Бахархал түрүүлһэн барилдаанай найр

Гэрэл зураг ulanude2021.ru/day сайтһаа

Үни удаан хүлеэгдэһэн тами­рай найр Буряадта одоошье эмхидхэгдэбэ. Эрэшүүлэй дунда барилдаагаар Ородой чем­пионат харагшадай хүсэл найда­лыень бүхыгөөрөө харюулаа.

Мүнөө жэлдэ Ородой чемпи­онат 29-дэхиеэ үнгэргэгдөө гээд хэлэлтэй. Буряадта барилдахаяа 41 можо хизаарай 346 хүн ерэһэн бай­на. Эгээл олон тамиршад Дагестан Уласые түлөөлөө. Хадата уласай 70 барилдаашад хибэс дээрэ гараһан байна. Буряадай 39 тамиршад түрүү һуури эзэлхын түлөө тэмсэбэ. Манай уласай барилдаашад Ородой чем­пионадта иимэ олоор хабаадаагүй байгаа бшуу.

Энэ мүрысөөндэ нэрэ солотой олон тамиршадай хабаадаһаниинь гайхалгүй. Юуб гэхэдэ, Олимпиин наадануудта хабаадаха тамиршадай нэрэнүүд эгээл эндэ элирүүлэгдээ. Хабаадагшадай дунда спортын 8 габьяата мастер, 61 уласхоорондын классай спортын мастер хибэс дээ­рэ гаража, шанга гэгшын тэмсээндэ хабаадаа.

Иимэ түхэлэй һүүлшын томо ба­рилдаанай мүрысөөн 31 жэлэй саана Улаан-Үдэдэ эмхидхэгдээ. Тиихэдэ СССР-эй чемпионат болоо һэн. Буряадай тамиршад харагшадаа гурбан медаляар баярлуулаа бэлэй. Уридшалан хэлэбэл, энэшье жэл Буряадаймнай барилдаашад гурбан медальда хүртэһэн байна.

Томо мүрысөө эмхидхэжэ байһан мүнөө үеын халаан аяар холын 1990 ондо шалгарһан тамирша­дые дурсан, түрүү һууринуудта гарагшадые амаршалан ёһолбо. Нээлгын баяр ёһололой үедэ бүхы харагшадай урда тэдэниие тайзан дээрэ уриһан байна. Дагестан Ула­сай суглуулагдамал командын аха­мад һоригшо Гаджи Рашидов 1990 ондо СССР-эй чемпион болоо һэн. Ород гүрэнэй Барилдаанай феде­рациин хүтэлбэрилэгшын нэгэдэхи орлогшо, Олимпиин наадануудай хоёр дахин абарга Арсен Фадзаев Улаан-Үдэдэ алтан медаль шүүһэн намтартай. Ород гүрэнэй суглуулаг­дамал командын ахамад һоригшо Дзамболат Тедеев 90 килограммай шэгнүүртэ 1990 ондо түрүүлээ. Мүн Буряадай мэдээжэ барилдаашан Борис Будаев мүнгэн медаляар шагнагдаа һэн. Харагшадай нэрьемэ альга ташалган доро тэдээндэ гарай бэлэгүүд барюулагдаа.

Үшөө нэгэ мэдээжэ тамиршан мүрысөөнэй үедэ амаршалгада хүртөө. Олимпиин наадануудай гурба дахин абарга Бувайсар Сай­тиев наһанайнгаа 46-дахи түрэһэн үдэрөө тэмдэглэбэ. Буряад Ула­сай спортын болон залуушуулай хэрэгүүдэй талаар сайд Вячеслав Дамдинцурунов болон Буряа­дай Барилдаанай федерациин хүтэлбэрилэгшэ Чимит Бальжини­маев гэгшэд суута барилдаашанда Жигжит Баясхалановай бүтээһэн хутага бэлэг болгон барюулаа.

Ородой чемпионат харахаяа зо­рюута айлшаар бууһан Тыва Уласай Толгойлогшо Шохбан Караа-оол баһа Бувайсар Сайтиевые амаршал­жа, бэлэг барюулаа.

Евгений Жербаевай мүнгэн медаль

Ородой чемпионадта Буряадай барилдаашад сооһоо алтан медальда Евгений Жербаев лэ дүтэлөө. Өөрын харагшадай урда тэрэ таба дахин илалта туйлаа. Мүн финалдашье һонирхолтой барилдаа харуулжа шадаа.

Түрүүшын хоёр уулзалгада Евгений Жербаев тэмсээнэй сагай үнгэрөөгүй байхада, илалта туйлаһан байна. Хойто Осети-Алани Уласай түлөөлэгшэ Давид Чельдиев түрүүн хоёр очко абаад баярлажа байхадань, Евгений хүлдэнь орожо, хэды дахин хибэсээр мушхажа, 30 секундын хугасаада диилэбэ. Дагестанай Азнаур Табаев удаан тулалдаагүй. Удаадахи уулзалгануудта Буряадай Очир Доржиевые болон Саха-Яхад Уласай түрүү барилдаашан Виктор Рассадиные шүүжэ гараа.

Хахад финалай уулзалгада Евгений Жербаевтай 2020 оной Ородой чемпион Чермен Валиев барилдаа. Алани Уласай түлөөлэгшэ нёдондонойнгоо амжалта дахинаа туйлаха һанаатай байгаа бшуу. Теэд хибэсэй эзэн тэмсээнэй эхинһээ абаад, добтолгонуудые алдуугүйгөөр угтажа, өөрөө урагшаа дабшажа эхилээ. Кавказай айлшан яахашье арга боломжогүй байшоо.

Евгений Жербаевай хабаадалгатай финальна уулзалгые олон хүн арсалдаата гэжэ нэрлээ. Тэрэ тоодо Буряадай спортын болон залуушуулай хэрэгүүдэй сайд Вячеслав Дамдинцурунов оролсоно.

- Һөөлдэтэрөө хашха­рааб. Иимэ һонирхолтой барилдаанда шүүгшэ бу­руу шиидхэбэринүүдые абажа, һаад ушаруулба. Евгений шүүхэл бай­гаа, - гэжэ өөрынгөө һанамжаар Вячеслав Дам­динцурунов хубаалдаа.

Уулзалгын эхиндэ чечен угтай Красноярскын түлөөлэгшэ Исраэль Касумов түрүүшын баллнуудые абаа. Удаань Буряадай тамиршанай добтолходо, шүүгшэ юундэб даа балл нүгөө таладань үгэһэн байна. Тэмсээнэй 2-дохи хахадта тамиршад ехээр эсэшэһэндэл харагдаа. Энэ ушарта Касумов хүлөө гэмтэйгээб гэжэ эмшэдые ерыт гүүлээ. Красноярскын тамиршан худалаар хэбтэжэ, амарха саг олоо гэжэ бүхы харагшад һанаад, шангаар хашхараа, эшхэрээ. Барилдаанай һүүлшын секундын үедэ Евгений урагшаа добтолходонь, Касумов һайнаар хамгаалга хэжэ, диилдэжэ үгэбэгүй. Иигэжэ тэрэ анха түрүүшынхиеэ Ородой чемпионой нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байна. Урда жэлнүүдтэ Исраэль Касумов гурба дахин финалда гаража, нэгэшье илалта туйлаагүй байгаа бшуу.

- Шүүгдээб гээд, ехээр бү гомдо. Урдашни үргэн зам байна. Үшөө илалта туйлажа үрдихэш, - гэжэ Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденов Евгений Жербаевые эсэгэнь шэнгеэр дэмжэбэ.

Мүнгэн медальда хүртэгшэ өөрын болон бүхы барилдаашадай талаһаа Буряад Уласай Толгойлогшодо баярые хүргэбэ.

- Танай ашаар нютагтамнай үргэн дэлисэтэйгээр энэ мүрысөөн боложо байна. Олон залуу барилдаашаднай хибэс дээрэ гаража, шанга тулалдаануудта бэеэ туршаба. Дүршэл абаһаниинь сэгнэшэгүй, - гэжэ Евгений мэдүүлбэ.

Барилдаашан олон тоото харагшадһаа гуйлта эрибэ. Энэнь үлүү байгаа гээд һанагдана. Евгений энэ чемпионадта тон һонирхолтой барилдаа харуулжа, олониие гайхуулаа, угаа ехээр баярлуулаа гэхэдэ, алдуу болохогүй.

- Нютагаархидайнгаа урда аягүй байна. Һанаһанда хүрөөгүйб. Теэд үшөө залуу байнаб - спортдо дуратайшуулые баярлуулхал байхаб. Алдуунууд дээрээ хүдэлжэ, бүри эршэтэйгээр һорилго ябуулхаб, - гэжэ Евгений Жербаев тэмсээнүүдэй һүүлээр үгэеэ үгөө.

Олимпиин орьёлдо хэниинь хүрэхэнь бэ?

Олимпиин наадануудта барилдаанай тэмсээнүүд 6 шэгнүүртэ болодог байна. Тиимэһээ эдэ шэгнүүрнүүдтэ шанга гэгшын тулалдаанууд боложо, барилдаанда дуратайшуулые баярлуулаа.

Ород гүрэнэй суглуулагдамал командын ахамад һоригшо Дзамболат Тедеевай хэлэһээр, Олимпиин наадануудта хабаадаха тамиршадые Барилдаанай федерациин һоригшодой ехэ суглаан шэлэн абаха. Тус чемпионадта түрүүлһэн тамиршадай нэрэнүүд эгээл түрүүн харагдажа үзэгдэхэ. Бидэшье бүхы шэгнүүрнүүдтэ хэн Ород гүрэниие түлөөлхэб гэжэ түсэблэе.

57 килограммай шэгнүүртэ Ород гүрэн дотор Дагестанай Завур Угуев һүүлэй табан жэлдэ һайн дүнгүүдые харуулһан байна. Тэрэ хоёр дахин дэлхэйн абарга болоо. Гэхэтэй хамта, хабаадаһан бүхы Ородой чемпионадуудта илалта туйлаа. Энэшье удаа Улаан-Үдэдэ шалгараа. Финалда тэрэ Тыва Уласай залуу барилдааша Начын Монгуштой тулалдаһан байна. Хэды нэрэ солотой байбашье, уулзалгын нэгэ хаһада Завур шүүгдэжэ байгаа. Нэгэ ушарта шанга добтолго хэжэ, Тывагай барилдаашанай нюрганда орожо, бэе дээгүүрээ шэдэжэ шадаа. Энэ гайхамшагта шэдэлгэ 5 баллаар сэгнэгдээ. Завур Угуев түрүү тамиршан байһанаа гэршэлжэ, Токио руу үшөө нэгэ алхам хэбэ.

65 килограммай шэгнүүрэй финалда хоёр Дагестанай түлөөлэгшэд уулзаа. Дэлхэйн чемпионадай абарга Гаджимурад Рашидов олондо үшөө танигдаагүй Загир Шахиевтай барилдаа. Тэрээниие гол уулзалгада хабаадаха гэжэ хэншье һанаагүй байгаа. Хэды тиигэбэшье тэрэ һүүлшын уулзалгада һайн барилдаа харуулаа. Теэд дүршэл ехэтэй Рашидов чемпионой нэрэ зэргэдэ хүртөө.

74 килограммай шэгнүүртэ дэлхэйн чемпионадай дүрбэн абарга хибэс дээрэ гараа. 2020 ондо дэлхэйн Кубогта хүртэһэн Дагестанай Разамбек Жамалов болон дэлхэйн чемпионадай хоёр дахин абарга, Хойто Осети-Алани Уласһаа гарбалтай Заурбек Сидаков гэгшэд финалда ана-мана тэмсэбэ. Энэ үдэр зол жаргал Осетиин барилдаашанда тудаба.

86 килограммай шэгнүүртэ Осетиин Артур Найфонов Дагестанай Даурен Куруглиевтай финалда хоёрдохи жэлээ удаа дараалан уулзаба гээшэ. 2020 ондо Дагестанай түлөөлэгшэ диилээ һэн. Энэ удаа Артур бага үлүү байжа, чемпионой нэрэ зэргэдэ хүртэбэ. Найфонов хадаа һүүлшын дүрбэн жэлдэ Ородой чемпионадай финалнуудта хабаадана. 2019 ондо дэлхэйн чемпионадта тэрэ шангай 3-дахи һуури эзэлһэн намтартай. Олимпиадада ошохо арга боломжыень Улаан-Үдэдэхи амжалтань бүри ехэ болгобо гээшэ.

97 килограммай шэгнүүртэ урдахи Олим­пиадада абарга болоһон Абдулрашид Садулаев һоригшодой шиидхэбэ­реэр тус мүрысөөнһөө сүлөөлэгдэһэн байна. Дэл­хэйн чемпионадуудай таба дахин абарга “ородой танк” гэжэ нэрлэгдээ. Улаан-Үдэдэ болоһон чемпионадай абар­гатай тэрэ уулзажа, хэниинь Токио ошохоб гэһэн асуу­далда харюу үгтэхэ. Буряад Уласта Дагестанай Алихан Жабраилов түрүүлжэ га­раа. Урда жэлнүүдтэ тэрэ 92 килограммай шэгнүүртэ барилдадаг һэн, тэндээ хоёр дахин Ородой чемпионой нэрэ зэргэдэ хүртэһэн юм. “Жабраилов – Садулаев” гэһэн шанга тулалдаануудые барилдаанда дуратайшуул хүлеэн байна.

125 килограммай шэгнүүртэ олондо мэдэгдээгүй тамиршад финалда орожо шадаһан байна. Осетиин Ацамаз Теблоев, Чуваш Уласые түлөөлһэн Сергей Козырев гэгшэд финалда уулзаа. Ана- мана тулалдаһанай удаа 3:3 гэһэн тоо табло харуулжа байгаа. Эндэ Сергей Козырев чемпион боложо тодорбо.

Эгээл хүндэ шэгнүүртэ Дагестанай Шамиль Шарипов энэ мүрысөөндэ хабаадаагүй. Олимпиин наадануудта шэлэн абалгын мүрысөөндэ тэрэ бэлдэжэ байна. Тус хэмжээ ябуулга мартын 18-21-эй үдэрнүүдтэ Будапешт хотодо үнгэргэгдэхэнь. Шэгнүүртээ хоёр түрүүшүүлэй тоодо оробол, Олимпиадын путёвко гүрэндөө асарха аргатай.

Дзамболат Тедеевэй мэдүүлһээр, мүнөө жэлэй чемпион Шамиль Шариповтай һорилгын талмайнууд-та хэдэн дахин уулзаха. Илалта туйлаһаниинь, Европын чемпионадта ошохо.

- Мартын 28-һаа бидэ түрүүшын һорилгын хэмжээ ябуулга эхилхэмнай. Эгээл тэндэ хэн Европын чемпионадта хабаадахаб гэжэ мэдэгдэхэ. Удаань үшөө хоёр дахин бэлэдхэлгын хэмжээ үнгэргэхэ түсэбтэйбди. Тиигээд лэ суглуулагдамал командын бүридхэлые нэрлэхэбди, - гэжэ ахамад һоригшо түсэбөөрөө хубаалдаа.

Олимпиадада харгы бии

Буряадай бүхэ Балдан Цыжи­пов Ородой чемпионадта шангай 3-дахи һуури хоёрдо­хиёо эзэлһэн байна.

2020 ондо Балдан Цыжипов Ев­ропын чемпионадта хүрэл медальда хүртэжэ, Буряадай барилдаанай түүхэдэ ороһон намтартай. Юуб гэхэдэ, хүндэ шэгнүүртэ буряад та­миршад иимэ хэмжээндэ шалгаржа үзөөгүй байгаа.

Энээниие хараадаа абан, Ород гүрэнэй Барилдаанай федераци Балданиие түрүү һуури эзэлхэ арга­тай барилдаашадай нэгэн гэжэ тоо­лоод, мүрысөөнэй сеткын нэгэ тала­да табяа. Нүгөө талаһаань Ородой

 нэгэтэ бэшэ абарга Анзор Хизриев табигдаа. Эдэ хоёр шанга тамиршад, эмхидхэгшэдэй һанаагаар, ганса фи­налда уулзаха аргатай байгаа. Теэд залуу, танигдаагүй барилдаашад тус шэгнүүртэ түрүүлжэ гараа.

Буряадайнгаа хибэс дээрэ Бал­дан дүрбэн уулзалга үнгэргөө. Ка­бардино-Балкариин Мурадин Куш­хов болон Осетиин Ален Хубулов гэгшэдые шүүжэ гараа. Балдан хибэ­сэй амса туршаха гэжэ, эдэ уулзалга­нуудта үгтэһэн бүхы зургаан минута хэрэглээ.

Хахад финалай уулзалгада Осе­тиин Ацамаз Теблоевтой барилдаа. Тулалдаанай түгэсхэлдэ Буряадай тамиршан алдуу гаргажа, нюргаяа шоройдуулба.

3-дахи һуури эзэлхын түлөө ту­лалдаанда Балдан сухалтайгаар гаража, үгтэһэн сагай хахадайншье дүүрээгүй байхадань, Дагестанай Сайпутдин Магомедовые нюрган дээрэнь хэбтүүлжэрхёо.

- Хахад финалда ехэ алдуу гар­гааб. Юуб гэхэдэ, оройдоол хэдэн секундын үедэ түлхилсөөд бай­ха байгааб. Харин би барилдажа эхилшөөб. Ацамаз Теблоев намһаа үндэр, ута нюргатай барилдаашан. Тэрээнтэй уулзахада, хүнгэн бэшэ. Эгээл түрүүшынгээ уулзалгада тон ехээр бэеэ бэлдээб. Мурадин Куш­хов - мэдээжэ барилдаашан, олон амжалтатай. Тиимэһээ эртээнһээ бэеэ зэһэжэ, хибэс дээрэ гарааб, - гэжэ Балдан хөөрэнэ.

Шангай һуури эзэлһэндээ баяр­тай байһанаа тамиршан мэдүүлээ. Балданай хэлэһээр, мүрысөөндэ һайн бэшэ бэлэдхэлтэйгээр хүрэжэ ерээ. “Ажалнай дутуу хэгдэһэн бай­гаа гэжэ мүнөө мэдэржэ байнаб”, - гэжэ Балдан мэдүүлнэ.

Буряад Уласай спортын болон залуушуулай хэрэгүүдэй талаар сайд Вячеслав Дамдинцуруновай һанамжаар, Олимпиадада харгынь Балданай урда үшөө хаагдаагүй бай­на бшуу.

- Тус мүрысөөндэ Балдан һайн дүн харуулба гээшэ. Олон тоото харагшадые, илангаяа намайе 3-дахи һуури эзэлхын түлөө уулзалгада илалта туйлажа, аргагүй ехээр баярлуулаа. Урдань хэдэн һорилгын хэмжээ ябуулганууд, заал һаа уласхоорондын мүрысөөнүүдтэ хабаадуулжа, суглуулагдамал командын һоригшод туршаха. Тиигээд лэ Олимпиадада ошохо хүнэй нэрэ мэдэгдэхэ. Минии һанахада, Балдан барилдаагаа бүри һайн шанартай болгоод лэ, Токио ошохоёо шамдахал байха, - гэжэ Вячеслав Дамдинцурунов харагшадай һанаа заһана.

«Нютагаархидайнгаа урда - урматай»

Хэжэнгэһээ гарбалтай Алдар Бальжинимаев Ородой чемпионадта хүрэл медальда хүртэжэ, олон тоото ха­рагшадые баярлуулаа.

- Нютагаархидайнгаа урда барилдахада урматай байна. Хүсэ шадалаа алда­хадаа, арад зоной дэмжэжэ байһые шагнаад, хараад, хо­ёрдохи аминшни нээгдэһэн шэнги болоно. Минии түлөө һанаагаа зобоһондотнай баяраа хүргэнэб. Танай үгы байбал, энэ амжалта туйлагдахагүй һэн, - гэжэ Ал­дар Бальжинимаев спортдо, илангаяа барилдаанда дура­тайшуулда хандан хэлэнэ.

61 килограммай шэгнүүртэ Алдар түрэл хибэс дээрэ гаража, табан уулзалга үнгэргөө. Түрүүшын уулзалгада Москвагай мо­жын Георгий Кычкынтэй барилдахадаа, түрүүшынгээ балл алдаа. Харагшадай һүхирөөнһөө хүсэ абажа, аяар 12 балл хойно хойноһоо абажа шадаа.

Мүн хоёрдохи уулзал­гадань бүхы сугларагшад Алдарта туһа хүргөө гэжэ һанагдана. Юуб гэхэдэ, Ка­бардино-Балкари Уласһаа гарбалтай нэрэ солотой Ра­сул Машезовтэй барилдаа. 2:0 гэһэн тоотойгоор шүүжэ ябаһан айлшаниие унагаа­жа, баллнуудые абахадань, Балкариин һоригшод бу­руушаагаа. Энэ арсалдаата ушарые шүүгшэд видео дээ­рэ шэнээр хаража, хэн хэды очко абаһыень элирүүлһэн байна. Шууялдаһан хараг­шадай ашаар хэрэгтэй очко­нуудые Алдар абажа, илалта туйлаа.

Удаадахи уулзалгада Ал­дар өөрөө урид добтолжо, Санкт-Петербург хотын Ма­гомед Абдурахмановые нюр­ган дээрэнь хэбтүүлжэрхёо. Хахад финалда урда жэлэй абарга Абасгаджи Магоме­довые Алдар шүүхэ аргагүй байшоо. 3-дахи һуури эзэл­хын түлөө тулалдаанда Ал­дар Бальжинимаев ана-мана тэмсэжэ, Москвагай Рустам Карахановые илажа гараа.

- «Оройдоол нэгэ уулзал­га үлөө. Зургаан минута соо шададаг юумэеэ бүхыгөөрөө хэ, хойшоо бү сухари», - иигэ­жэ минии һоригшод шангай һууриин түлөө уулзалгада гарахадамни хэлээ һэн. Хүрэл медальда хүртэһэндөө тон ехээр баярланаб. На­майе багаһаа хойшо абаад ябаһан һоригшо Арсалан Валерьевич Болотовто илалтаяа зорюулнаб. Энээн дээрэ тогтонгүй, бүри һайн дүнгүүдые харуулхаяа орол­дохоб, - гэжэ шангай һуури эзэлэгшэ хэлэнэ.

Алдар Бальжинима­ев һүүлэй жэлнүүдтэ 57 килограммай шэгнүүртэ барилдадаг һэн. Харин мүнөөнэй мүрысөөндэ тэрэ 61 килограммда хибэс дээрэ гараа. Алдарай хэлэһээр, тэрэ чемпионадай урда­хана үбдэшөө. Тиимэһээ шэгнүүрээ бага болгожо шадангүй, ехэ хэмжүүртэ оролсоо.

Аяар холын 2010 ондо Алдар Бальжинимаевтай харагшад танилсаһан байна. Тиихэдэ тэрэ эдиршүүлэй дунда Олимпиин наада- нуудта абарга боложо то­дороо бэлэй гээд һануулая. 2011 ондо Алдар эдиршүүлэй дунда Европын чемпионад­та түрүүлээ һэн.

Томошуулай дунда тэмсээнүүдтэ үни удаан һайн дүн харуулаагүй байгаа. Мүнөөл Ородой чемпионад­та шангай 3-дахи һуурида гараба. 27 наһатай тамир­шанда энэ хүрэл медаль ехэ амжалтануудта харгы нээбэ бэзэ гээд найдагдана.