 оной Баатар Татьяна Галсановна Шагдурова багшадаа баярые хүргэнэ.

- Балшар багаһаамни хойшо Татьяна Галсановна намайе дүнгэжэ, тайзан дээрэ бэеэ барижа, дуулажа, хатаруулжа һургаа. Хэды дүршэлтэй болоһон байбашье, мүнөө тайзан дээрэ гарахадаа, айгаад абааб. Гансаараа хатаржа үзөөгүйб. Тиимэһээ хатарай шата эрхимээр дабаһандаа баяртайб, - гэжэ Сультим һанамжаараа хубаалдана.

Мүнөө үедэ Сультим Гармаев Зүүн Сибириин гүрэнэй технологическа дээдэ һургуулида һурана. “Белый день” гэһэн хатарай ансамблиин гэшүүн юм.