​​Нарин хилэ алхаагүйл һаа...

Һүүлэй үдэрнүүдтэ Улаан-Үдымнай түб талмай дээрэ болоһон буһалгаата шууяан тушаа бодолоо хубаалдаха зуураа, хэдэн ушар дурдаха дуран хүрэнэ.

Арбаад жэлэй урда түрэл айма­гайнгаа сониндо ажаллажа байгаад, хабар, намар нютаг һомонуудаар үнгэрдэг хүдөө ажаһуугшадай сугла­анда оролсохо үе һэн. Аймаг дотор ажалша малшадаараа суутай, одоо­шье «нааданда дабаатай, найрта ду­утай» нютаг хүрэжэ ерээбди. Бүхы наһаяа хүдөө ажахыда зорюулһан нэгэ ахатан бодожо үгэ абахадаа: «Нютагаймнай хойто зэнхэгэр тала анхан талха таряагаар бүрхөөгдэжэ байгша һэн, мүнөө ганса үрмэдэһөөр хушагдаа», - гэжэ ехэтэ һанаа зобон­ги, голхоронги хоолойгоор хэлээ агша һэн. Тэрэниинь юундэб даа зүрхэндэ торожо, хожомынь тэрэ су­глаан тушаа бэшэгдэһэн мэдээсэлэй нэрэшье боложо ошоо бэлэй.

Удаадахи ушар иимэ: зургаа-до­лоон жэлэй саана Улаан-Үдэ зөөжэ ерээд, байшан гэр бэдэрэгдэжэ, яһалахан урагша-хойшоо харгы ба харгы гэжэ нэрэтэй замуудые хэм­жэгдээ. Юрэл тиихэдэ ехэтэ гайхаа агша һэмди, ямар шанар шэнжэтэй буусануудта зомнай ажамидарнаб даа. Арга хургаараал гэрээ түхеэрнэ гээшэ, теэдшье һай һанажа, хүдөөһөө гаража, хото руу нүүгдээгүйл юм аабза. Халагламаар байгаа бэлэй, бүдүүн сарбуутай бүхэриг айлай ма­лай байраһаа доогуур янза түхэлтэй борсогорхон торхонуудые хаража ябахадаа...

Эдэ мэтэ ушарнууд дабхаса дабхасаһаар, засаг буляалдаанай тэмсэлэй гол шалтаг боложо, шаг шууяа һүжэрөөгөө гэжэ онсолмоор. Засаг баряашадаа олоной урда хуу­ли буса ябадал гаргатараа муушалха, олониитые буһалгаалуулха ушарну­уд 1990-ээд онуудай хооһо нойтон сагһаа хойшо манай иишэдэ мартаг­даад байгаа. Тиихэдэ багшанар ба эмшэд салингаа саг соогоо абахагүй ушарһаа байд гээд лэ, түб талмай дээрэ гарагша һэмнай. Теэдшье хари гүрэнөөр болон баруун тээхи баян можонуудаар саг үргэлжэ зоной су­хал һүжэрдэг болоһон гэжэ facebook, youtube-ай ашаар шууд мэдэдэг бо­лообди. Навальный, Яшин, Соболь г.м. нэрэнүүд ба тэдэнэй хандалга- нууд, идхалганууд үргэлжэ сүлжээндэ тарана. Зүгөөр үсөөн тоото арадуудай ажаһуудаг газарнуудта нютаг нугаарнь, гарбалаарнь илга­жа, яһа хаяха олон ушарнуудай дай­ралдахадань голхормоор байна. Энэ нарин хилэ алад гарахагүй байхабди гэжэ найданам.

ХIX-XX зуун жэлнүүдэй уулзу­ур багаар Хориин Дүүмын ээлжээ­тэ гулваа һунгалган болоо гэлсэхэ. Шэнэ һунгагдаһан хүбүүн боро хара­анаар гэртээ бусажа, абындаа ороод һуухадань, эсэгэнь энэ-тэрээр үлэ мэдэг һонирхоод: «Зай, Дүүмээрнай юу һонин бэ?» - гэжэ асууба. Һониноо дууһан хөөрэжэ багсаагаад, һүүлшэг тээнь һунгалтада дэбжүүлэгдэһэнээ мэдүүлхэдэнь, абань: «Гулваа ноён, дээшээ гаража һуугты», - гэжэ уря­алаа һэн гэлсэдэг. Энэ ушар хэдэн тээһээ хаража болохо. Нэгэ талаһаа - засагаа хүндэлөө, нүгөө талаһаа эсэгэнь хүбүүндээ ямаршье сагта эсэгэ байгаашье һаа, Хориин тала­ар ажамидаржа байгаа нютагаархи­найнгаа хуби заяа шиидхэжэ байһан түрүүшүүлэй эрилтэ ехэтэй эрхэ хүндэлөө ха юм.

Анна Огороднигой гэрэл зураг