«Зоной дунда золтойб!»

 - Оюна Васильевна, Дотоодын хэрэгүүдэй яаманда 20-ёод шахуу жэлдэ хүдэлжэ, подпол­ковник зиндаатай наhанайнгаа амаралтада га­рабашье, миин hуужа шадаагүйт...

- Ямаршье ажалда ѳѳрын онсо таланууд бии. Ѳѳрынгѳѳ дуратай ажалаа хүн шэлэдэг, олодог. Би hургуулиин шаби ябахаhаа багшал болохо хүсэлтэй hэм. Тиимэhээ Д. Банзаровай нэрэмжэтэ багшанарай дээдэ hургуули түгэсхѳѳб. Түрүүшын­гээ мэргэжэлээр ород хэлэнэй багша хүм. Теэд багша болоошьегүй hаа, Дотоодын хэрэгүүдэй таhагта хуулиин наhа хүсѳѳгүй хүйхэр үхибүүдтэй хүдэлѳѳб. Тэрэ ажалдаа ехэ дуратай hэмби. ПДН- эй хараа доро орогшодто өөрынгөө үхибүүдтэ шэнги хандадаг, тэдэнэйнгээ түлөө һанаата бо­лодог байгааб. Эгээл уймар классни һэн. Багша мэтэ тэдэнэйнгээ түлөө харюусалгатайб гэжэ бэеэ мэдэрдэг һэмби. Хожомынь таһагые даажа аба­хадаа, хүдөөгэй бэрхэ басагадые инспекторээр ажалда абаад, тэдэнэйнгээ түлөө харюусан ябааб. Хүн бүхэниинь өөрын хуби заяатай – бэрхэшээл­тэйшье hааб даа.

1995 онhоо милицидэ эдиршүүлтэй хүдэлхэдѳѳ, хорин жэл хоёр үдэр шэнги мэдэрэгдэнгүй үнгэрѳѳл даа. Дуратай ажалдаа дуулаhаар ябадаг байгааб гэжэ мүнѳѳ ойлгоноб. Орой болотор айлнуудаар ябажа, үхибүүдээ шалгаагүй hаам, зосоом муу байгша hэн. Улаан-Үдын Железнодорожно районой таһагта инспекторээр эхилээд, ахамад инспектор болоод байхадам, Зүүн Сибириин МВД-гэй дээдэ һургуулида һурахыем Эрхүү хото руу эльгээһэн юм. 2005 ондо тус һургуулияа дүүргэхэтэйм сасуу Советскэ районой милициин хуулиин наһа хүсөөгүйшүүлэй таһаг даалгаһан юм. УВД болгоходо, ПДН ОМ-1 гээшые толгойлооб. Милициие полици болгожо эхилхэ үеэр наһанайн- гаа амаралтада гарааб.

Пенсидэ гарамсаараа, Түнхэн-эхынгээ нютаг ябашоо hэмби. 7 жэл тэндээ байжа амараад ажал­лаад, 2018 ондо Хүсөөтөө ерэхэдэм, гулваа болыт гэжэ түрэлхидни, үетэн нүхэдни, намайе hайн мэ­дэхэ нютагаархидни гуйгаа. Тиихэдэнь үзэхэ болоо гэжэ шиидээб. Милициин ажалай хойно бэемни заhараад байгаа ха юм.

Ерэхэдэмни, һунгалта үнгэрэнхэй - сомоной депутадуудай бүлэг байгуулагданхай hэн. Гурбан Баирнуудай – Ринчинов, Раянов, Бимбаев гэгшэд­тэй сомон даргын тушаал эзэлхын түлөө һунгалтада оролсоод, бинь илаа хүм. Һунгалтын урда тээ эдэ хүбүүдтээ хэлээ һэм: “Хэмнайшье гараг – хамаагүй. Бэе бэедээ туһалжа ябахабди”.

- Зүрхэнэйнгѳѳ уряагаар нютагаа зүдхэжэ, наhанайнгаа табан жэлые нютагтаа зорюулба гээшэт. Сомон дарга ябахада хэр бэ?

- Түрүүшын жэлдэ хараашалааб. Офицер хадаа приказаар лэ ябаа ха юмбиб. Нормативна дансануудые шэнжэлээшьеб. Нютаг дээрээ хүдэлхэдэ ондоо. Хүнэй тала баримталха хэрэгтэй. Эхиндээ хүндэшэг байгаа даа. Дотационно бюджедтэй ха юмбибди. Мүнгөө хүргөөхэ шухала. Нэмэлтэ мүнгэ олохо – проект юумэ зохёохо, грантнуудта оролсо­хо бологдоно. Мүнөө үеын эрилтэ тиимэл даа.

Устав шэнжэлээб. Муниципальна албан тухай 131-дэхи федеральна хуули сээжээр мэдэхэ болооб. Намда нэгэ талаар хүнгэн байгаа. Юундэб гэхэдэ, хуушан командатай хүдэлөөб. Оюна Доржиевна – 20 жэлэй дүршэлтэй мэргэжэлтэн. Бухгалтериин ажал дууһан ойлгуулаа. Налогуудай хүсөөр бүхы гүрэмнай ажаһууна гээшэ ааб даа. Налог яахаб, хэ­дые хайшан хэхэб гэхэ мэтые ойлгуулаа.

Капиталина Константиновна – делопроизводи­тель. Гэр байрын ажахын, газарай, адуу мал бүрид- хэлдэ абалгын гэхэ мэтын нормативна дансануу­дые заажа үгөө.

Зонтой хүдэлхэ талаар баһал һайн туһамар­шадтайб. Нютагай номой сан даагша Сэсэгма Жамсаевна – ёһотой «энциклопеди». Музей эмхидхэһэн хадаа нютаг зоноо һайн мэдэхэ. Ветерануудай зүблэлые толгойлогшо Нина Гомбожаповна­таяа ехэ туһалаа. Иигэел тиигэел гэжэ тэдэмни эдэбхи үүсхэл гаргаха даа. Зон элдэб асуудал та­биха. Жэшээнь, Никольскын, Хошуун-Үзүүрэй хар­гынууд гэрэлтүүлэгдэнэ, харин манай эндэ юундэ тиигэдэггүй юм гээд, түрүүшын сходто асуугаа һэн. Федеральна харгы гээшэ гэжэ ойлгуулаа һэм.

Өөрөө милицидэ таһагые хүтэлбэрилһэн хадаа эмхидхэлэй тала намда бэлээр үгтөө гэжэ hанагда­на. Дүршэлтэй руководитель хадаа планёркоһоо ажалаа эхилэгшэб. Журам байха ёһотой. Мэргэ- жэлтэднай өөрынгөө ажал һайн мэдэхэ. Тэдэнээ суглуулаад, хэжэ байһан ажалыень мэдэжэ абаад, һанамжыень асуудагби. Тэрээндэ автобус хэрэг­тэй, тэрэ участник тиишээ ошоно гэжэ байжа дуул­гаха.

Спортивна инструкторгүй һэмди. Ставка бии болгооб. Бүхэ барилдаагаар һоригшотой болоо hэмди. Тэрэмнай 2 жэл хүдэлѳѳд ябаа һэн даа… Ха­хад ставка Шэнэһэтын клубта бии болгообди.

Юристын мэргэжэл шудалһан хадаа дансанууд­тай хүдэлхэдэм, бэлэн байгаа. Жэшээнь, энэ ехэ газар дайдатай аад, юундэ хүнүүднай газаргүй юм гэлдэдэг һэн. Газарай мэргэжэлтэн Сэсэгма Дамбадугаровнагаа дахуулаад, Никольскын специа­листда, Түгнын сомон даргада ошожо, зүбшэл за­абари абаа һэмди. Росреестр, аймагай захиргаанай газарай асуудалнуудаар таhагта ошожо hураа- шалаабди. Газар хүнүүд эринэ. Тиихэдэнь ѳѳрын гэхэ дансатай газар үгы. 100 болон 160 гектар га­зар хуулитаар өөрын болгожо шадаабди. Тиигэхын тулада хоёр процесс шүүгээбди.

Худагуудаа, клубаа, магазинуудаа дансанууд­тай болгообди… Жэл бүри закон ондоо болоно ха юм.

Шэнэ клубтай болообди. Нээхэдэнь хүхеэд дүүрэшэнэ бэшэбди - клубаа ажаллуулха – зайн галай түлөө түлэхэ, дулаагаар хангаха хэрэгтэй. Дотациин мүнгэн хүрэхэгүй. Мүнгэ нэхэхэ хэрэгтэй болоно. Налогуудаа суглуулжа эхилээбди. Һанаа­гаа зобожо, унтахаяа болишобоб даа. Налогоор үри нэхэбэри эхилээ. Газарай, паивай, томо ма­шинануудай түлөө налогоо олон жэлдэ түлѳѳгүй зон байгаа. Сэхыень хэлээ hаа, заримыень хүхеэ- гээд, шангарха газартань шангалаад суглуулжа эхилээбди.

Һүүлэй 4 жэл соо налог суглуулгаараа район соогоо түрүү зэргэдэбди. 2019 ондо – 1-дэхи һуури­да, нёдондо – 2-дохи һуурида гараад, 120 мянган түхэриг шан абаабди. Тэрэ мүнгэн ехэ туһатай. Жэ­шээнь, Шэнэhэтынгээ худаг шэнэлхэ гү, моторы­ень абаха, лампочка абахада шэглүүлхээр ха юм.

Буряад Уласай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоо­лой яаманай программада орожо, үхибүүдэй болбосон түхэлэй талмайтай болообди. “Одон” ажахы түмэр харшыень хэжэ үгөө. Цырен-Пунсэк Тумэно­вич программа бэшэхэдэмнай туhалаа һэн.

 

 “500 дворов” гэжэ программада орожо, үхибүүдэй наадаха баһа нэгэ талмайханиие хээб­ди. Шэнэhэтын клубай потолок шэнэлээбди - ев­ро-сонхо хүүлэжэ байнабди. Спонсорнуудые суглуулнабди.

Ковид боложо, хэдэн жэлдэ Сурхарбаан бо­лобогүй. Нёдондо формо бэлдэжэ, нютагайнгаа бэрхэ хүбүүдтэ хандаабди. Манай залуушуул бэрхэ - Хүсөөтэ хүсэтэй.

- Урагшатай улад Хүсөөтэдэ олон гү?

- Харгы тэндэ муу гээд, зон зарга бариха. Трак­тор эрижэ, хажуудахи шулуун нүүрһэнэй уурхайн ноёд һайдта хандадагбди. Мүнгэтэй, совхозтой hаа, бараг hааб даа. Нютагаймнай зон урагшатайл даа. Бултандань баярые хүргэхэ байнаб!

Юундэ гулваамнай хэдэггүй юм гэхэшье зон дайралдаха. Жэшээнь, үхэрэй харгыда хэбтэжэ байгаа hаань, гулваа юундэ ошожо түлхихэ бо­лоноб? Эхиндээ гүйшэгшэ hэм. Тиигэhээр юундэ гансаараа харюусаха болоо юмбиб? Һунгамал­нууд, ТОС-ууд байна ха юм. Зоной хэрэгтэ ябалсаг лэ гэжэ бододог болооб. Булта трактортай байна. Депутадуудай бүлэгһөө Санжи-Митып Доржие­вич, Валерий Доржиевич, Наталья Андреевна - урагшатайнууд. Заримашуул ерээшьегүй даа. Ду­гарма Жамсаевна - иигээд хэхэмнай гү гээд эдэб­хи үүсхэл гаргадаг бэрхэ басаган.

Пожаркаhаа эхилээд, эрилтэ ехэ. Техникэ үгыб­ди. Энэ тэрээниие гуйнабди. Yгы гэдэггүй хүбүүд бии. Клим Сократовичта ехэ баярые хүргэнэб. Лыгден ахай ехэ бэрхэ – трактор хэрэгтэй гэхэдэ, хүйтэн үбэлшье hаань, трактораа носоогоод лэ ерэхэ.

Октябрина Будажаповна, Дынчигма Будажа­повна – ехэ туhатайнууд. Омогорходогби тиимэ зо­ноороо. Хамтын ажалда ехэ туhатайнууд. Аймагай хэмжээндэ энэ тэрэ мероприяти болоходо, гэртээ hуужа байдаггүй – гүйжэ ерээд, бүхыгѳѳрѳѳ орол­содог.

108 зулын сангарил уншадаг эжынэр ан­самбль байгуулаа һэн. Наhатай эжынэр намайе ехэ хүндэлдэг – Дугарма Шириповна, Сэсэгма Хаптуевна болон бусад. Һайндэрнүүдтэ наhатай зоноо гэр гэрээрнь ябажа амаршалдагби. Һула гараараа ошохонь аягүй. Милициин пенси hайн – тэрээнээрээ бэлэг сэлэгүүдые абаад ябадагби. Хүндэ ехэ юумэн хэрэгтэй бэшэл даа. Дулаан хан­дасал байгаа hаа…

Зонтой хүдэлhэн, коллектив соо ябаhан, хүтэлбэрилхы дүршэлтэймни намда ехэ туhа болоод үгѳѳ. Сомон даргаар хүдэлхэдѳѳ, хоёр жэл болоод, дүршэлэй ерэхэдэ, хоолоймнишье шанга болоо hэн. Хүн бүхэндэ hайн байхагүйш. Зон элдэбын. Заримашуул хонходохо – бэе бэедээ гомдол бари­ха. “Зай. Харахабди”, - гэдэгби. Сельсовет дуудаад, жалоба ороо – юун гэжэ hананабта? Хүн буруу ойл- гоо гээшэ гү гэжэ асуудагби.

Хүүгэдэй площадка буруу табяа гэжэ байжа бэшэдэг вайбераар. Бултадаа зүбшөөд, харюу­сахыень мэргэжэлтэдтээ даабари үгэдэгби. Гулваа ехэ үүргэ даагаад ябана ха юм – жэжэ бужа асуудалнуудаар харюусаха эрхэгүй. Теэдшье энэ тэрэ юумэ эрхилхэдээ, хүн зоноороо зүбшэдэг, комис­си байгуулжа харадаг ха юмбибди. Юумэ хэжэр­хиһэнэй хойно хэлэ ама гаргахашье зон байха.

Хүн бүхэн ондо ондоо. Сход дээрэ шүүмжэлэл хэлэбэлнь, баярые хүргэдэгби. Ажал хэдэггүй хүн алдуу хэдэггүй.

Хубиин хэрэгээршье хандадаг. Туhалыт гэхэ. Һай hанаал хадаа хандана гэжэ баярладагби. Та­нил таладаа хандан барин, туhалхаяа оролдодог­би. Идеальнаб гэхэгүйб – алдуунууд байгаал юм аабза.

СВО-до ябаhан зондоо хубсаhа хунар оёобди бүхы hууринаараа. ТОС ТОС-оороо ерээд лэ, оёжо эхилээ. Шадахагүйшүүл – эдеэ хоол гэртээ шанаад асаржа байгаа. Мүнгэ хуу шэдэнэ. Счет нээгээтэй. 2 тепловизор абажа эльгээгээбди. Обмундирова­ниhаа ябуулаабди. Нютагаймнай 22 хүбүүд тэрэ дүлэн соо ябажа байна. Мобилизацяар ошоhон 3 хүбүүдэй нэгэниинь холбоо баринагүй. Баһал һа­наа зоборитой.

- Шэнээр hунгалтада оролсохогүйб гэжэ бай­нат. Юундэ?

- Сомон даргаар хүдэлхэдѳѳ, нютагайнгаа хүгжэлтэдэ ѳѳрынгѳѳ хубита оруулааб гэжэ hана­наб. Хэhэн зарим ажални харагдаашьегүй hаа, жэшээнь, дансануудай талаар - биил даа! Энэ тушаалда хүдэлѳѳб гэжэ шаналнагүйб. Хүдэлхэ арга олгуулhан нютагаархидтаа баяртайб!

2019 оной февраль hарада шэнэ клуб нээгээб­ди. Гулваа болоhоор 4 hара болоод байгааб. Ха­нань лэ бодоод байгаа ха юм. Зосоохииень хээбди. Ашаглалда тушаагдахадань, дансануудта гараа хуу табяаб. Ехэ харюусалга даажа абааб. Баир Даши­доржиевич дэмжээ. Барилгын hалбарида олон жэлдэ хүдэлнэ ха юм даа. Ехэл урагшатай хүн. Һай­ниие хүргэнэб!

Баир Санжижаповичтай hүүлэй хоёр жэлдэ хүдэлѳѳб. Ехэ бэрхэ, баһал урагшатай хүбүүн. Нютагайнгаа алдар солын хүшѳѳ шэнэлүүлээбди. Багадаа тэрэнээ манай Кремль гэдэг байгааб. Ми­нии ерэхэдэ, урданайнгаа хэбээр һэн.

Залуушуулда харгы үгэхэ хэрэгтэй. Бэеэ туршаг лэ даа. Октябрь болотор саг байна. Харгын саарhа хэжэрхихэ hанаан бии. Yрдихэбди.

- Миин hуухагүйт гэжэ мэдэнэб. Ямар түсэб­тэйбта?

- Нүхэрни Суулгын ха юм даа. Нютагаа ябахаяа hанана. Тэндэ үхибүүдээр хүдэлхэеэ һананаб.

- Оюна Васильевна, та ходо шүлэг уншажа яба­дагта. Уран үгэтэйт. Сэдьхэлтнай уян гэжэ ойл- гохоор.

- Түрэhэн эжымни Түнхэнэй гээд дээрэ хэ­лээ бэлэйб. Ахаймни Түнхэндэ ажаhуудаг. Yгэ хэ­лэхэдээ, тусгаар бэрхэ. Дуулахашье. Эжымнай ехэ дууша һэн даа. Түнхэнѳѳ ошоходоо, ахайhаа ду­тахагүй гэжэ оролдогшоб. Харгыдаа иимэ шүлэг зохёогоо hэм:

“Аяар холын Түнхэн нютаг

Түгнын голhоо ерээлби.

Хада уулыш дабаалби,

Хүйтэн аршаандаш хүртѳѳлби.

45 наhанайнгаа ойн баярые

Эрхүү мүрэн дээрэ угтаалби.

Халуухан зүрхэнэй охиие

Тоонто нютагтаа зорюулаалби”.

Энэ шүлэгѳѳ уншахадам, горхоной урдажа бай­hан шэнгеэр хэлэнэт гэлдэдэг Түнхэнэй зон. «Ха­дын зон хатуу, талын зоной сээжэ уужам. Түгнын талада һалхи шуурганай болоходо, харгын үгы болошоходо, гайтай һэн даа. Нэгэ юумэнэй саа­на хоргодохоор бэшэ. Нэгэ модо галдахаар бэшэ. Эгээл шэрхи бүхэ зон – талын зон», - гэдэгби.

Елена Гончиковнагай шүлэгүүдтэ ехэ дуратайб. Сээжээр олыень мэдэхэб. Милици гэхээр бэшэт – зѳѳлэнта. Нюдэнтнай “добрые”, сагдаанар ха­туу ха юм гэлдэхэ. “Элдэбын милици байха. Эгээл һайн – үхибүүдэй милициб гэгшэ hэмби. Судима гээд лэ, тоомоо аашалхадань, үхибүүдыем hуулга­хал гэжэ оролдохо. Бархиржа байжа хамгаалаад, гаргажархидаг байгаа hэмби. «Инспектора ПДН в суд не впускайте», - гэгшэ hэн. Опернуудтай нан­шалдахаар наана болохоб. «Оюна Васильевна, в соцзащиту идите», - гэгшэ hэн эхиндээ. Һүүлдэнь авторитедээрээ инспекторнүүдээ хамгаалаад ябааб. Милициин ажал намда олон юумэ үгѳѳ. Хуби заяамни иигээд эрьелдээ гэжэ баяртай байг­шаб. Минии мэдэл доро байһан инспекторнүүд мүнөө таһагуудай дарганар болонхой, аймагай толгойлогшо болотороо ургаһан зоншье бии. Ба­ярые ехэ хүргэдэг, һайндэрөөр амаршалжал бай­даг...

Арад зонойнгоо дунда ажалаа хэжэ ябаһандаа аргагүй золтойлби даа!

- Һайн даа! Сэдьхэлээ сэлин, байhанаа хѳѳрэжэ үгэhэндэтнай баярые хүргэнэб! Олон жэлдэ омог дорюун зандаа ябыт даа!