«Үндэһэн хэлэнэй үлзы хэшэг»

Октябриин 29-дэ буряад хэлэнэй габшагай һара түгэсхэхэнь. 16-дахияа үнгэргэгдэжэ байһан буряад хэлэнэй габшагай һарын мүнөө үнгэрһэниинь өөрын онсо илгаатай – арбан илагшадта Буряад Уласай Толгойлогшын шан барюулагдаха юм. Шагналгын баяр ёһолол Буряад драмын театрта үнгэрхэ.

Толгойлогшын шангай урилдаанай онсо илгаанууд тухай “Буряад үнэндэмнай” Буряадай Толгойлогшын болон Засагай газарай Захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ-Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо, шүүбэришэдэй комиссиин түрүүлэгшэ Баир Цыренов хөөрэжэ үгөө.

- Баир Дашиевич, Буряадай Толгойлогшын шан тухай хөөрэжэ үгыт.

- Байгша оной майн 26-да Алексей Самбуевич Цыденов «Буряад хэлэ хүгжөөлгын талаар эдэбхитэдтэ - «Үндэһэн хэлэнэй үлзы хэшэг» урилдаанай илагшадта Буряад Уласай Толгойлогшын жэл бүриин шан тухай” тогтоолдо гараа табяа һэн. Буряад хэлэ сахин хамгаалха болон хүгжөөхэ хэрэгтэ онсо хубитаяа оруулһан үйлэдбэринүүдэй, эмхи зургаануудай бодото ажал ябуулгые элирүүлэн сэгнэжэ, тус шан барюулагдаха юм. Энэ шанда ганса болбосоролой эмхинүүд бэшэ, мүн баһа олоной хоол баридаг, аяншалгын болон бэшэшье хангалгын газарнууд, элүүрые хамгаалгын болон ондоошье эмхи зургаанууд хүртэхэ юм. Тиихэдээ энэ түлэбтэ буряад хэлэ болон соёл хүгжөөлгэдэ, дэлгэрүүлгэдэ, хэлэнэй оршом байгуулгада нүлөөлһэн онсо габьяатай болбосоролой эмхинүүдһээ гадна үйлэдбэринүүдшье, нютагуудай захиргаануудшье, гэр бүлэнүүдшье хабаадаха аргатай болоһониинь ехэл һайшаалтай. Буряад хэлэнэй талаар олониитые үргэнөөр хабаадуулһан иимэ урилдаанууд Буряадтамнай байгаагүй. Буряадай Толгойлогшын хүсэлые Арадай Хуралай һунгамалнууд дэмжээ. Жэл бүриин шан буряад хэлэ дэмжэлгын болон хүгжөөлгын гүрэнэй түсэлөөр һомологдоо. Шагналгын жаса нэгэ сая түхэригтэ хүрэхэ, харин шангууд арбан шэглэлээр байха. «Эрхим гэр бүлэ», «Буряад Уластахи эрхим хото, хүдөө нютаг» гээд лэ олон.

- Илагшадые тодоруулхань хүндэ байгаа гү? Хайшан гэжэ сэгнээбта?

- Шангай һуури эзэлхын түлөө урилдаанай ажалнуудые сэгнэхын тула Буряадай Толгойлогшын болон Засагай газарай захиралтаар шүүбэриин комисси байгуулагдаһан байна. Тэндэ Арадай Хуралай һунгамалнууд, гүйсэдхэхы засагай, олониитын түлөөлэгшэд, Буряадай Эрдэмэй түбэй эрдэмтэд оруулагдаа һэн.

Бүхыдөө 43 ажал тушаагдаа, нэгэниинь эрилтэдэ таарахагүй байһан дээрэһээ хараалагдаагүй. Шангай һууриин түлөө тэмсэгшэдтэ ямар эрилтэнүүд табигданаб гэжэ урилдаанай гуримда хуу хэлээтэй, харин янза бүридэ сэгнэлтэшье тодорхойлоотой юм. Жэшээлхэдэ, «Буряад Уласай эрхим хото, хүдөө нютаг» шэглэлээр илагшые тодоруулхын тула хэдэн шалгалтанууд байгаа. Тэрэ тоодо – буряад хэлээр үнгэргэһэн хэмжээ ябуулганууд, буряадаараа хүсэлдүүлэгдэһэн үүсхэлнүүд, олондо дэлгэрэнгы мэдээсэл гэхэһээ эхилээд, буряадаар алдуугүй бэшэгдэһэн гаршагууд, стенднүүд, зүг шэг, хаяг зааһан бэшэгүүд, тэмдэгүүд бүгэдэнэй хараха үзэхөөр буряадаараа ниитэлэгдэһэн байха ёһотой. «Буряад Уласай эрхим аймаг, хотын хороо, хотын хороогой аймаг» шэглэлээр буряад хэлэеэ сахин хамгаалха болон хүгжөөхэ хэмжээ ябуулгануудай муниципальна түлэбүүд, аймагта үнгэргэгдэһэн хэмжээ ябуулганууд гээд лэ баһал олон шалгалтанууд байгаа. Шүүбэриин комисси бүхы янзануудаар харюусалгатайгаар шалгалтын хүдэлмэри ябуулаа. Түрүүшын урилдаанда аяар 42 мэдүүлгэ ороо– энэмнай бага бэшэл даа. Тэдэнэй дундаһаа үнэхөөрөөл бүхы эрилтэнүүдтэ таараһан, дүй дүршэлыень жэшээ болгон абахаар ажалнуудые шэлээбди гэхэдэ, алдуу болохогүй.

- Ямар шэглэлээр эгээл олон мэдүүлгэнүүд байгааб?

- Эгээл олоор хүүгэдэй сэсэрлигүүдһээ мэдүүлгэнүүд ороо. Тэдэ хоёр шэглэлээр хабаадаха аргатай байгаа - «Буряад Уласта буряад хэлэнэй оршомые эрхимээр байгуулһан һургуулиин урдахи болбосоролой эмхи” болон «Буряад Уласта буряад хэлэндэ һургаха программые эрхимээр бэелүүлэгшэ һургуулиин урдахи болбосоролой эмхи». Буряадай Толгойлогшо уласые хүтэлжэ эхилхэдээ, анханһаа хүүгэдэй һургуулиин урдахи болбосоролой эмхинүүдтэ тон ехэ анхаралаа хандуулжа эхилһэн юм. Хүүгэдэй сэсэрлигүүдые барилга, хүмүүжүүлэгшэдые урмашуулга болон бэшэшье дэмжэлгэнүүд багшанарта, хүмүүжүүлэгшэдтэ үзүүлэгдэнэ. Тэдэ өөһэдынгөө хэрэгтэйе хүсэд дүүрэнээр ойлгожо, бүхы дүй дүршэлөө, түрүү бодолнуудаа буряад хэлэеэ хүгжөөлгэдэ шэглүүлһэниинь һайшаалтай. Энэ хэрэгтэнь тэдэнэрые түрэлхидыньшье дэмжэнэ.

- Буряад хэлэнэй габшагай һарын дүнгүүд бүхыдөө ямар бэ?

- Габшагай һарада хабаатай яаманууд болон албан газарнууд өөһэдынгөө хэмжээ ябуулгануудые эдэбхитэйгээр бэелүүлээ. Уран уншагшадай, найруулгануудай урилдаанууд, уран зурагуудай үзэсхэлэнгүүд, уран зохёол уншалганууд, классай хэшээлнүүд, диктантнууд, флешмобууд, буряад хэлэ дэмжэлгын ябуулганууд, оюун ухаа хүгжөөхэ болон танин мэдэлгын нааданууд, уран зохёолой, хүгжэм дуута хэмжээ ябуулганууд, үдэшэнүүд, интерактивна талмайнууд, квестнүүд, багахан зүжэгүүд үнгэргэгдөө. Гэхэтэй хамта түрэл хэлэеэ сахин дэлгэрүүлгэ нэгэ һараар хизаарлагдахагүй, түхэреэн жэл соо үнгэргэгдэжэ байха юм. Жэшээлхэдэ, ноябрь һарада уласай багшанарай дунда «Эрхим багша» гэһэн урилдаан үргэнөөр үнгэрхэ.

Буряад хэлэнэй габшагай һара дүүрэхэнь, тиигээд тэрэ дороо удаадахидань бэлэдхэл эхилхэ. 2022 ондо Буряадай Толгойлогшын шангай түлөө урилдаанда бидэ үшөө олон хабаадагшадые хүлеэнэбди. Шангай жасада горитойхон мүнгэн байха. Юу түлэблөөбши, тэрээгээр хуу бэелүүлжэ болохо ха юм.

- Дэлгэрэнгыгээр хөөрэһэндэтнай баяр хүргэнэбди.

БУРЯАД УЛАСАЙ ТОЛГОЙЛОГШЫН ШАНГУУДАЙ УРИЛДААНДА ИЛАГШАД

Эрхим гэр бүлэ:

Цыретор Цырен-Доржиевич ба Арюна Юрьевна Халзановтан, Сэлэнгын аймагай Жаргаланта;

Буряад Уласта буряад хэлэнэй оршомые эрхимээр байгуулһан һургуулиин урдахи болбосоролой эмхи:

Улаан-Үдын хүүгэдэй 1-дэхи “Номина” сэсэрлиг;

Буряад Уласта буряад хэлэндэ һургаха программые эрхимээр бэелүүлэгшэ һургуулиин урдахи болбосоролой эмхи:

Хүүгэдые хүгжөөлгын түб, хүүгэдэй 86-дахи «Оюна» сэсэрлиг, Улаан-Үдэ;

Түрэл буряад хэлэндээ һургаха программые эрхимээр бэелүүлэгшэ юрэнхы болбосоролой эмхи:

Захааминай аймагай Сахирай урлалай шэглэлтэй юрэнхы болбосоролой дунда интернат-һургуули;

Буряад хэлэндэ һургаха программые эрхимээр бэелүүлэгшэ болбосоролой эмхи:

Буряадай 29-дэхи гимнази, Улаан-Үдэ;

Буряад Уласай эрхим тусхай дунда гү, али дээдэ болбосоролой эмхи:

Буряадай улас түрын багшанарай колледж;

Буряад Уласай эрхим хото, хүдөө нютаг:

Бэшүүрэй аймагай Дунда Харлан;

Буряад Уласай эрхим аймаг, хотын хороо ба хотын хороогой аймаг:

Захааминай аймаг;

Буряад Уласай хангалгын талаар эрхим эмхи:

Угсаата «Хатан» маркет;

Буряад Уласай ниигэмэй талаар эрхим эмхи:

Хориин аймагай ажаһуугшадые ниигэмэй талаар хамгаалха таһаг.