«Далайн эрьеэр гүйһэн алаг нохой»

Суута зохёолшоной бүтээл

Алдарта уран зохёолшон Чин­гиз Айтматовай гуурһан дороһоо мүндэлһэн зохёолнуудые дэлхэйн олон театрнууд зүжэг болгон табиһан байха. Буряад драмын театрай аха үеын артистнууд «Улаахан пулаадтай уляангирни» (Тополёк мой в красной косынке) гэһэн зүжэг найруулжа, олон харагшадай зүрхэ хүдэлгэһэн тухайнь мүнөө хэлсэдэг.

Холын хойто зүгэй үсөөн тоо­то нивх арадай гурбан үеын зоной хүнгэн бэшэ байдал угаа тодоор зу­раглажа, энэ зохёол дотор харуулаг­дана. Арай 11 наһа гүйсэһэн Кириск хүбүүхэн Эмрайин абатаяа, Мылгун абгатаяа болон угайнгаа аха заха­тан Орган баабайтаяа далайда га­ража агнана. Кириск хүбүүнэй анха түрүүшын агнуури олзотой бай­ба. Хаб загаһанай хэбтэриин эрье хүрэжэ, ангуушад олзоборилоод, тэрэ олтирогһоо гэртээ тамарха зуураа һалхи шуурганда орожо, арай шамай далайда шэнгээгүй уһанай нюрууда үлэнэ. Хүбэн зузаан мананай далайн гүнзэгы уһа хушахадань, юу­шье харагдахаяа болино. Зүг хизаараа олохоёо болиһон ангуушадай хүндэ байдалда ороһониинь мэдээ- жэ. Бэрхэтэйхэн байдалда ороһон гурбан үеын ангуушад яагша ааб?

Зүжэг бүтээгшэд

Бүхы зүжэгэй удха сонинойнгоо хуудаһандаа бэшээд яахамнайб? Ню­тагаархиднай өөһэдөө ошожо, зүжэг хараад, сэдьхэлээ ханаана ааб даа. Уран зохёолой алтан жасада ороһон Ч. Айтматовай энэ бүтээлые манай бэлигтэй ирагуу найрагша, драма­тург Николай Чимитович Шабаев бу­ряадтаа оршуулжа үгэбэ.

Буряадай циркдэ хара багаһаа наадаһан, агаарай гимнаст мэргэ­жэлтэй Марат Дашемпилов эгээл түрүүшынгээ зүжэг найруулан та­бихадаа, яһала шадамар байба гээд харагдана. Залуу найруулагша түрэл цирктэеэ дэлхэй дүүрэн ябажа, бу­ряад арадайнгаа соёл уралиг олон­до бэлэглэһэн юм. Бүмбэрсэг дэл­хэйгээр дүүрэн мэдээжэ Дю Солей циркын бүридэлдэ орожо, талаан бэлигээ үршөөжэ ябаһаниинь, Ма­рат хүбүүнэй мэргэжэлэйнь манлай болоһон бшуу.

- Ажабайдалай дүршэлтэй боло­жо, түрэл нютагтаа, арадтаа туһатай байха гэжэ шиидэһэн байнаб. Хараһан, үзэһэн юумэн олон даа. Асари томо, шаг шууяанһаа халта хашараад, багахан, тодо юумэндэ ан­харалаа хандуулха гэһэмни энэ даа. «Пегий пёс, бегущий краем моря» зо­хёол дотор эсэгэ хүбүүн хоёрой дун­дахи харилсаан, ёһотой эрэшүүлэй хоорондохи байдал харуулагдана. Хэзээшье, ямаршье сагта тобойжо гарадаг асуудалнууд бодхоогдоно, - гэжэ зүжэгэй найруулагша Марат Да­шемпилов хэлэнэ.

Тус зүжэгтэ дүй дүршэлтэй ар­тистнуудтай хамта оюутан Булат Цы­рендоржиев шадамар бэрхээр Ки­рискын дүрэ наадаба. Ургажа ябаа зүжэгшэн П.И. Чайковскиин нэрэм­жэтэ соёл уралигай колледжын оюу­тан юм. Түрэл һайхан Хэжэнгэ нюта­гайнгаа уран һайханай бүлгэмүүдтэ наадажа дүршэһэншье һаа, мэргэ­жэлтэ тайзан дээрэ анха удаа гара­ба. Саашанхи ерээдүйн мэргэжэл­тэ харгы замынь ялагар мүшэдөөр гэрэлтүүлэгдэжэ байхань болтогой!

Үбгэн буурал Орган баабайе Бу­ряад Уласай арадай зүжэгшэн Бэлиг­тэ Дамбаев, Кирискын аба Эмрайи­ниие мүн лэ арадай зүжэгшэн Сэнгэ Ломбоев, абгын дүрэ Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн Солбон Субботин шадамар бэрхээр байгуулбад. Тиихэ­дэ эдэ бүхы юумэнэй гэршэ болоһон нугаһанай дүрэдэ Ород Уласай га­бьяата зүжэгшэн Должин Тангатова наадаба. Залуу хүбүүе эрье дээрэ угаа хүлеэжэ байһан эдир басаганай дүрэ Ада Ошорова харуулаа.

Хүн бүхэндэ өөрын харюу

Ямаршье уран зохёол, зүжэг бүтээгдэхэдээ, ямар бэ даа нэгэ асуудалда харюу бэдэржэ найруулаг­дадаг гээшэ аабза. Буряад театрай тайзан дээрэ табигдаһан шэнэ зүжэг хараһан хүн бүхэн өөртөө харюу бэ­дэржэ бодомжолно ёһотой.

Хизааргүй ехэ далайн нюрууда онгосо дээрэ һуугаад үлгыдүүлжэ, үхэхын туйлдаа хүрэһэн ангууша­дай зосоо ямар бодолнууд түрэнэб. Байгаалиин үзэгдэлэй урдаһаа ямаршье арга хэхэ шадалгүй бай­хада, аймшагтай даа. Наһаараа ии­гэжэ агнажа ябаһан Орган баабай хүбүүгээ, аша хүбүүгээ дахуулжа, һүүлшынгээ агнуурида ябанаб гэжэ ойлгоходоо, юун тухай шэбшэнэб? Ургажа ябаһан хүбүүгээ абархын түлөө балга уһаяа үлөөгөөд, ами наһанай андалдаа хэжэ, гурбан ехэшүүлэй онгосоһоо газаа тээ­шээ гэшхэжэ гараха шиидхэбэри зүб байгаа гү? Хүбэн сагаан ма­нанай мэдэлдэ ороод гаража ша­дахаяа болиһон зоной охорхон байһаниинь эли ааб даа. Дүршэл ехэтэй ангуушад өөрынгөө ами наһа үгэхэдөө, Кирик хүбүүнэйнгээ заяашань боложо залараад, абараг­даха харгыень заажа үгэбэ гү?

Анха түрүүшынхиеэ табигдаһан зүжэг хараһан хүн зоной зосоо ии­мэл бодолнууд түрэнэ ёһотой.

- Бүхы юумэн тайзан дээрэ тодхогдоһон загаһашадай онго­со соо болоно. Тайзан ехэ гоёор шэмэглээтэй. Тиимэ ехэ юумэнэй үгышье һаа, гэрэл, абяан хуу таарана. Харагшадай анхарал халта­шье хажуу тээшээ хадуурнагүй. Эхинһээнь адаг болотор амияа да­раад, хүн бүхэнэйнь түлөө һанаагаа зобожо һуугааб. Гоёор тааруулжа табиһан дуун, сэбэр һайхан буряад хэлэн, шадамар бэрхэ зүжэгшэдэй наадаһан наадан, - гэжэ зүжэг ха­рахаяа ерэһэн Соёлма Бадмаева һанамжаараа хубаалдана.

Ажал хэгдээ даа

Ямаршье зүжэг найруулан бүтээхэдэ, амаргүй ехэ ажалай хэг­дэдэгынь мэдээжэ. Зүжэгшэдэй наа- дан тайзан дээрэ үзэгдэнэ, харин хүнэй нюдэндэ харагдадаггүй юу­мэн амаргүй даа.

- Аяар 2 һарын туршада туха сүлөөгүй ажаллаһанай үрэ дүн. Суг­таа ажаллаһан нүхэдтөө амаргүй һайниие хүргэнэб. Зүжэг оршуулһан Николай Шабаевта, тайзан шэмэ­глэгшэдтэ, абяа найруулагшада, юрэдөө, хүн бүхэндэтнай тон ехэ ба­яраа мэдүүлнэб, - гэжэ найруулагша Марат Дашемпилов хэлэбэ.

Үнэхөөрөөшье, энэ зүжэг тухай сүлжээ холбоондо ехэ хэлсэнэ, бэ­шэлсэнэ. Тиимэшэг һаань, тиигэд гээд дүүрэхэ ааб даа. Харин хүн зо­ной зүрхэ хүдэлгэжэ шадаһан ажа­лай бүтэһэнэйхи иигэжэ хүлгөөн болоно ха юм. Түрэл театраа дэм­жэн, аха дүүнэрнай энэ зүжэг ошо­жо харахал байха.