813
- Оюна Васильевна, Дотоодын хэрэгүүдэй яаманда 20-ёод шахуу жэлдэ хүдэлжэ, подполковник зиндаатай наhанайнгаа амаралтада гарабашье, миин hуужа шадаагүйт...
- Ямаршье ажалда ѳѳрын онсо таланууд бии. Ѳѳрынгѳѳ дуратай ажалаа хүн шэлэдэг, олодог. Би hургуулиин шаби ябахаhаа багшал болохо хүсэлтэй hэм. Тиимэhээ Д. Банзаровай нэрэмжэтэ багшанарай дээдэ hургуули түгэсхѳѳб. Түрүүшынгээ мэргэжэлээр ород хэлэнэй багша хүм. Теэд багша болоошьегүй hаа, Дотоодын хэрэгүүдэй таhагта хуулиин наhа хүсѳѳгүй хүйхэр үхибүүдтэй хүдэлѳѳб. Тэрэ ажалдаа ехэ дуратай hэмби. ПДН- эй хараа доро орогшодто өөрынгөө үхибүүдтэ шэнги хандадаг, тэдэнэйнгээ түлөө һанаата болодог байгааб. Эгээл уймар классни һэн. Багша мэтэ тэдэнэйнгээ түлөө харюусалгатайб гэжэ бэеэ мэдэрдэг һэмби. Хожомынь таһагые даажа абахадаа, хүдөөгэй бэрхэ басагадые инспекторээр ажалда абаад, тэдэнэйнгээ түлөө харюусан ябааб. Хүн бүхэниинь өөрын хуби заяатай – бэрхэшээлтэйшье hааб даа.
1995 онhоо милицидэ эдиршүүлтэй хүдэлхэдѳѳ, хорин жэл хоёр үдэр шэнги мэдэрэгдэнгүй үнгэрѳѳл даа. Дуратай ажалдаа дуулаhаар ябадаг байгааб гэжэ мүнѳѳ ойлгоноб. Орой болотор айлнуудаар ябажа, үхибүүдээ шалгаагүй hаам, зосоом муу байгша hэн. Улаан-Үдын Железнодорожно районой таһагта инспекторээр эхилээд, ахамад инспектор болоод байхадам, Зүүн Сибириин МВД-гэй дээдэ һургуулида һурахыем Эрхүү хото руу эльгээһэн юм. 2005 ондо тус һургуулияа дүүргэхэтэйм сасуу Советскэ районой милициин хуулиин наһа хүсөөгүйшүүлэй таһаг даалгаһан юм. УВД болгоходо, ПДН ОМ-1 гээшые толгойлооб. Милициие полици болгожо эхилхэ үеэр наһанайн- гаа амаралтада гарааб.
Пенсидэ гарамсаараа, Түнхэн-эхынгээ нютаг ябашоо hэмби. 7 жэл тэндээ байжа амараад ажаллаад, 2018 ондо Хүсөөтөө ерэхэдэм, гулваа болыт гэжэ түрэлхидни, үетэн нүхэдни, намайе hайн мэдэхэ нютагаархидни гуйгаа. Тиихэдэнь үзэхэ болоо гэжэ шиидээб. Милициин ажалай хойно бэемни заhараад байгаа ха юм.
Ерэхэдэмни, һунгалта үнгэрэнхэй - сомоной депутадуудай бүлэг байгуулагданхай hэн. Гурбан Баирнуудай – Ринчинов, Раянов, Бимбаев гэгшэдтэй сомон даргын тушаал эзэлхын түлөө һунгалтада оролсоод, бинь илаа хүм. Һунгалтын урда тээ эдэ хүбүүдтээ хэлээ һэм: “Хэмнайшье гараг – хамаагүй. Бэе бэедээ туһалжа ябахабди”.
- Зүрхэнэйнгѳѳ уряагаар нютагаа зүдхэжэ, наhанайнгаа табан жэлые нютагтаа зорюулба гээшэт. Сомон дарга ябахада хэр бэ?
- Түрүүшын жэлдэ хараашалааб. Офицер хадаа приказаар лэ ябаа ха юмбиб. Нормативна дансануудые шэнжэлээшьеб. Нютаг дээрээ хүдэлхэдэ ондоо. Хүнэй тала баримталха хэрэгтэй. Эхиндээ хүндэшэг байгаа даа. Дотационно бюджедтэй ха юмбибди. Мүнгөө хүргөөхэ шухала. Нэмэлтэ мүнгэ олохо – проект юумэ зохёохо, грантнуудта оролсохо бологдоно. Мүнөө үеын эрилтэ тиимэл даа.
Устав шэнжэлээб. Муниципальна албан тухай 131-дэхи федеральна хуули сээжээр мэдэхэ болооб. Намда нэгэ талаар хүнгэн байгаа. Юундэб гэхэдэ, хуушан командатай хүдэлөөб. Оюна Доржиевна – 20 жэлэй дүршэлтэй мэргэжэлтэн. Бухгалтериин ажал дууһан ойлгуулаа. Налогуудай хүсөөр бүхы гүрэмнай ажаһууна гээшэ ааб даа. Налог яахаб, хэдые хайшан хэхэб гэхэ мэтые ойлгуулаа.
Капиталина Константиновна – делопроизводитель. Гэр байрын ажахын, газарай, адуу мал бүрид- хэлдэ абалгын гэхэ мэтын нормативна дансануудые заажа үгөө.
Зонтой хүдэлхэ талаар баһал һайн туһамаршадтайб. Нютагай номой сан даагша Сэсэгма Жамсаевна – ёһотой «энциклопеди». Музей эмхидхэһэн хадаа нютаг зоноо һайн мэдэхэ. Ветерануудай зүблэлые толгойлогшо Нина Гомбожаповнатаяа ехэ туһалаа. Иигэел тиигэел гэжэ тэдэмни эдэбхи үүсхэл гаргаха даа. Зон элдэб асуудал табиха. Жэшээнь, Никольскын, Хошуун-Үзүүрэй харгынууд гэрэлтүүлэгдэнэ, харин манай эндэ юундэ тиигэдэггүй юм гээд, түрүүшын сходто асуугаа һэн. Федеральна харгы гээшэ гэжэ ойлгуулаа һэм.
Өөрөө милицидэ таһагые хүтэлбэрилһэн хадаа эмхидхэлэй тала намда бэлээр үгтөө гэжэ hанагдана. Дүршэлтэй руководитель хадаа планёркоһоо ажалаа эхилэгшэб. Журам байха ёһотой. Мэргэ- жэлтэднай өөрынгөө ажал һайн мэдэхэ. Тэдэнээ суглуулаад, хэжэ байһан ажалыень мэдэжэ абаад, һанамжыень асуудагби. Тэрээндэ автобус хэрэгтэй, тэрэ участник тиишээ ошоно гэжэ байжа дуулгаха.
Спортивна инструкторгүй һэмди. Ставка бии болгооб. Бүхэ барилдаагаар һоригшотой болоо hэмди. Тэрэмнай 2 жэл хүдэлѳѳд ябаа һэн даа… Хахад ставка Шэнэһэтын клубта бии болгообди.
Юристын мэргэжэл шудалһан хадаа дансануудтай хүдэлхэдэм, бэлэн байгаа. Жэшээнь, энэ ехэ газар дайдатай аад, юундэ хүнүүднай газаргүй юм гэлдэдэг һэн. Газарай мэргэжэлтэн Сэсэгма Дамбадугаровнагаа дахуулаад, Никольскын специалистда, Түгнын сомон даргада ошожо, зүбшэл заабари абаа һэмди. Росреестр, аймагай захиргаанай газарай асуудалнуудаар таhагта ошожо hураа- шалаабди. Газар хүнүүд эринэ. Тиихэдэнь ѳѳрын гэхэ дансатай газар үгы. 100 болон 160 гектар газар хуулитаар өөрын болгожо шадаабди. Тиигэхын тулада хоёр процесс шүүгээбди.
Худагуудаа, клубаа, магазинуудаа дансануудтай болгообди… Жэл бүри закон ондоо болоно ха юм.
Шэнэ клубтай болообди. Нээхэдэнь хүхеэд дүүрэшэнэ бэшэбди - клубаа ажаллуулха – зайн галай түлөө түлэхэ, дулаагаар хангаха хэрэгтэй. Дотациин мүнгэн хүрэхэгүй. Мүнгэ нэхэхэ хэрэгтэй болоно. Налогуудаа суглуулжа эхилээбди. Һанаагаа зобожо, унтахаяа болишобоб даа. Налогоор үри нэхэбэри эхилээ. Газарай, паивай, томо машинануудай түлөө налогоо олон жэлдэ түлѳѳгүй зон байгаа. Сэхыень хэлээ hаа, заримыень хүхеэ- гээд, шангарха газартань шангалаад суглуулжа эхилээбди.
Һүүлэй 4 жэл соо налог суглуулгаараа район соогоо түрүү зэргэдэбди. 2019 ондо – 1-дэхи һуурида, нёдондо – 2-дохи һуурида гараад, 120 мянган түхэриг шан абаабди. Тэрэ мүнгэн ехэ туһатай. Жэшээнь, Шэнэhэтынгээ худаг шэнэлхэ гү, моторыень абаха, лампочка абахада шэглүүлхээр ха юм.
Буряад Уласай Хүдөө ажахын болон эдеэ хоолой яаманай программада орожо, үхибүүдэй болбосон түхэлэй талмайтай болообди. “Одон” ажахы түмэр харшыень хэжэ үгөө. Цырен-Пунсэк Тумэнович программа бэшэхэдэмнай туhалаа һэн.
“500 дворов” гэжэ программада орожо, үхибүүдэй наадаха баһа нэгэ талмайханиие хээбди. Шэнэhэтын клубай потолок шэнэлээбди - евро-сонхо хүүлэжэ байнабди. Спонсорнуудые суглуулнабди.
Ковид боложо, хэдэн жэлдэ Сурхарбаан болобогүй. Нёдондо формо бэлдэжэ, нютагайнгаа бэрхэ хүбүүдтэ хандаабди. Манай залуушуул бэрхэ - Хүсөөтэ хүсэтэй.
- Урагшатай улад Хүсөөтэдэ олон гү?
- Харгы тэндэ муу гээд, зон зарга бариха. Трактор эрижэ, хажуудахи шулуун нүүрһэнэй уурхайн ноёд һайдта хандадагбди. Мүнгэтэй, совхозтой hаа, бараг hааб даа. Нютагаймнай зон урагшатайл даа. Бултандань баярые хүргэхэ байнаб!
Юундэ гулваамнай хэдэггүй юм гэхэшье зон дайралдаха. Жэшээнь, үхэрэй харгыда хэбтэжэ байгаа hаань, гулваа юундэ ошожо түлхихэ болоноб? Эхиндээ гүйшэгшэ hэм. Тиигэhээр юундэ гансаараа харюусаха болоо юмбиб? Һунгамалнууд, ТОС-ууд байна ха юм. Зоной хэрэгтэ ябалсаг лэ гэжэ бододог болооб. Булта трактортай байна. Депутадуудай бүлэгһөө Санжи-Митып Доржиевич, Валерий Доржиевич, Наталья Андреевна - урагшатайнууд. Заримашуул ерээшьегүй даа. Дугарма Жамсаевна - иигээд хэхэмнай гү гээд эдэбхи үүсхэл гаргадаг бэрхэ басаган.
Пожаркаhаа эхилээд, эрилтэ ехэ. Техникэ үгыбди. Энэ тэрээниие гуйнабди. Yгы гэдэггүй хүбүүд бии. Клим Сократовичта ехэ баярые хүргэнэб. Лыгден ахай ехэ бэрхэ – трактор хэрэгтэй гэхэдэ, хүйтэн үбэлшье hаань, трактораа носоогоод лэ ерэхэ.
Октябрина Будажаповна, Дынчигма Будажаповна – ехэ туhатайнууд. Омогорходогби тиимэ зоноороо. Хамтын ажалда ехэ туhатайнууд. Аймагай хэмжээндэ энэ тэрэ мероприяти болоходо, гэртээ hуужа байдаггүй – гүйжэ ерээд, бүхыгѳѳрѳѳ оролсодог.
108 зулын сангарил уншадаг эжынэр ансамбль байгуулаа һэн. Наhатай эжынэр намайе ехэ хүндэлдэг – Дугарма Шириповна, Сэсэгма Хаптуевна болон бусад. Һайндэрнүүдтэ наhатай зоноо гэр гэрээрнь ябажа амаршалдагби. Һула гараараа ошохонь аягүй. Милициин пенси hайн – тэрээнээрээ бэлэг сэлэгүүдые абаад ябадагби. Хүндэ ехэ юумэн хэрэгтэй бэшэл даа. Дулаан хандасал байгаа hаа…
Зонтой хүдэлhэн, коллектив соо ябаhан, хүтэлбэрилхы дүршэлтэймни намда ехэ туhа болоод үгѳѳ. Сомон даргаар хүдэлхэдѳѳ, хоёр жэл болоод, дүршэлэй ерэхэдэ, хоолоймнишье шанга болоо hэн. Хүн бүхэндэ hайн байхагүйш. Зон элдэбын. Заримашуул хонходохо – бэе бэедээ гомдол бариха. “Зай. Харахабди”, - гэдэгби. Сельсовет дуудаад, жалоба ороо – юун гэжэ hананабта? Хүн буруу ойл- гоо гээшэ гү гэжэ асуудагби.
Хүүгэдэй площадка буруу табяа гэжэ байжа бэшэдэг вайбераар. Бултадаа зүбшөөд, харюусахыень мэргэжэлтэдтээ даабари үгэдэгби. Гулваа ехэ үүргэ даагаад ябана ха юм – жэжэ бужа асуудалнуудаар харюусаха эрхэгүй. Теэдшье энэ тэрэ юумэ эрхилхэдээ, хүн зоноороо зүбшэдэг, комисси байгуулжа харадаг ха юмбибди. Юумэ хэжэрхиһэнэй хойно хэлэ ама гаргахашье зон байха.
Хүн бүхэн ондо ондоо. Сход дээрэ шүүмжэлэл хэлэбэлнь, баярые хүргэдэгби. Ажал хэдэггүй хүн алдуу хэдэггүй.
Хубиин хэрэгээршье хандадаг. Туhалыт гэхэ. Һай hанаал хадаа хандана гэжэ баярладагби. Танил таладаа хандан барин, туhалхаяа оролдодогби. Идеальнаб гэхэгүйб – алдуунууд байгаал юм аабза.
СВО-до ябаhан зондоо хубсаhа хунар оёобди бүхы hууринаараа. ТОС ТОС-оороо ерээд лэ, оёжо эхилээ. Шадахагүйшүүл – эдеэ хоол гэртээ шанаад асаржа байгаа. Мүнгэ хуу шэдэнэ. Счет нээгээтэй. 2 тепловизор абажа эльгээгээбди. Обмундированиhаа ябуулаабди. Нютагаймнай 22 хүбүүд тэрэ дүлэн соо ябажа байна. Мобилизацяар ошоhон 3 хүбүүдэй нэгэниинь холбоо баринагүй. Баһал һанаа зоборитой.
- Шэнээр hунгалтада оролсохогүйб гэжэ байнат. Юундэ?
- Сомон даргаар хүдэлхэдѳѳ, нютагайнгаа хүгжэлтэдэ ѳѳрынгѳѳ хубита оруулааб гэжэ hананаб. Хэhэн зарим ажални харагдаашьегүй hаа, жэшээнь, дансануудай талаар - биил даа! Энэ тушаалда хүдэлѳѳб гэжэ шаналнагүйб. Хүдэлхэ арга олгуулhан нютагаархидтаа баяртайб!
2019 оной февраль hарада шэнэ клуб нээгээбди. Гулваа болоhоор 4 hара болоод байгааб. Ханань лэ бодоод байгаа ха юм. Зосоохииень хээбди. Ашаглалда тушаагдахадань, дансануудта гараа хуу табяаб. Ехэ харюусалга даажа абааб. Баир Дашидоржиевич дэмжээ. Барилгын hалбарида олон жэлдэ хүдэлнэ ха юм даа. Ехэл урагшатай хүн. Һайниие хүргэнэб!
Баир Санжижаповичтай hүүлэй хоёр жэлдэ хүдэлѳѳб. Ехэ бэрхэ, баһал урагшатай хүбүүн. Нютагайнгаа алдар солын хүшѳѳ шэнэлүүлээбди. Багадаа тэрэнээ манай Кремль гэдэг байгааб. Минии ерэхэдэ, урданайнгаа хэбээр һэн.
Залуушуулда харгы үгэхэ хэрэгтэй. Бэеэ туршаг лэ даа. Октябрь болотор саг байна. Харгын саарhа хэжэрхихэ hанаан бии. Yрдихэбди.
- Миин hуухагүйт гэжэ мэдэнэб. Ямар түсэбтэйбта?
- Нүхэрни Суулгын ха юм даа. Нютагаа ябахаяа hанана. Тэндэ үхибүүдээр хүдэлхэеэ һананаб.
- Оюна Васильевна, та ходо шүлэг уншажа ябадагта. Уран үгэтэйт. Сэдьхэлтнай уян гэжэ ойл- гохоор.
- Түрэhэн эжымни Түнхэнэй гээд дээрэ хэлээ бэлэйб. Ахаймни Түнхэндэ ажаhуудаг. Yгэ хэлэхэдээ, тусгаар бэрхэ. Дуулахашье. Эжымнай ехэ дууша һэн даа. Түнхэнѳѳ ошоходоо, ахайhаа дутахагүй гэжэ оролдогшоб. Харгыдаа иимэ шүлэг зохёогоо hэм:
“Аяар холын Түнхэн нютаг
Түгнын голhоо ерээлби.
Хада уулыш дабаалби,
Хүйтэн аршаандаш хүртѳѳлби.
45 наhанайнгаа ойн баярые
Эрхүү мүрэн дээрэ угтаалби.
Халуухан зүрхэнэй охиие
Тоонто нютагтаа зорюулаалби”.
Энэ шүлэгѳѳ уншахадам, горхоной урдажа байhан шэнгеэр хэлэнэт гэлдэдэг Түнхэнэй зон. «Хадын зон хатуу, талын зоной сээжэ уужам. Түгнын талада һалхи шуурганай болоходо, харгын үгы болошоходо, гайтай һэн даа. Нэгэ юумэнэй саана хоргодохоор бэшэ. Нэгэ модо галдахаар бэшэ. Эгээл шэрхи бүхэ зон – талын зон», - гэдэгби.
Елена Гончиковнагай шүлэгүүдтэ ехэ дуратайб. Сээжээр олыень мэдэхэб. Милици гэхээр бэшэт – зѳѳлэнта. Нюдэнтнай “добрые”, сагдаанар хатуу ха юм гэлдэхэ. “Элдэбын милици байха. Эгээл һайн – үхибүүдэй милициб гэгшэ hэмби. Судима гээд лэ, тоомоо аашалхадань, үхибүүдыем hуулгахал гэжэ оролдохо. Бархиржа байжа хамгаалаад, гаргажархидаг байгаа hэмби. «Инспектора ПДН в суд не впускайте», - гэгшэ hэн. Опернуудтай наншалдахаар наана болохоб. «Оюна Васильевна, в соцзащиту идите», - гэгшэ hэн эхиндээ. Һүүлдэнь авторитедээрээ инспекторнүүдээ хамгаалаад ябааб. Милициин ажал намда олон юумэ үгѳѳ. Хуби заяамни иигээд эрьелдээ гэжэ баяртай байгшаб. Минии мэдэл доро байһан инспекторнүүд мүнөө таһагуудай дарганар болонхой, аймагай толгойлогшо болотороо ургаһан зоншье бии. Баярые ехэ хүргэдэг, һайндэрөөр амаршалжал байдаг...
Арад зонойнгоо дунда ажалаа хэжэ ябаһандаа аргагүй золтойлби даа!
- Һайн даа! Сэдьхэлээ сэлин, байhанаа хѳѳрэжэ үгэhэндэтнай баярые хүргэнэб! Олон жэлдэ омог дорюун зандаа ябыт даа!
Автор: Сарюуна ЭРДЫНЕЕВА хөөрэлдэбэ
