Агуу бэлигтэ хүгжэмшэдэй баглаа

 Балшар наһан

Лхасаран Лодонович Линховоин 1924 оной январиин 1-дэ мүнөө сагта Үбэр-Байгалай хизаарай бүридэлдэ орогшо Агын Буряадай тойрогой Ага-Хангил һууринда Лодон багша гэжэ холо ойгуур алдаршаһан габьяа- танай гэр бүлэдэ түрэһэн намтартай. Хүбүүмнай дуушан болохо гэжэ гэр­тэхиниинь өөһэдөө тодоруулһан гэхэ. Юуб гэхэдэ, тэдэнэр хүүгэдээ уран һайханда дурлуулжа өөдэнь болгоо ха юм. «Эжымни амаргүй гоёор дуу дууладаг, эсэгэмнишье энэ талаар дортодоггүй һэн, - гэжэ Лхасаран Лодонович дурсаха зуураа: - Бүмбэр сагаан хонидоо тала дайдаар дүүрэн манажа, хүлэгэй һайниие унажа, зүлгэ ногоон дээгүүр һалхинтай урилдан харайлгаха үедэшни дуун гээшэ зүрхэнэй гүнһөө өөрөө гаража байдаг юм», - гэжэ үгүүлһэн гэхэ. Улаан-Үдэ хотын пионернүүдэй ордондо хоорто ябаха үедөө Лхаса­ран хүбүүн мэргэжэлтэн янзаар дуу­лажа эхилээ. Эгээл эндэ ябахадань, тэрэниие һайнаар шагнажа абаһан хүүгэдэй хоорой хүтэлбэрилэгшэ Е.В. Владимирская Линховоиниие театр абаашажа дуулуулба. Эдир­хэн Лхасаран найруулагшада угаа һайшаагдаа. С.Даргомыжскиин «Лусууд хүүхэн» гэжэ дууриин багахан парти түрүүшынхиеэ гүйсэдхэхэдөө, илангаяа сог залитайгаар, шог ёгто абарияа шэг шарайдаа гаргажа бай­жа дуулаһан байдаг.

Талаан бэлигынь улам һалбараа

1942 онһоо 1949 он болотор Лха­саран Буряадай хүгжэмтэ драмын театрай хоорой зүжэгшэнөөр алба хаагаа. Арадай дуунуудыешье дуула­хадаа, тэрэ ульгам һэн. Мүн ородшье, буряадшье дуунуудта дүрбэн тэгшэ бэлэй. Хэды тиимэ байбашье, дуури гүйсэдхэхэдэнь, тэрэнэй талаан бэлиг одоол бурханһаа ерэһэн тула ондоо дуушанда хүсэгдэхэгүй шэнжэтэй гэжэ илангаяа элеэр соностодог байгаа. Дуушанай ая шагнагшын шэхээр ульгам зохидоор орожо, сээжэ зүрхэндэнь дабтагдашагүй мэдэрэл түрүүлдэг бэлэй. Тэрэ дуу­шан байхынгаа хажуугаар дутуугүй бэлигтэй зүжэгшэн байгаа. Тайзан дээрэ табиһан дүрэнүүдынь гүн удха шанартай. Урдань хэнэйшьеб зохёоһон хэб дууряажа, роль наададаг бэшэ, гуулингынь гаргажа, үнэнииень харуулжа, тайзан дээрэ ажамидарда­гаараа тэрэ ушаргүй бэлигтэй һэн.

Линховоиной талаан эршэмтэй­гээр хүгжөө. Ленинградай консер­ваториин оюутан ябаха зуураа тэрэ Прага болон Берлин хотонуудта эмхидхэгдэһэн фестивальнуудай дипломант боложо тодороо. Харин 1951 ондо «Буряад-Монголой АССР-эй арадай зүжэгшэн» гэһэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэбэ.

1954 ондо Буряадай дуури болон баледэй театрай гол дуушан болоо. 1959 ондо Москвада буряад урлалай хоёрдохи декадын түлэг дунда Лха­саран Линховоин «СССР-эй арадай зүжэгшэн» гэжэ нэрэ зэргэдэ баярай оршондо хүртөө.

Лхасаран Линховоин парти бүхэндөө түрбэлгүй хайхарамжатай­гаар хандадаг байгаа. Кончак хаанай дүрэ абаад үзэе. «Дууриин класси­ческа баатарнууд сооһоо Кончак хаанай эхин ажаһуудалынь юрын буряад хүнэй ажабайдалда яаха аргагүй адли байна. Агта хүлэгтөө анха түрүшынхиеэ үхибүүн ябахадаа мордоһоноо дурсан байжа нааданаб. Бородинай зохёоһон оюун ухаата хүгжэм нүүдэлшэн арадһаа гарбалтай хаанай дүрые хүсэд дүүрэн болгоно. Минии багшанарай зүбшэлнүүд энэ хэрэгтэмни тушаа бэшэ - туһа боло­но», - гэжэ Лхасаран Лодоновичой энэ роль тухайгаа хөөрэһэниинь тэрэнэй бэлиг талаанда эльгэ зүрхөөрөө дур­лагшадта мэдээжэ.

Гэр бүлэ

Лхасаранайнгаа ёһотой түшэг тул­гуури боложо үгэһэн энэ наһанайнь найдамтай хани Вера Лыгденовае, хоюулан хүмүүжүүлжэ, гарыень ган­загада, хүлыень дүрөөдэ хүргэһэн, эсэгынгээ хүгжэмтэ бэлиг мүлин үргэлжэлүүлжэ ябаһан Дарима баса­гыень дурдаагүйдэ аргагүй. Меццо- сопрано хоолойтой Вера Дашеевна өөрөө РСФСР-эй габьяата артистка мүн. Түнхэнэй аймагай Амар-Гол һууринда 6 хүүгэдэй эгэшэнь боложо түрөө. Үетэнэйнгөө дунда талаан бэли­гээрээ түрүүшүүлэй зэргэдэ ябадаг, ударидагшын талаантай Вера басаган олон сооһоо гансата илгардаг бэлэй. Буряадай хүгжэмэй театральна тусхай мэргэжэлтэнэй дунда һургуули тэрэ дүүргээ. Драмын театрта алба хаадаг болоходоо, Вера Дашеевна «Зохид буудалай эзэн эхэнэр» («Трактирщи­ца») гэжэ зүжэгтэ Мирандолинын дүрэ ялас гэмээр гүйсэдхэжэ, уран һайханай түүхэдэ ороһон юм. 1940 ондо Москва хотодо болоһон Буряад -Монголой урлалай үдэрнүүдэй нэгэ­дэхи декадада Вера дуушанай талаан далижажа, үргэн олониитэдэ эрилтэ­тэй болоһон гээшэ.

«Би ая соонь тааруулжа, дуугаа дууладагаа һайн мэдэрнэб. Түрэл арадайнгаа дуунуудта илангаяа эльгэтэй байдаг һэмби. Тэдэнээ гүйсэдхэхэ үедөө, түрэл нютагтам­ни үнгэрһэн балшар бага наһаяа һанажа, тон дуратайгаар шагнадаг байһан үльгэршэнөө ухаандаа һэргээжэ, тэрэниие дууряадагни ухаандамни ерэдэг. Тэрэ үбгэнэй түүрээһэн үльгэрнүүд минии сэдьхэ­лэймни нюуса хүбшэргэй дорьбуу- лан, мүнөөшье зэдэлһэн хэбээрээ», - гэжэ үе-үе болоод, Вера Дашеевна дабтадаг байгаа.

Вера Лыгденова Эсэгэ ороноо хам­гаалгын Агууехэ дайнай үедэ тоглолто табигшадай бригадада ороод, Белорус­сиин хоёрдохи фронтын шархатаһан сэрэгшэдэй үмэнэ госпитальнуудаар ябажа, дуугаа дуулаһан байдаг.

30 жэлэй туршада театрта алба хаахадаа, тэрэ дууриин 30 парти гүйсэдхэжэ үрдеэ. Вера Дашеев­нагай бэлигэй ганзага трагедиин түлэбэй үйлэдэгшэ нюурнуудаар хизаарладаггүй байһан. Жэшээнь, Баудоржо Ямпиловай «Моргон абгын уршагта ябадалнууд» гэжэ зүжэгэй Бүмбэр гэгшын дүрые үгэ хүүргүйгөөр, имагтал нюур амаяа хубилган, хүнүүдэй эгшэтэрээ энеэ­тэр наадаһыень харагшад хада гэртээ харитараа мартадаггүй бэлэй.

Ленинградай консерватори дүүргэһэн Вера Лыгденова Лхаса­ран Линховоин хоёр тайзан дээрэ алба хааха үедөө Улаан-Үдэ хотын хүгжэмэй училищида дуушадай факультедтэ багшалдаг байгаа. Ака­демическэ вокал заадаг Буряадай түрүүшын багшанар боложо, түүхын эхи табихынгаа хажуугаар тэдэм­най мэргэжэлтэ дуушадай буряад һургуулиин үндэһэ һуури табигшад боложо тодороо. Үндэр нэрэ зэргэтэй бэлигтэй буряад дуушадай багла­ада нэрэеэ нэрлүүлэгшэд тэдэнэй һургуули гараа һэмди гэжэ мүнөөшье омогорхожо ябадаг.

Аятай дуунай оршондо

Лхасаран Лодонович болон Вера Дашеевнагай басаган Дарима 1951 оной октябриин 8-да түрэһэн юм. Хара багаһаань гэр оршондонь гоё хүгжэм зэдэлжэ, дуунай ая ото соностожо байдаг бэлэй. Гэртэхини­инь Ленинградай консерваторидо һураһан гэжэ мэдээжэ. Гэхэ зуура Дарима Лхасарановна эгээл энэ кон­серватори 1975 ондо дүүргээ. Буряад Уласай соёлой хүгжэхэ хэрэгтэ Дари­ма Лхасарановнагай оруулһан хубита ехэ. Хүгшэмшэн, Гомбо Цыденжапо­вай нэрэмжэтэ Дуури болон баледэй театрай дабтагдашагүй концертмей­стер, дуури гүйсэдхэдэг мэргэжэлтэ­дэй үнэн нүхэр, туһалагша, һоригшо, ашата багша юм. Дарима Линховоин - Россиин арадай зүжэгшэн. Гүрэнэй болон уласхоорондын урилдаануу­дай илагша, дипломант. М.И. Глинкын (Казань) нэрэмжэтэ уласхоорондын конкурсын «Эрхим концертмейстер» (2019 он), Зүүн-Сибириин гүрэнэй соёлой дээдэ һургуулиин хүндэтэ профессор.

«Буряад ороной шэмэг» («Жем­чужина Бурятии») гэжэ фестиваль болон «Grand Classic» гэжэ форум Дарима Линховоин өөрөө зохёон байгуулһан габьяатай. Агын тойрог­то эмхидхэгдэдэг СССР-эй арадай артист Лхасаран Линховоиной мэр­гэжэлтэ дуушадай мүрысөөн болон абынгаа нэрэмжэтэ дууриин фести­валь мэргэн хүтэлбэри дороо үе-үе болоод лэ үнгэргэжэ байдаг. Уласхо­орондын конкурснуудай Буряадай залуу лауреадуудай болон Гран-при шагнал абагшадай ехэнхинь Линхо­воинтоной бүлын гэшүүдэй бэлэдхэл гараһанай ашаар үндэр амжалта туйладаг.

Линховоинтоной уг гээшэ хүгжэмэй соёлой дээдын шанар оронхой. Буряад арадаа, буряад дайдаяа дэлхэй дүүрэн суурхуулһан дууриин алдарта дуушанай ойн баяр Гэр бүлын жэлдэ тудаба. Агуу бэлигтэ хүгжэмшэдэй баглаа боложо, Буряад оронойнгоо хүгжэмэй түүхэдэ ороһониинь гүн удха шанартай.