​Хагсуу хабарай ханхинама дуун

Үглөөгүүр бодомсоороо, өөрөөшье сайлангүй, үхэр малаа эрьежэ, үбһэ хулһыень тараажа заншаһан нагасатай хүм. Хара багаһаа адуу малда аргагүй мээхэй, илангаяа мориндо хорхойтой, эмнигые һургаха, гүйгөөшыешье һорихо дүршэлтэй байха. Хаа-яа хонходоходомни, үнөөхил малаа хөөрэжэ байхал даа. Үбэл зунгүй амаралта мэдэнгүй ажаллахадаа: “Эсээб, сусааб”, - гэжэ үгэшье гарадаггүй, хургандаа алта мүнгэ зүүнхаар, хурдан моринойнгоо эмээл гоёоһомни дээрэ гэжэ бододог ёһотой малшан сэдьхэлтэй иимэ зон мүнөө үсөөн боложол байһаниинь харамтай. Эдэ үдэрнүүдтэ Загарайн аймагай Үнэгэтэй һууринһаа зүүлжээ холо бэшэхэнэ буусатай Жүрмэдэй Соёл ахатанда хүрэжэ, хэр ондо орожо байһан тухайнь хөөрэлдэхэдөө, эжэлүүдгүй нагасамни һанагдаадхёо. 

- Ошоошо үбэл балай ехэ саһан ороогүй аад, урда жэлнүүдтэ орходоо, хүйтэншэг байгаа. Тиигээшье һаань, хониднай яһала тарган ондо орожо, һайн түллэжэ эхилбэ. Гурбан үдэр соо 60-аад хурьга абаад байнабди. Мүнөө жэл эхирлэхэнь үлүү шэнги, - гэжэ Соёл аха урматайгаар хөөрөөгөө эхилбэ. 

Соёл ахатан 2009 ондо гэр бүлөөрөө Шэнэхээнһээ зөөжэ ерэһээр лэ, эндэ түбхинэһэн. Сэмбэ субатай, юудэн малгайтай, ута гэгшын урга бариһан хазаар моритой хүнэй хони адуулжа ябахада, түрүүшээр хүршэ ородуудһаань байха, зарим буряадуудшье гайхадаг һэн. Теэд һураһан юумэ һураар татахагүй гэдэг ёһоор, Соёл аха аба эжынгээ зааһан соол, анханайнгаал гуримаар ажахыгаа ябуулна. 

- Монсогор һүүлтэй монгол хонитойбди. Эндэхи зон эрхэлүүлэн һагад, “бүүбэй” гэжэ нэрлэдэг юм байна. Хүйтэ нойтондо тарганаа алдаад орхихогүй, яһала һайн, шэрхи амитан лэ даа. Хурьгадыньшье өөдэргэнүүд. Хээрэ түрэһэн аад, тэндээ тэнжээд, эхэеэ дахаад ерэшэнэ, - гэжэ Соёл аха малаа магтана. 

Ашанар туһада оробо

Мүнөө жэл Соёл ахатан 500-гаад толгой хони түрүүлнэ. Хабар һайса дулаарһан хойно түл абаха түсэбтэйгөөр ноябрь һарын эхеэр хуса табижа, отондо оруулһан байна. Бэеэр томо мүртөө, тобир тарган малтай байха гэбэл, шуһыень һэлгэхэ гээшэ тон шухала. Анхан Хориин аймагай Баян Гол нютагһаа асарһан хусануудынь яһала үрэжэлтэй байжа, хонидынь түргөөр үдөө.

- Шуһан ойртоходоо, һайтай юумэн бэшэ гэжэ мэдээжэ юм ааб даа. Хатайртаха, хамшаглахань түргэдэжэ, ажаллууһанда орохо. Туранхайгаар түрөө һаа, түлөө голожо зобоохо. Угжабариин хурьгадтай носолдохо болохош. Тиимэһээ байн-байн хусаяа һэлгэхэ хэрэгтэй, - гэжэ дүршэлтэй малшан тэмдэглэнэ. Эдэ мэтые анхаралдаа абажа, жэншэдгүй баримталдагайнь ашаар Соёл ахатанай мал үдэсэтэй байдаг. Жэлһээ жэлдэ балай гарзагүйгөөр ондо ороно. Хурьгаяа голоһон хони үнихэнэйшье үзөөгүй.

- Урдандаа хүгшэднай “тээгэ, тээгэ...” гэжэ дуулалдаһаар лэ, хурьгыень абхуулжархидаг байһан лэ даа. Теэд бидэ хэр тиигэжэ бираха гээшэбибди? – гээд, марган татахадань, үндэһэн ажахын үнэтэй заншалнууд аалин соохоноо алдагдажал байна ха гэжэ халаглаха зуураа, үгы, һайн лэ малшан хадаа хурьгаяа голохо болоторнь хониёо тураанагүй ха юм гэжэ Соёл ахые үмөөрхэ дуран хүрэхэ юм. 

Түл абалгын түгэсэхэдэ, Соёл ахатанай хүршэ хүбөө, аха дүүнэр сугларжа, эмнеэ хэлсэхэ. Эрэ хурьгадые заһахын хажуугаар, эгээл шухалань эмь табижа тэмдэглэхэ гэһэн урданай заншал гээшэ. Удаань малаа туугаад, зуһаландаа гаралган болохо.

Үглөөнэй үбһэ тараалган

- Һүүлэй жэлнүүдтэ Хүрбэ һуурингай зүүн тээ байдаг нуурай эрьеэр зуһанабди. Хужартай, һайн газар юм. Тэндээ ошоод, хониёо хайшалхабди. Нооһомнайл наймаа боложо үгэхэгүй – муу байна. Хэдэн жэл соо миин хаяжа байһанаа нёдондол дүү хүбүүмнай үнэгүйшэгөөр худалдаа, - гээд, Соёл аха өөрһөөнь дулдыдадаггүй бэрхэшээлнүүдые дурдаха зуураа, - Эндэхи зон хониной мяха һөөл ехээр хэрэгсээдэггүй шэнги агша. Бидэ гол түлэб дүү хүбүүнтэнэйнгээ кафедэл тушаанабди, - гэжэ хөөрэнэ. 

Хотон соо хони хурьгадай мааралдаан хабарай дуун мэтээр зэдэлнэ. Хаа-хаагуур үбшэн дэлгэрбэ гээд, урагша хойшоо ябахые хорихоһоонь урид үрдижэ, Улаан-Үдэһөө Соёл ахатанай хүбүүнтэн хүүгэдээрээ ерэнхэй, түл абалгадань туһална. Эжынь мүнөө жэлэй Сагаалганаар аяар 107 наһа хүрөөшье һаа, гэр тойрон һалирһаар гэжэ бодоходо, гайхалтай сарюун хүгшэн байна.

Жүрмэдэй Соёл, эжынь - Бимба, һамганиинь - Сэнгэл

- Эжымнай Ородто түрэһэн. “Нютагаа ошохо һэмби”, - гэхэдэнь, наашаа зөөжэ ерээ һэмди. Хадам дүү хүбүүнтэмни үнихэнэй Улаан-Үдэдэ байдаг. Тэдэнэйнгээ туһаламжаар эндэ бууса түхеэржэ ороһоор, арба гаран жэл болошобобди. Хүбүүмнай барилгын компанида хүдэлнэ. Маанадайнгаа ойрохон хада байд гээд лэ эрьежэ ерэдэг. Хоёр ашатайбди, - гэжэ гэр бүлэ тухайгаа хөөрэжэ дүүргэмсээрээ, Соёл аха ургаяа тулажа, мориндоо мордоод, бэлшээридэ гараһан хонидоо эрьехэеэ табилуулшаба. 

Соёл ахатай хөөрэлдэһэнэй һүүлээр үнөөхи нагасадаа хонходохо гэжэ шиидээб. “Адуугаа бүридхэжэ ябанаб. Хабарай һалхи һүреэд, талаар дүүрэн тарашахаяа һанана. Угайдхадаа, ута һүүлтэ элбэг. Байд гээд, эрьеэгүйдэ аргагүй. Хүбүүндэшни зааһан зээрдэгшэ гүүмнай тээсгэн унагалаа һэн, - гэжэ һайн һони дуулгажархёод, сүлөөгүй хэбэртэй: - Чу! Чу!” – гээд, мориёо түргэдүүлэн дабхихадань, һалхин һаршаганаад, юумэн дуулдахаяа болишоно. Иигэжэ адуу малайнгаа хойноһоо үдэр һүнигүй уйгүй ябадаг ахамад малшаднай дүршэл шадабарияа дүүнэртээ уламжалуулан, үндэһэн ажахыгаа үшөөл наринаар эрхилжэ, түрэлхи хэлэ соёлойнгоо хүгжэлтэдэ түлхисэ үзүүлэн байхыень хүсэе! 

Соёлой Согбаатарай дурадхаһан гэрэл зурагууд