​Олон һалбарита бэлиг

Доржо Норбосампилович Сультимов уран зохёолой болон соёл урлалай үлгы - хэбэд номхон Хэжэнгын аймагай Ород нютагта 1950 оной декабриин 4-дэ малшан айлай гэр бүлэдэ түрэһэн юм.

Аймагайнгаа түбтэ оршодог интернат-һургуули дүүргээд, түрэл нютагтаа хүдэлжэ, үбһэ хулһанай дүүрэһэн намарай сагта Хори һууринда жолоошоной курсада һуража ябаха үедөө, Ородой-Адагай дунда һургуулиин дэргэдэ байгуулагдаһан залуушуулай үдэшын һургуулида зэргэ һуралсаба. 1969 оной хабар жолоошонойнгоо курс дүүргээд, тэрэ жэлэйнгээ июнь һара соо дунда һургуули дүүргэһэн аттестат гар дээрээ абажа, наһанайнгаа үргэн замай бэлшэр дээрэ гараа бэлэй. Жэл үлүүтэй жолоошоноор нютагтаа хүдэлөөд, багшын дээдэ һургуулида орожо, бэе тамир хүмүүжүүлгын багша болохо түсэбтэй Улаан-Үдэ хото ерэһэн байгаа. Түрүүшээр аэропортдо жолоошон мэргэжэлээрээ ажалда орожо хүдэлбэ. Сүлөө сагтаа Улаан-Үдэ хотын оюутадай «Буревестник» гэжэ бүмбэгэтэ хоккейн командын бүридэлдэ орожо наадаад, үбэлые үнгэргөө һэн. Энэнь багшын дээдэ һургуулида орожо һураха хэрэгтэнь түлхисэ боложо үгэхэ гэжэ найдажа ябаһан байгаа.

Зүжэгшэн болохо зүргөөр

Теэд хуби заяанайнь алтан шара зам ондоо шэглэлээр залуу хүбүүе хүтэлөө бэлэй. 1971 оной зунай дэлгэр һайхан сагта, тиихэдэ Ленинэй нэрэмжэтэ гудамжада оршодог байһан Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрта Алас Дурна зүгэй Владивосток хотодо һураад, театрай зүжэгшэн мэргэжэлтэй болохо залуу хүбүүд, басагадые шэлэн абахаяа байһыень Доржо мэдээд, шалгалтануудые барижа эхилээ һэн.

- Хамта дээрээ 200 гаран хүбүүд, басагад шалгалтануудые баряа бэлэйбди. Ехэ шанга шалгалта болоо гэжэ һанадагби. Соёлой дээдэ һургуулида шалгалтанууд июль һарада боложо, ехэ һайн юумэн болоо. Багшын дээдэ һургуулида орохо хүсэлтэй ябаһан аад, документнүүдээ хамагһаа түрүүн тушааһан байгааб. «Документнүүдээ тушаангүй, театрай һургуулиин шалгалта барижа болохо гү?» - гэжэ асуухадамни, зүбшөөбэ. «Эндэ ороогүй һаа, багшын дээдэ һургуулида орожо һураха бэзэб», - гэжэ зосоогоо найдалтай ябаа һэм. Шалгалтануудые бариһаар ябатараа, өөрөөшье хүсэд ойлгонгүй, үйлынгээ үреэр гэхэ юм гү, театрай дээдэ һургуулиин оюутан болошоо бэлэйб. Театр тээшэ таталдаһанаймни удхань гэхэдэ, һургуулида һуража ябаха үедөө драматическа бүлгэмдэ хабаададаг байһамби. Драматическа бүлгэмдэ ябахаһаа урид, соёл урлалтай холбоотой аад, арайшье болбосороогүй мэдэрэлнүүд зосоомни түрисэлдэһэн шэнги байгша һэн. Хоёр, гурбан хүнэй ярилдаа өөрөө зохёожо холбоод, хүнэй дуулахагүй газарта шанга шангаар хоолойгоо хубилгажа байгаад, хөөрэлдөө үүдхэжэ, сэдьхэлэйнгээ бухиндаа гаргадаг бэлэйб. Багахан үгүүлэлнүүдые холбожо, саарһан дээрэ эреэлээдшье туршадаг һэм. Энэ мэтээр сэдьхэл соомни түрэһэн мэдэрэлнүүд үльгэр шэнгеэр һанагдан, театрай зам тээшэ түлхиһэн байжа болоо ха.

Буряад хэлэ заадаг Сампил Базарович Цыренов багшамнай энэ минии зосоохи долгиие тааһан юумэдэл, драматическа бүлгэмдэ хабаадуулжа эхилээ бэлэй. Анханиинь өөрөө артист мэргэжэлтэй хүн байгаад, аргагүй ханалгатайгаар, һонирхолтойгоор хүүгэд бидэнэрэй урма зоригыемнай үргэн хүдэлгэжэ, зүжэгшэн хүнэй сэдьхэл доторойнь байдал тайлбарилжа үгөөд, зүжэгүүдһээ хэһэгүүдые найруулхадаа, ямар зан абаритай хүниие наадахаяа байһыемнай ехэ тодоор, сэдьхэлдэмнай ороторнь ойлгуулжа шадагша һэн. Х.Намсараевай «Тайшаагай ташуур» гэжэ зүжэгһөө абтаһан ехэ хэһэг дээрэ хүдэлхэдөө, Тарба Жигжитовэй роль наадаха хубитай байжа, багшынгаа хүсөөр театр тухай ойлгомжомни хүгжөө бэлэй.

Гайхалтайнь гэхэдэ, театрта һаял хүдэлжэ эхилээд байхадамни, ахамад режиссёр Ф.С.Сахиров мэргэжэлтэ театрай тайзан дээрэ намда Тарба Жигжитовэй роль даалгахадань, анханай үйлын эрьежэ ерэһэниинь намайе гайхуулаа һэн.

Владивосток хотын театрай һургуули 1975 ондо хорин долоон хүбүүд, басагад дүүргэжэ ерээд, артист мэргэжэлээр ажалда абтаа бэлэйбди. Тэрэ үедэмнай Цырен Аюржанаевич Балбаров гэжэ аргагүй бэрхэ, урагшаа һанаатай хүн театрай директорээр ажаллажа байгаа. Һаял ерэһэн залуу зүжэгшэдтэ эсэгэ мэтээр анхаралаа хандуулжа, гэр байрымнай асуудал тааруулхаһаа эхилээд, хуби заяаемнай, зохёохы ажалыемнай гуримшуулһан хүн гээшэл даа. Һуража байхадамнай, Владивосток хото ошожо, бидэнэртэй дулаахан уулзалга үнгэргэдэг, хэшээлыемнай, шалгалтануудыемнай анхаралтайгаар хаража, ямар зон боложо ябанаб гэжэ анхаралаа хандуулдаг, һонирходог байһан юм, - гэжэ даланай дабаан дээрэ ерэһэн Доржо Норбосампилович дурсан хөөрэнэ.

Жара гаран роль – жабхалантай дуун

Доржо Сультимов театрта ажалда оромсоороо, олон зүжэгүүдтэ хабаадажа эхилһэн байдаг. Л.Леоновой «Ленушка», В.Салынскиин «Барабанщица», Х.Намсараевай «Тайшаагай ташуур» болон бусад олон зүжэгүүдтэ хабаадажа эхилээ. Удаань шэнээр табигдаһан Б.Эрдынеевэй «Бэшэгдээгүй шүлэг» гэжэ зүжэгтэ гол дүрэ болохо Жаргал хүбүүнэй роль наадажа эхилээд, саашадаа хамта дээрээ арба гаран гол дүрэнүүдые бэелүүлһэн байдаг. Онсолон тэмдэглэхэдэ, А.Вампиловай «Ууган хүбүүн» гэжэ зүжэгтэ Сильвын роль эрхимээр гүйсэдхэһэн юм. 1976 ондо Москва хотодо үнгэргэгдэһэн театрай тоосоото гастролиин репертуарта энэ зүжэг оруулагданхай байжа, Малый театрай гол тайзан дээрэ наадаһан бэлэй.

- Энэ Сильвын роль буруу зантай хүнэй дүрэшье һаа, намда һайшаагдадаг һэн. Ехэ хурса үгэтэй, тодоор бэшэгдэһэн комедийнэ дүрэ байгаа. Ондоо хүнэй зоболон, гашуудалда анхаралаа хандуулжа туһалха, хайрлаха гэжэ мэдэхэгүй, хара бэеэ хараһан, өөртэнь лэ туһатай юумэн тээшэ таталдадаг, саг зуурын олзодо обтодог хүнэй дүрэ ха юм. Тиимэ зон ажамидаралдамнай ушардаг, илангаяа мүнөө сагта олошоронхой... Москва хотодо үнгэргэгдэһэн тоосоото гастролиин үедэ хаанта засагай үедэ байгуулагдаһан, ород хэлэнэй үлгы гэжэ тоологдодог Малый театрай гол тайзан дээрэ наадахабди гэжэ мэдэхэдээ, аргагүй ехээр баярлаа бэлэйб. Энэ театрта ород арадай агууехэ артистнарай: М.Щепкин, П.Мочалов, М.Ермолова, А.Ленский, М.Царев болон бусад зүжэгшэдэй бэлигээ мүнхэрүүлһэн тайзан дээгүүр ябажа, амилһан агаараарнь амилхаб гэжэ һанахада, аргагүй ехэ аза мэтээр намда һанагдаад, агууехэ Игорь Ильинскиин гримэй таһалга соо грим хэжэ һуухадаа, зүрхэн ондоохоноор түшэгэнөөгшэ һэн. Зүжэгнай бүхы дээрээ ехэ һайнаар үнгэржэ, театр шэнжэлэгшэд үндэр сэгнэлтэ үгөөд, түбэй «Правда» сониндо дэлгэрэнгыгээр бэшэгдэһэн юм. Гайхалтайнь гэхэдэ, 2008 ондо Белоруссиин Брест хотодо үнгэргэгдэһэн «Белая Вежа» гэһэн олон уласай фестивальда театраа хабаадуулжа ябахадаа, «Правда» сониндо һанамжаяа бэшэһэн театр шэнжэлэгшэтэй уулзажа, гуша гаран жэлэй үнгэрһэн юумэеэ дурсажа, ехэ дулааханаар хөөрэлдөө бэлэйбди. Һайн үйлэ хэрэг мартагдадаггүй, хүнэй сэдьхэлдэ бүхөөр хадуугдаһан лэ байдаг ха юм. Энэ амжалта түгэс үнгэргэгдэһэн тоосоото гастролиин дүнгөөр театрнай «Академический» гэжэ үндэр нэрэ зэргэтэй болоо бэлэй. Энэ ехэ үйлэ хэрэгтэ багаханшье һаань, хубитаяа оруулалсаһандаа баяртай ябадагби, - гээд, онсолон тэмдэглэнэ.

Галина БАЗАРЖАПОВА-ДАШЕЕВА, «Байгал» сэдхүүлэй эрхилэгшэ, Буряадай арадай ирагуу найрагша

(Үргэлжэлэлынь удаадахи дугаарта)