Ууган хэлэеэ үхибүүдтээ дамжуулая!

Улас дотор Буряад хэлэнэй габшагай һара үргэн дэлисэтэйгээр үнгэргэгдэбэ. Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй драматическа театрай ордон соо түгэсхэлэй ёһолол эмхидхэгдээ.

Театрай фойе соо буряад хэлэнэй габшагай һарын үедэ үнгэргэгдэһэн конкурснуудай үрэ дүнгүүд согсологдоо. Илангаяа «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшангай эмхидхэһэн үхибүүдтэ зорюулһан шүлэг бэшэлгээр урилдаанда түрүүлһэн бэлигтэндэ шагнал барюулгын ёһолол үнгэргөө.

«Буряад үнэн» сониной байгуулагдаһаар 100 жэлэй ойдо дашарамдуулан, Хэблэлэй байшан хүүгэдтэ зорюулһан шүлэгүүдэй мүрысөө байгша оной июлиин 5-һаа сентябриин 5 болотор соносхоһон байгаа гээд һануулая. Уран найруулгатай, хадуусатай, эдиршүүлэй һонирхол татама шүлэгүүдые зохёодог уран бэлигтэниие элирүүлхэ зорилготой тус хэмжээ ябуулга эмхидхэгдээ бэлэй. Шэнэ бүтээлнүүд хүүгэдэй сэсэрлигэй наһанай болон эхин классуудай һурагшадта зорюулагдаха гэһэн эрилтэ табигдаһан юм.

Энэ мүрысөөндэ бүхыдөө 66 авторай шүлэгүүд ороһон байна. Эндэ Буряад Уласай, Үбэр Байгалай хизаарай, Эрхүү можын болон Москвагай можодо ажаһуудаг эдиршүүл, дунда зэргын болон үндэр наһатайшуул хабаадаа гээд тэмдэглэлтэй. Тиигэжэ мүрысөөнэй ажалай бүлэг авторнуудай бүтээлнүүдһээ хоёр ном хэблэн гаргаха гэһэн шиидхэбэри абтаа. Тиигэжэ «Хөөрхэн Бадма», «Дүүжэн-Даажан» гэжэ номууд «нара хараа» гээд, «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшангай захирал Даши-Доржо Болотов дуулгаба.

Тус урилдаанда эрхимлэһэн Соёлма Бадмацыренова, Серафима Балданова, Валентина Будаева, Римма Будажапова, Баир Буянтуев, Жаргал Гомбоев, Дулгар Доржиева, Дамдинцырен Доржигутапов, Светлана Махабадарова, Дыжид Мархадаева (Дарима Цыбикдоржиева), Шуя-Ханда Цыренова гэгшэдэй уран найруулгануудһаа бүридэһэн номуудые мэдээжэ уран найруулагша Эрдэни Жалцанов, «Буряад үнэн» сониной дизайнер Аркадий Батомункуев һайханаар шэмэглээ.

Эхэ хэлэеэ үри хүүгэдтээ дамжуулха уялга урдамнай байна. Үхибүүдтэ зорюулһан энэ шэнэ номууд нэмэри болоод үгэхэ аабза.

«Хүхюу Буряад» урилдаан жэлһээ жэлдэ хүгжэн ургана, хабаадагшадайнь тоо олошорно. 2021 ондо Буряад Уласай, хүршэ Үбэр Байгалай хизаарай, Эрхүү можын, мүн тиихэдэ аяар холын Сахалинһаа хабаадагшад байгаа, дүн хамтадаа 60 гаран мэдүүлгэ ороо. Энэ жэлэй урилдаанда хоёр номинаци табигдаа. Нэгэдэхинь – «Энеэлдэе!» гэһэн хүхюун видео-буулгабаринууд. Хоёрдохинь – «Хүхюун зугаа» гэһэн шог ёгто зохёолнууд.

Һануулан хэлэхэдэ, халдабарита ковид үбшэнһөө боложо, “Хүхюу Буряад” гэһэн конкурс онлайн аргаар үнгэрөө. Урда жэлнүүдтэ театрта харагшадай халуун альга ташалган доро үнгэрдэг һааб даа.

«Энеэлдэе» гэһэн янзада Зэдын аймагай Сагаатайн Соёлой байшанай “Шэнэ үе” театральна студиин “ЖЭГШ” гэжэ нэрэтэй видео-буулгабари илан гараа. Хүтэлбэрилэгшэдынь - Соёлма Отсорова ба Елена Аюшеева.

«Хүхюун зугаа» гэһэн номинацида Хурамхаанай аймагай Барханай арадай театрай найруулагша Евгения Николаевна Раднаева илаһан байна.

Урмашуулгын ёһололой һүүлээр улад зон театрай зал руу уригдажа, Буряад хэлэнэй һайндэрэй тоглолто эхилээл даа.

Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов арад зондо иигэжэ хандаһан байна.

- Буряад хэлэнэй һайндэрѳѳр та бүгэдэниие амаршалнаб! Манай сэдьхэлдэ энэ онсо удхатай үдэр. Арад бүхэндэ өөрын хэлэн, түүхэ, соёл, ёһо заншалнууд бии. Үндэһэгүй арад- арад бэшэ. Харин үндэһөөрөө шанга арад хүгжэлтэтэй, урагшаа алхалан ябаха шадалтай. Түрэл һайхан буряад хэлэеэ мэдэжэ, үргэжэ ябая! Урагшаа! Буряад хэлэнэй һайндэрѳѳр!

Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Владимир Павловай уһанай урдаһан шэнги буряад хэлэн дээрэ хөөрэлдэдэгыень хүн бүхэн мэдэхэ. Энэнь олондо жэшээ боломоор. Тэрэ үдэшэ Владимир Анатольевич үгэ абахадаа, ганса буряадаар амаршалжа, олониие гайхуулаа, нэрьемэ альга ташалганда хүртөө.

- Хүндэтэ нютагаархид! Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнуудай ба өөрынгөө зүгһөө Буряад хэлэнэй һайндэрөөр амаршалнаб!Арадай Хуралай һунгамалнууд буряад хэлэнэй хүгжэлтын талаар ехэ ажал ябуулдаг гээд тэмдэглэхэ шухала. “Буряад Уласай гүрэнэй хэлэн болохо буряад хэлэ дэмжэлгын хэмжээнүүд тухай”, “Буряад Уласай арадуудай хэлэн тухай” хуулинуудые нарижуулгын талаар ходо анхарал хандуулагдажа байдаг юм. Буряад хэлэеэ хүгжөөхэ зорилготойгоор “Үндэһэн хэлэнэй үлзы хэшэг” гэһэн мүрысөөн үнгэргэгдэдэг болоһониинь ехэл һайшаалтай. Арадай Хуралай һунгамалнууд Буряадай Засагай газартай суг Буряад-ТВ байгуулха хэрэгтэ оролдожо, тон эдэбхитэйгээр хабаадаһан байна гээд тэмдэглэхэ шухала. “Байгалай уhандал арюун тунгалаг, Басаганай миhэрэлдэл урин налгай буряад хэлэмнай...”, - гээд, Буряадай мэдээжэ шүлэгшэн Дондок Улзытуев бэшэһэн байдаг. Үнэхөөрөөшье, манай буряад хэлэн ехэ баян, ульгам, һайхан. Бүхы юумэн гэр бүлэһөө эхитэй гэжэ мэдээжэ. Тиимэһээ түрэл хэлэн дээрээ гэртээ үхибүүдээрээ хөөрэлдэхэ шухала. Элинсэг хулинсагайнгаа дамжуулһан түрэл хэлэеэ дээшэнь үргэжэ, нангинаар сахижа ябая! – гэжэ удхатайгаар хандаа.

Буряад хэлэнэй hайндэр улас дотор 16-дахияа үнгэргэгдэбэ. Тэрэнэй гаршаг доро буряад хэлэеэ хүгжөөхэ, дэмжэхэ талаар хаа-хаанагүй элдэб хэмжээ ябуулганууд, үйлэ хэрэгүүд эмхидхэгдэдэг юм. Тиин түгэсхэлэйнь шатада, «Үндэhэн хэлэнэй үлзы хэшэг» гэhэн уласай Толгойлогшын шангуудые барюулгын ёhолол үнгэргэгдөө. Тиин тайзан дээрэ буряад хэлэеэ хүгжөөдэг, дэлгэрүүлдэг, энэ талаар аргагүй ехэ ажал ябуулдаг эгээл эрхим айл бүлэ, hуралсалай гуламта, хүүгэдэй сэсэрлиг, сомон, аймаг болон эмхи зургаанууд гээд, 10 номинацида зуу-зуу мянган түхэригэй шанда хүртөө.Энэ 10 илагшад тухай бидэ урдахи дугаартаа хөөрөө һэмди гээд һануулнабди.

Оршон сагай байдалаар харахада, буряад хэлэмнай орёохон байдалда орожо, илангаяа багашуулай, залуу хүбүүд, басагадай дунда хэрэглэгдэхэеэ болижо, мартагдажа байна. Буряад хэлэеэ үргэжэ, өөрынгөө түрэл хэлэн дээрэ хөөрэлдэжэ, бэшэжэ ябая гэжэ уряалха байнаб. Түрэл хэлэеэ, ёhо заншалаа хүгжөөн һалбаруулха үүргэ хүн бүхэнэй урда табигдаха ёһотой! Түрэл һайхан буряад хэлэндэ зорюулагдаһан һайндэр үргэн дэлисэтэйгээр үнгэрөө. Буряад театрай тайзан дээрэ гоё гэгшын концерт-наадан наяраа. Сугларһан зон сэдьхэл дүүрэн, баяртайнууд, булта буряад хэлэн дээрээ хөөрэлдэжэ, буряад хубсаһатай, юрэдөө хаража байхада, урматай байгаа һэн.