​Олон һалбарита бэлиг

(Үргэлжэлэл).

Театрай репертуарай бүридэлдэ ходо байһан Х.Намсараевай «Тайшаагай ташуур» зүжэгтэ театрай үндэһэ һуури табилсаһан бэлигтэй зүжэгшэд В.Халматов, Ч-Н. Генинов, М.Степанова, Ж.Пагбаин, Н.Гендунова болон бусад хабаадажа, арад түмэнөө һонирхуулһан, баясуулһан байдаг. Удаань С.Будажапов, Һ.Рабсалов, Б.Аюшин, Д.Чимитова гэгшэд ялас гэмэ бэлигээрээ харагшадаа хужарлуулжа шадаа. Удаадахи үеын зүжэгшэд С.Хажитов, Д.Сультимов болон бусад зүжэгшэд арад зоной сэдьхэлдэ хадуугдаһан байдаг.

Харагшадай сэгнэлтэ

Д.Сультимов Гүрэмбэ ламын роль Ленинэй нэрэмжэтэ гудамжаар оршодог хуушан театрай тайзан дээрэ наадажа эхилээд, шэнэ театрай тайзан дээрэ амжалтатай наадаһан, харагшадта халуун альга ташалгаар угтуулһан байха юм.

- Энэ роль зохёохы ажалдамни ехэ нүлөө үзүүлээ. Юундэб гэхэдэ, тэрэ сагта «Тайшаагай ташуур» гэжэ зүжэгтэ хабаадажа, роль наадаха хубитай байбал, буряад зүжэгшэдэй зохёохы ажалайнь нэгэ ехэ хэрэг бүтэжэ,ехэхэн алхам хэһэндэл тоологдодог һэн. Энэ роль наададаг байһан бэлигтэй зүжэгшэн Һүндэб Бимбаевич Рабсалов ролиингоо үгэнүүдые намда дамжуулжа үгэхэдөө: «Нютагаймни хүбүүн Доржо! Ажалдаа амжалтатай, арадтаа хүндэтэй ябаарай!» - гээд, 1981 ондо тобшохоноор бэшээд үгэһэн юм. Би энэ ролиие бэлигтэй зүжэгшэнэй гар дээрэһээ тодожо абахадаа, дээдын шагнал мэтээр бэедээ шэнгээн абаха, үүргэ даажа абаһанаа ойлгоо бэлэйб. Теэд зүжэгшэн хүнэй ажалые харагшад лэ сэгнэдэг. Һонирхолынь түрүүлжэ, сэдьхэлэйнь хүбшэргэйе дайража шадаа һаа, зүжэгшэн урмашажа, харюусалга ехэтэйгээр, улам ехэ оролдолго гарган, ажалдаа хандана ха юм, - гэжэ Доржо Нарбосампилович тэмдэглэнэ.

Доржо Сультимов Ц.Шагжинай «Будамшуу» зүжэгтэ Шэрээтэ ламын роль наадаха хубитай байгаа. Нэгэтэ энэ зүжэг Москва хотоһоо ерэһэн театр шэнжэлэгшэд хараһан юм. Тэрэ тоодо мэдээжэ сурбалжалагша Андрей Караулов ябалсаһан байгаад, энэ зүжэгэй һүүлээр зүжэгшэдтэй уулзажа, һанамжануудаараа хубаалдахадаа: «Д.Сультимов - Варламов мэтэ зүжэгшэн байнал!» – гэжэ омогорхон хэлэһыень, уулзалгада хабаадажа байһан театр шэнжэлэгшэ А.Политов тэмдэглэжэ абаад: «К.Варламов - Санкт-Петербургын Императорска театрай габьяата зүжэгшэн байһан юм. А.Караулов буряад зүжэгшэнэй ажалые ородой агуу зүжэгшэнтэй сасуулжа, үндэрөөр сэгнэбэ,» - гэжэ бэшэһэн байдаг. Д.Сультимовай Д.Эрдынеевэй «Бальжан хатан» зүжэгтэ Бүүбэй бээлэ хаанай дүрэ бэелүүлхэдэнь, харагшад, шэнжэлэгшэд ёһотоор сэгнэһэн юм. «Бүүбэй бээлэ хаанай образ илангаяа урагшатайгаар бэелүүлэгдээ. Бүүбэй хаан – Сультимовай хүндөөр гэшхэлхые, тархяа хинсайлган бодолдо абтахые, нэгэ хиигалһан аалихан, нэгэ лужаганаһан шанга хоолойгоор дуугархые хаража, залуу артистын рольһоо рольдо ургажа байһыень эзэлүүдгүй тэмдэглэнэш. Ролиингоо доторой байдал артист үнэншэмөөр зураглана, хоёрдохи план, гол утаһыень алдангүй. Яахадаа Доржо Сультимов тайзан дээрэ бодото ажамидарал харуулжа шаданаб?!» – гэжэ театр шэнжэлэгшэ Баирма Дамбаринчинова 1985 оной «Буряад үнэн» сониндо бэшээ һэн.

Мүн онсолжо тэмдэглэхэдэ, Н.Гоголиин «Ревизор» зүжэгтэ гол дүрэ болохо Городничиин роль дээрэ хүдэлжэ, амжалта туйлаһан байдаг юм:

- Агууехэ ородой классика дээрэ хүдэлхэдэ, намда аргагүй ехэ һургуули боложо үгөө һэн. Иимэ зохёолнууд дээрэ хүдэлхэдөө, зүжэгшэндэ мэргэжэл, шадабарияа мүлижэ, хүгжөөхэ арга боломжо олгогдодог. Зүблэлтэ гүрэнэй үе сагта энэ дүрэ дээрэ хүдэлхэдэ бэлэн бэшэ байгаа. Эдилгэ-абалгын болодогшье һаань, доогуур, нюусаар, хоморхон хэлсэгдэдэг байһан дутагдал бэлэй. Мүнөө гүрэн түрэ доторнай дээрэһээ эхилээд, доодохи зиндаа хүрэтэрөө эдилгэ, абалгын хүсөөр амидаралаа тааруулжа, хэмһээ хэтэрмээр баяжаха ушарнуудые, усадхахын аргагүйгөөр олошоронхой үе сагта, энэ зүжэгые шэнээр найруулбал, харагшын сэдьхэлдэ ба ухаан бодолдонь аргагүй шанартайгаар тогтохо һэн гэжэ мэдээжэ. Олон үеын агууехэ зүжэгшэдэй наадаһан Городничиин дүрэ дээрэ театрай найдажа хүдэлхэ арга олгоходонь, аргагүй ехэ харюусалга бэе дээрээ даажа абаһанаа мэдэржэ, шадал зэргээрээ оролдогдоо бэлэй. Харюусалга болбол зүжэгшэн хүндэ тон хэрэгтэй, амин шухала зүйл ха юм. Арад зонойнгоо урда харюусалгаяа ойлгоогүй һаа, зүжэгшэн хүн яагаад тайзан дээрэ сэдьхэлээ нээжэ, зүрхэеэ хайлуулжа, үнэн үгэ хэлэжэ шадахаб даа. Ролиингоо үгэнүүдээр би иимэ бэрхэб, иимэ бэлигтэйб гэжэ өөрыгөө үргэхэ һэдэлгэ гаргаха бэшэ, арад зонойнгоо ухаан бодолыень тамалжа байһан бодолнуудыень элирхэйлжэ, зүрхэндэнь хүрэтэр хэлэжэ үгөөд, һүр һүлдыень үргэхэ шухала үүргэ бэе дээрээ даажа абана ха юм. Улаан-Баатар хотын Нацагдоржын нэрэмжэтэ драмын театрай тайзан дээрэ найруулагдаһан «Ревизор» гэжэ зүжэгтэ оролсожо наадаха хубитай байһандаа баярлаагша һэм. Агууехэ классика болоһон зүжэгүүдтэ хабаадахадаа, зүжэгшэн өөрынгөө дүршэл, шадабари мүлихэ арга боломжотой болодог дээрэһээ энэ хотын даргын роль зохёохы ажалдамни ехэ нүлөө үзүүлээ. Тэрэ үедэ театрай ахамад режиссёроор ажаллажа байһан Фёдор Семёнович Сахиров, режиссёрнууд Цыден Цымпилович Цыренжапов, Владимир Ильич Кондратьев гэгшэдэй заабари, һургаалаар зүжэгшэн боложо, ажамидаралдаа бэеэ олохо хэрэгтэмни аргагүй ехэ туһа хүргэһыень мартахын аргагүй.

Үндэһэ һуури табигшад

- 1975 ондо мэргэжэлтэ һургуули дүүргэжэ ерэхэдэмнай, Буряад драмын театрай үндэһэ һуури табилсаһан зүжэгшэд бэе мэндэ байгаа. Наһанайнгаа амаралтада гараһаншье һаа, театрай урилгаар ерэжэ, зүжэгүүдтэ хабаадагша һэн. Эдэ ахамад зоной үеһөө үедэ ажал хэрэгээ дамжуулхын тулада залуу зүжэгшэдтэ аргагүй ехэ анхарал хандуулжа, зүжэгшэн хүнэй орёохон ажал тухай дэлгэрэнгыгээр хөөрэжэ үгэдэг, эхэ эсэгэ мэтээр үнэнхэ сэдьхэлһээ һанаагаа зобожо хандадаг байһаниинь юундэ мартагдаха бэлэй. РСФСР-эй габьяата артист П.Н.Николаевтай урилгаар гэртэнь ерээд, халуухан сайень уужа һуухадамни, СССРэй арадай артист М.Н.Степанова хүбүүндээ хэлэһэндэл энхэржэ хэлэһэн үгэнүүдынь элихэнээр һанагдадаг. Буряад арад зондомнай аргагүй хэрэгтэй ажалыемнай залуу халаамнай үндэр хэмжээндэ үргэн хүгжөөжэ, саашань эрхимээр үргэлжэлүүлхэ эрмэлзэлтэй, хүсэлтэй байһай гэжэ үнэнхэ зүрхэнһөө хүсэдэг, һанаагаа зободог байһан. Иигэжэ өөрынгөө бэлиг шадабаритай, дүршэлтэеэ хубаалдан, зохёохы ажалайнгаа орёохон замтай танилсуулжа, залуу зүжэгшэнэй сэдьхэл бодолыень баяжуулхые хүсэхэ, урма зориг түрүүлхэ гэжэ оролдохо гээшэ - нангин хэрэг! Арад зонойнгоо хуби заяан тухай һаналаа табидаг гүнзэгы һайхан сэдьхэлтэй, үнэншэ сэхэ зан абаритай хүнүүд лэ, энэ нангин хэрэг тухай бодожо ябадагыень буруушааха хүн олдохогүй гэжэ һананаб. Театрай үндэһэ һуури табиһан зүжэгшэднай иимэл мүхэшэгүй һайхан сэдьхэлтэй, арадайнгаа дээжэ зон байһан юм, - гээд, Доржо Норбосампилович хѳѳрѳѳгѳѳ үргэлжэлүүлнэ.

Россиин габьяата артист Доржо Сультимов Х. Намсараевай, Лопе де Вегын, Ж.Мольерэй, Н.Гоголиин, Л.Леоновой, А.Софроновой, А.Салынскиин, Д-Р.Батожабайн, Ц.Шагжинай, Д.Эрдынеевэй, Б-М. Пурбуевай, Б.Эрдынеевэй, А.Вампиловай, Д.Дылгировэй болон бусад зохёолшодой бэшэһэн зүжэгүүдтэ хабаадажа, Буряад театрай алтан тайзан дээрэ жара гаран дүрэнүүдые, тэрэ тоодо арба гаран гол дүрэнүүдые бэелүүлжэ, баярлаһан, урмашаһан харагшадай халуун альга ташалгаар угтуулан, Буряад орон соогуураа болон Москва, Ленинград хотонуудта, Хальмагта, Монголдо, Польшодо үнгэргэгдэһэн гастрольнуудта амжалтатай хабаадаха хубитай байһан юм.

Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА, «Байгал» сэдхүүлэй эрхилэгшэ, Буряадай арадай ирагуу найрагша