Очирдара бурханай ордон мандаба

Үнгэрһэн долоон хоногой эсэстэ Буряад ороной дэбисхэр дээрэ тон удха ехэтэй үйлэ хэрэг бүтэбэ. Ушар гэхэдэ, гурбан жэлэй хугасаада шэнээр баригдаһан Янгаажанай дасан арамнайлагдажа, олоной хабаадалгатайгаар нээлгын баяр ёһолол эмхидхэгдэбэ. Очирдара бурханай ордон гэжэ нэрлэгдэһэн дасан буряад хүн зоной хүгжэлтэдэ, буддын шажан нэбтэрүүлгэдэ хабаатай юм гээд, абаһаар лэ хэлэхэ хэрэгтэй.

Түрүүшын Хамба ламаһаа эхитэй

 “Түрүүшын Бандида Хамба лама Дамба-Даржаа Заяев Очирваани бурханай түрэл урилжа түрэһэн намтартай. Түрэл газараа адислуулһанай удаа Ранжуур маани (“Ом маани бадме хум”) шулуун дээрэ бэшүүлээ.

- Анханайнгаа түрэлдэ Энэдхэг ба Түбэдөөр ябажа, манай Сүхэ голой эрьедэ Хилганатын дасан байгуулһаниинь гайхалтай. Иимэ шанга заяатай, хүсэ шадал ехэтэй лама байгаа гэбэл, алдуу болохогүй. Ямар хүн буддын шажанай ном үзэхэеэ ябагаар ехэ зай гаталха гээшэб. 1767 ондо мори унаад, зарим харгыдаа ябагаар Санкт-Петербург хүрэжэ, Сагаан хаан 2-дугаар Екатеринатай уулзажа, Бандида Хамба ламанарай тушаал бии болгоһыень булта мэдэнэбди, - гэжэ 24-дүгээр Бандида Хамба лама Дамба Аюшеев нээлгын баяр ёһололдо сугларһан олон тоото хүн зондо ойлгуулжа үгөө.

1666 ондо Верхнеудинск хото тогтоогдоо бэлэй гээд һануулая. Дамба-Даржаа Заяев энэ хотын баруун ба зүүн талаар, урда ба хойгуурнь ябажа, Буддын шажан һэргээхэдээ, нүгөө түрэлдөө ямар бэетэй болохобиб, хаана түрэхэбиб гэжэ дотороо нилээн бодожо ябаа.

- Мүнөө табигдаһан манай дасанай газараар урдандаа харгы гарадаг байгаа. Эгээл эндэ ерэжэ, Заяа хамба Ямбаажан болон Оронго гэжэ нэрлэжэ, юрөөл табиһан юм. Нүгөө түрэлдөө энэ газарта ерэжэ, хүнэй бэетэй болохоб гэжэ тэрэ хэлэһэн гэлсэдэг. Тиигэжэ 12-дохи түрэлдөө Этигэл гэжэ хүнэй гэр бүлэдэ Даша-Доржо хүбүүн боложо мүндэлхэб гэжэ хэлэһэн, - гэжэ Дамба Аюшеев үргэлжэлүүлнэ.

Иигэжэ 1777 ондо энэ дэлхэйһээ ошожо, 75 жэл болоод, 1852 ондо гэдэргээ бусажа ерээ. Дамба Аюшеевэй һанамжаар, Бурхан баабай гурбадахи һургаалаа табихадаа, Ямбаажан гэжэ газарта табиһан юм гэжэ һанамжална. Эндэшье табижа магадгүй гэжэ тэмдэглэнэ.

Мүнөөнэй Оронго һууринһаа оройдоол 7,5 модо дүтэхэнэ, Ямбаажан гэжэ газарайнгаа шанга удхатай нэрэһээнь тэбшэжэ, Янгаажан гэжэ арад зон нэрлэһэн байха юм.

12-дугаар Бандида Хамба лама Даша-Доржо Этигэловэй намтар хараад үзэхэдэ, энэл газарта тэрэ түрэжэ, холо ойгуур ябажа, буддын шажанай ном үзэһэнэй удаа эндэл ерэжэ, соржо лама болоо һэн. Энэл нютагһаань Бандида Хамба ламын тушаалда ошоо. Харин 1917 ондо гэдэргээ бусажа, 10 жэлэй хугасаада Янгаажанайнгаа дасанда алба хээ. Тиихэдэл өөрынгөө захяа бэшэжэ, Очирдара бурхантай золгожо бараалхаха тухайгаа мэдүүлээд лэ, 1927 ондо ондоо орон ябаһан байна.

75 жэл үнгэрһэнэй удаа Этигэлэй хамбын эрдэнитэ мүнхэ бэеэр 2002 ондо заларжа ерээ. Тэрээнһээ хойшо Этигэл хамба лама үнөөхи Очирдара бурхантайгаа золгоо һэн гү гэжэ асуудал гараадхёо.

- Хэзээб даа Очирдара бурхантай ушаржа, бараалан хөөрэлдэхэ гэжэ мэдэжэ байгаабди. Теэд хаана, хэзээ уулзаха байгааб? Мүн Этигэл хамбын өөрынь лэ эльгээһэн тэмдэгээр ойлгохо ёһотойбди гээб. 2002 онһоо 14 жэлдэ тодороогүй, - гэжэ Дамба Аюшеев онсолно.

Этигэл хамбын ашаар, хамтын хүсөөр

Түбэд орондо Буддын шажанай һургаалнуудые абаһан залуу Буда лама Цыденов 2002 ондо нютагаа бусажа, баһа ехэл һонирхоһон байна. Теэд бусадтай харюу хүлеэхэ болоо.

Очирдара бурхан манай газарта ламын бэетэй хубилгаан боложо буугаа гэжэ, Этигэл хамба лама өөрын тэмдэг эльгээһэн байна. Харин тэрэ Ивалгын дасандахи һайхан ордон соогоо золгоо гү, али тэндэһээ хаанаб даа ошоод уулзаа гү гэжэ хэлэхын аргагүй. Хэдэн үдэр болоод лэ, шэнэ тэмдэг ороо. Совет үе байгуулгын эхиндэ һандараагдаһан Янгаажанай дасанай Согшон дуганай һуури дээрэ уулзалга болоһон тухай мэдээн абтагдаа. Иигэжэл Янгаажанай дасаниие һэргээхэ тухай үүсхэл түрөө.

- Энэ һайхан дэмбэрэлтэй үдэр зосоомнай баяртай байна. Юуб гэхэдэ, Этигэл хамба ламаяа хамгаалжа, һургаалыень абажа, хэлэһэн үгэнүүдыень саашань дамжуулжа ябаха гол үүргэтэйбди. Этигэл хамба ламынгаа Очирдара бурхантай уулзаһанай ашаар иимэ томо һайхан ордонтой болообди. Энээн тухай хэдэн мянган жэлдэ ламанар, жиндагууд маани ном уншажа байгаа бшуу. Манай энэ наһанда бүтэн бэелүүлэгдэхэдэнь баярлая, - гэжэ Дамба Аюшеев олондо хандахадаа хэлээ.

Энэ томо барилгые Буда лама ударидажа, оройдоол 2,5 жэлэй хугасаада бодхоогоо. 2017 ондо бүмбэ нюугдаа һэн. Тэрэ гэһээр үдэр бүри ажал ябуулагдаа. Буда лама социальна холбоондо нюурхуудаһандаа үдэр бүриин тоосоо табихадань, гайхамаар байгаа. Ганса Оронго, Хурамша һууринуудһаа гарбалтай хүн зон ерэжэ, эндэ хүдэлөө бэшэ, мүн холо ойроһоо буужа, хамсыгаа шуун туһалаа.

Нээлгын баярай үедэ Оронгын, Хурамшын арад зон хамтаран, айлшадые угтажа байгаа. Эндэ ерэһэн хүн зон хооһоор үлөөгүй, Ивалгын фермернүүд өөһэдынгөө бэлдэһэн эдеэ хоол бултанда дурадхаа. Арамнай бүтээһэн холо ойрын шэрээтэ ламанарые, тамиршадые, дуушад ба хатаршадые, сурбалжалагшадые миинтээр хооллуулжа, буян дээрээ үшөө буян абаа.

- Үшөө 2002 ондо Түбэдһөө ерээд, Янгаажанай дасан һэргээе гэжэ Хамба ламада хэлэхэдэмни, үшөө эртэ байна гэжэ намда ойлгуулаа. 2017 ондо одоошье ажал хэрэгээ эхилхэдэмнай, бүхы арад зоной бодоһондонь баярламаар байгаа. Маанадые өөрөө Этигэл хамба лама харалсажа, хүсэ шадал оруулжа байгаа гээд һанагдана. Бултанда һайниие хүргөөд, минии һанаһан хэрэг бүтэбэ, - гэжэ Буда лама олоной урда баярые хүргэбэ.

Очирдара бурханай ордоной оршон байрые юһэн субарга шэмэглэнэ. Буда ламын хэлэһээр, тэдэниие Ивалгын аймагай нютаг нуганууд табижа, хүн зонойнгоо буян айладхаа гэхэдэ, алдуу болохогүй. Бадма сэсэгэй, Боди мүрын, Олон үүдэтэ, Эди шэдиин, Сагай хүрдын, Тэнгэриһээ бууһан, Эб найрамдалай, Түгэс илалтын, Оршолонһоо гэтэлхын субарганууд холоһоо хүнэй нюдэ баярлуулна.

Нээлгын баяр ёһололой үедэ Буряадай оперо болон баледэй театрай түрүү артистнар Батор Будаев, Дамба Занданов, Билигма Ринчинова, Елена Мохосова болон бусад мэдээжэ дуушадай, хүгжэмшэдэй аялга дуун Янгаажанай талаар дүүрэн сууряатаа.

Тиихэдэ спортдо дуратайшуул “Эрын гурбан наада” баяртайгаар гэтэн хараа. Юуб гэхэдэ, коронавирус үбшэнэй нэбтэрһэнэй удаа нэгэшье иимэ томо мүрысөөнүүд болонгүй зогсошоод байгаа ха юм.

Барилдаанай ногоон хибэс дээрэ 63 килограмм хүрэтэр шэгнүүртэ Баргажанай дасаниие түлөөлһэн Константин Цыренов I һуурида гараа. Финалда тэрэ нютагайнгаа хүбүүн Алексей Монтоевой нюрга шоройдуулаа.

Шэнээр нээгдэһэн Очирдара бурханай ордоной түлөө барилдаһан хоёр хүбүүд түрүү һуурида гараа. 75 килограмм хүрэтэр шэгнүүртэ Баясхалан Очиров чемпион болоо. Мүн эгээл ехэ шэгнүүртэ Оронго һууринһаа гарбалтай мэдээжэ Баир Омоктуев илалта туйлаа. Барилдаанай мүрысөөнүүдтэ үнинэй хабаадаагүй Зорикто Цырендондоповые тэрэ финалда шүүжэ гараа.

Нютагайнгаа олон тоото харагшадай урда Баир Омоктуев нааданай абарга боложо тодороо.